169
А.Əбдірахманов атауды былай талдайды: “Қазақстандағы Тар-
бағатай, Ұлытау жүйелеріндегі жəне Талдықорған облысындағы таулы
шоқылардың аты. Атаудың түбірі
арғана сөзі көне алтай заманындағы
«арқар», «тау ешкі» ұғымын білдіріп, кейін монғол тілінде
арғал, ал түр-
кі тілдеріне
арқар түріне көшсе керек. Ал -ты жұрнағы осы заттың бар
екенін білдіретін туынды сын есім жасайтын жұрнақ». Ал Т.Жанұзақ:
«Бұл тым көне атау, оның бірінші сыңары көне орал-алтай, түркі-
монғол тілдеріне тəн
ар «өзен» болса, екінші сыңарындағы
ған да сол
көне тіл бірлестігіне тəн
хан//кан//кен «өзен», «су» сөзінің тіліміздегі
фонетикалық нұсқасы екені даусыз. Ал ол атаудың үшінші сыңарындағы
ат сол тілдердің көне көптік жалғау көрсеткіші, ал сөз соңындағы жуан
дауысты ы қазақ тіліне тəн тəуелдік жалғауының көрсеткіші. Демек,
Арғанаты «өзен-өзен, көп өзендер, сулар» дегенді білдірсе керек. Соған
қарағанда
Арғанаты тауының сай-салаларында ерте замандарда бірне-
ше өзен аққаны байқалады» - деген пікір айтады [43].
АСА. Түркі-монғол тілдеріндегі
аша//ача//ақа//аир немесе
айрық
түрлерінде келетін атау. «Бұрынғы Əулие ата уезінде
Аша болысы атты
əкімшілік бөлім болғаны бар.
Аша формасы қазақ топонимиясында
біріккен тұлғада
Екіаша, Үшаша түрлерінде келсе, монғол топони-
миясында
ақа формасы біріккен тұлғада
Зунақа (“Шығыс аша”),
Бару-
нақа (“Батыс аша”) түрлерінде келеді» (Е.Қойшыбаев).
АСЫ. Атау мағынасына зер салсақ, көне түркі тілінде
jazi – «дала»,
«жазық», «кең алқап» деген мағына береді. Бұған қарағанда,
Асы ата-
уы əуел бастағы
jazi сөзінің замандар бойы тілімізде дыбыстық өзгеріске
ұшырап, тұлғалық жағынан түрленген қалпы деп қарауға болады. Осы
Асы өзені ағып жатқан тау етегінің кең, жазық екені жер-су атының
қойылу себебін дəлелдей түскендей.
Достарыңызбен бөлісу: