Тақырып «Түзусызықты бірқалыпты және бірқалыпсыз қозғалыстар»

• 
  Денелер қозғалысының түрлерін ажыратады
  

Сурет бойынша қай автомобиль қозғалысы бірқалыпты, қайсысының қозғалысы бірқалыпсыз екенін анықтаңыз.

Дескриптор:

Білім алушы

- бірқалыпты қозғалатын автомобилді анықтайды;

- бірқалыпсыз қозғалатын автомобилді анықтайды.

• 
  Дененің жылдамдығын есептейді
  
• 
  Орташа жылдамдықты анықтайды
  

ТУ-104 реактивті жолаушылар ұшағы бірқалыпты қозғалып 30 с-та 8250 м арақашықтықты ұшып өтті. Ұшақтың жылдамдығын м/с және км/сағ-пен анықтаңыз.

Дескриптор

Білім алушы

- жылдамдық формуласын қолданады;

- жылдамдықтың мәнін анықтайды;

- жылдамдықтың өлшем бірліктерін түрлендіреді.

Жаяу адам барлық жолдың 30 м алғашқы бөлігін – 20 секундта, ал келесі бөлігін 1,45 м/с жылдамдықпен 40 секундта, қалған 45 м жол бөлігін 1,5 м/с жылдамдықпен жүріп өтті. Жолаушының барлық жолдағы орташа жылдамдығын есептеңіз.

- барлық жүрілген жолды есептейді;

- барлық қозғалыс уақытын анықтайды;

- орташа жылдамдықты анықтау формуласын қолданады;

- орташа жылдамдық мәнін анықтайды.

• 
  Бірқалыпты қозғалыстың графигін тұрғызады
  

Дененің бір қалыпты қозғалысының теңдеуі .

1. 
   кестені толтырыңыз;
   
2. 
   кестедегі мәндерді пайдаланып, координатаның уақытқа тәуелділік графигін тұрғызыңыз.
   

- кестені толтырады;

- графиктер осьтерінде шамалар мен өлшем бірліктерді белгілейді;

- кестедегі мәліметтер бойынша координатаның уақытқа тәуелділік графигін тұрғызады.

(1) дененің тыныштық күйін,

(2) тұрақты жылдамдықпен қозғалысын

• 
  Дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигінен жылдамдық мәнін анықтайды
  

Суретте дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигі берілген. Графикпен танысып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.

1. 
   Графиктің әр бөлігіне сәйкес дененің жылдамдығын анықтаңыз.
   

ВС бөлігінде: _____________

СD бөлігінде: _____________

2. 
   Дененің барлық жолдағы (графикте АD аралығы) орташа жылдамдығын анықтаңыз.
   

- график бойынша жолдың АВ бөлігіндегі дене қозғалысының жылдамдығын есептейді;

- график бойынша жолдың ВС бөлігіндегі дене қозғалысының жылдамдығын есептейді;

- график бойынша жолдың СD бөлігіндегі дене қозғалысының жылдамдығын есептейді;

- орташа жылдамдықты анықтау формуласын қолданады;

- АD бөлігіндегі орташа қозғалыс жылдамдығын есептейді.

С уретте бірқалыпты қозғалатын екі дененің (I және II) қозғалыс графиктері берілген. Олардың қайсысының жылдамдығы үлкен? Жауабыңызды дәлелдеңіз.

- суреттегі графиктен денелер жылдамдығын анықтайды;

- екі дене жылдамдықтарының мәндерін салыстырып, қорытынды жасайды.

• 
  Жылдамдықтың уақытқа тәуелділік графигі бойынша дененің орын ауыстыруын анықтайды
  

Жоғары деңгей дағдылары

График бойынша дененің алғашқы 10 с-тағы қозғалысын анықтаңыз. Оның келесі 20 с-тағы қозғалысынан айырмашылығы қандай? Дененің алғашқы 50 с-та жүрген жолын анықтаңыз.

- график бойынша қозғалыс түрін анықтайды;

- график бойынша екі бөліктегі айырмашылықты түсіндіреді;

- графиктен дененің орын ауыстыруын анықтайды.

Екі дененің қозғалысы теңдеулерімен берілген. Олардың кездесетін жері мен уақытын аналитикалық және графиктік тәсілмен анықтаңыз.

- аналитикалық жолмен денелердің кездесу уақытын анықтайды;

- денелердің кездесу орынын анықтайды;

- екі дененің қозғалыс графигін салады;

- график бойынша денелердің кездесу орны мен уақытын анықтайды.

• 
  Электронды, серіппелі, иінді таразылардың көмегімен дененің массасын өлшейді
  

Жоғары деңгей дағдылары

Берілген жүктің массасын суретте көрсетілген таразылардың көмегімен анықтаңыз. Алынған мәндерді салыстырып, қорытынды жасаңыз: қай таразы көмегімен алынған мән дәлірек болды? Неліктен?

Дескриптор

Білім алушы

- дененің массасын электронды, серіппелі, иінді таразыларды қолданып өлшейді;

- таразылардың өлшеуі қателігін анықтайды;

- алынған мәндерді салыстырып, қорытынды жасайды.

А4 парақтарының бір бумасының ішіндегі бір парақтың массасын анықтау әдісін ұсыныңыз.

- бір парақтың массасын анықтау әдісін ұсынады.

• 
  Сұйықтың және пішіні дұрыс емес дене көлемін анықтау үшін өлшеуіш цилиндрді қолданады
  

Суретте екі түрлі дене берілген. Олардың көлемін анықтау үшін қандай құралдар қолданар едіңіз? Өлшеу әдісін сипаттаңыз.

- дұрыс емес пішінді дененің көлемін анықтауға қажетті құралды анықтайды;

- геометриялық дене көлемін өлшеуге қажетті құралды анықтайды;

- көлемді анықтау әдістерін сипаттайды.

Төмендегі суретте екі түрлі мензурка көмегімен сұйықтың көлемін анықтағаны бейнеленген.

1. 
   Мензуркалардағы сұйықтың көлемін анықтап, салыстырыңыз.
   
2. 
   Нәтижені аспап қателігін ескеріп жазыңыз.
   

- әр мензуркадағы сұйық көлемін анықтайды;

- нәтижелерді аспап қателігін ескеріп жазады;

- мензуркалардың өлшеу дәлдігі туралы қорытынды жасайды.

• 
  Тығыздықтың физикалық мағынасын анықтайды
  

Дескриптор

Білім алушы

- білеушелер тығыздықтарын салыстырады;

- білеушелер массаларының әртүрлілігін түсіндіреді.

• 
  Денелердің тығыздығын анықтайды
  

Жоғары деңгей дағдылары

Қорапшаға текше түріндегі қант-рафинадының кесектері тығыз реттеліп орналастырылған.

1. 
   Қант тығыздығын тәжірибеде анықтауға қажетті құралдардың тізімін жазыңыз.
   
2. 
   Тығыздықты анықтауға арналған тәжірибені жоспарлаңыз.
   

- тәжірибені орындауға қажетті құралдарды анықтайды;

- тәжірибені жоспарлайды.

1. 
   Зәйтүн майының массасын есептеңіз.
   
2. 
   Бөтелкедегі зәйтүн майын 250 мл –лік үш мензуркаға бөліп құяды. Алғашқы екеуі толтырылды, ал үшіншісі төмендегі суретте көрсетілген.
   

3. 
   Үшінші мензуркадағы зәйтүн майының көлемі неге тең?
   
4. 
   Бөтелкедегі зәйтүн майының көлемі неге тең?
   
5. 
   Зәйтүн майының тығыздығы неге тең?
   

- зәйтүн майының массасын анықтайды;

- мензуркадағы май көлемін анықтайды;

- бөтелкедегі май көлемін есептейді;

- зәйтүн майының тығыздығын анықтайды.

• 
  Тығыздықтың формуласын есеп шығаруда қолданады
  

Егер шойынның тығыздығы 7∙10³ кг/м³ болса, онда көлемі 20 см³ шойын кесегінің массасын анықтаңыз.

- шамаларды ХБЖ-не келтіреді;

- тығыздықты есептеу формуласын қолданады;

- тығыздықты есептейді..

Көлемдері бірдей алюминий және мыс екі білеуше бар. Егер мыстың массасы алюминийдің массасынан 1,24 кг артық болса, бұл білеушелердің массалары қандай болады? _А  2,7 г/см³, _М  8,9 г/см³.

- шамаларды ХБЖ-нде жазады;

- тығыздықты есептеу формуласын қолданады;

- білеушелердің массасын анықтайды.

• 
  Инерция құбылысына сипаттама береді
  

1. 
   Неліктен, жүргізуші тежеген кезде автомобильдің артқы қызыл жарығын жағады? Түсіндіріңіз.
   
2. 
   Қозғалып бара жатқан пойыздың вагонының еденінде тыныштықта тұрған доп, пойыздың қозғалысына қарсы бағытта домалап кетті. Пойыздың жылдамдығы қалай өзгерді? Жауабыңызды дәлелдеңіз
   

- инерция құбылысымен байланыстырып түсіндіреді.

Берілген мысалдардың ішінен инерция арқылы қозғалысты таңдаңыз.

А) Кілемді ұрғышпен қаққанда, шаңның ұшып шығуы.

В) Сүрінген адамның алға қарай құлауы.

С) Автомобильдің қозғалысы.

Д) Жердің өз осінен айналуы.

Дескриптор

Білім алушы

- инерция құбылысын белгілейді.

• 
  Күнделікті өмірден күштердің әрекет етуіне мысалдар келтіреді
  

Жүк көлігі, қайық, ұшақ және ғарыш кемесі қозғалыс кезінде қандай денелермен өзара әрекеттеседі? Олардың әрекеттесу күшінің бағытын анықтаңыз.

- әрекеттесетін денелерді анықтайды;

- күштердің бағытын анықтайды.

• 
  Салмақ пен ауырлық күшін ажыратады
  

Суретте кескінделген күштерді анықтаңыз. Әр күшті сәйкес әріптермен белгілеңіз.

Дескриптор

Білім алушы

- суретте кескінделген күштерді ажыратады;

- күштердің сәйкес белгілеуін қолданады.

Суреттегі аспалы шамға әсер ететін ауырлық күші мен салмақты графиктік кескіндеңіз.

Дескриптор

Білім алушы

- шамға әсер ететін ауырлық күшін көрсетеді;

- салмақтың түсу нүктесін көрсетеді.

• 
  Пластикалық және серпімді деформациялардың айырмашылығын көрсетеді
  

Көрсетілген суретте деформацияның қандай түрлері берілген?

Дескриптор

Білім алушы

- серпімді деформацияларды анықтайды;

- пластикалық деформацияларды анықтайды.

Берілген суреттердің айырмашылығы неде, түсіндіріңіз. Деформация түрін анықтаңыз. Деформация неге тәуелді екенін түсіндіріңіз.

• 
  денелер деформациясын салыстырады;
  
• 
  деформация түрін анықтайды;
  
• 
  деформацияның қандай шамаға тәуелді екенін анықтайды.
  

• 
  Қатаңдықты анықтауға арналған тәжірибені жүргізеді
  
• 
  График арқылы қатаңдық коэффициентін анықтайды
  

Серіппенің қатаңдығын анықтауға арналған тәжірибені жүргізу әдісін ұсыныңыз және жоспарын құрыңыз. Қандай физикалық шамалар арасындағы тәуелділік анықталатынын түсіндіріңіз.

Дескриптор

Білім алушы

- серіппенің қатаңдығын анықтау әдісін ұсынады;

- тәжірибені жоспарлайды;

- қажетті құралдарды анықтайды;

- тәуелді, тәуелсіз және өлшенетін шамаларды ажыратады.

Графикте серпімділік күшінің ұзаруға тәуелділігі көрсетілен. Графикті пайдаланып, екі серіппенің қатаңдығын анықтаңыз. Алынған мәндерді салыстырып, айырмашылығын түсіндіріңіз.

Дескриптор

Білім алушы

- график арқылы серіппелер қатаңдығын анықтайды;

- алынған мәндерді салыстырып, қорытынды жасайды.

• 
  Есептер шығаруда Гук заңын қолданады
  

1. 
   Қатаңдығы 100 кН/м-ге тең сымды 1 мм-ге созу үшін оның шеттеріне қандай күш түсуі керек?
   
2. 
   Ұзындығы 10 см серіппе 4 Н күштің әсерінен 2 см ұзарды. Егер осы серіппеге 6 Н күш әсер етсе, ол қаншаға ұзарар еді?
   

Дескриптор

Білім алушы

- Гук заңын қолданады;

- формуланы түрлендіреді;

- физикалық шамаларды анықтайды.

• 
  Тыныштық, домалау және сырғанау үйкелістерін ажыратады
  

1 және 2-суреттерде көрсетілген жағдайларды сипаттаңыз. Екі жағдайда пайда болатын үйкеліс түрлерін анықтап, нәтижесін салыстырыңыз.

Дескриптор

Білім алушы

- суреттерді сипаттайды;

- үйкеліс түрлерін салыстырады.

• 
  Үйкелістің пайдасы мен зиянын түсіндіреді
  

Жоғары деңгей дағдылары

1. 
   Бормен тақтаға жазу;
   
2. 
   Қыстыгүні жолдардың тайғанақ болуы;
   
3. 
   Конькимен сырғанау;
   
4. 
   Автокөлік жолының кедір-бұдыр болуы;
   
5. 
   Велосипед тетіктерінің тоттануы;
   

- үйкеліс күшінің пайдалы және зиянды әрекеттерін ажыратады;

- үйкелісті қай кезде арттыру не азайту керек екенін түсіндіреді.

7.2.2.9 - денеге әсер ететін және бір түзудің бойымен бағытталған күштердің тең әрекетті күшінің модулі мен бағытын анықтау

• 
  Теңәрекетті күш мәні мен бағытын анықтайды
  

Денеге бір түзудің бойымен 20 кН және 30 кН екі күш әсер етеді. Осы күштерді олардың тең әсерлі күштері 10 кН және 50 кН-ға тең болғандағы жағдай үшін график түрінде кескіндеңіз.

Дескриптор

Білім алушы

- денеге әрекет ететін күштерді және тең әрекетті күшті график түрінде кескіндейді.