Алюминий, алыну, қасиеттері, қолданылуы. Алюминийдің физикалық және химиялық қасиеттері. Оксидтері, гидроксидтері, амфотерлі қасиеттері

СО газ, P₂ бу күйінде болады, бұл ақ фосфорды тоңазытқышта суытып, су астында сақтайды. Өндірілген ақ фосфордың біразын қыздырып, қызыл фосфорға айналдырады, ал қалған бөлігінен оттегімен әрекеттестіріп фосфор ангидридін алып, ары қарай суда ерітіп, фосфор қышқылын (термиялық қышқыл) алады.

4Р + 3О₂ (5О₂) ↔ 2Р₂О₃(2Р₂О₅).

2Р + 3Г₂ (5Г₂) ↔ 2РГ₃(2РГ₅).

2Р + 3S (5S) ↔ Р₂S₃(Р₂S₅). Ақ фосфор судың астында ұсталады, cумен реакцияға түспейді. Ақ фосфор өте улы, оның 0,15г адамды өлтіреді.

Ақ Р →^300C қызыл Р, улылығы аздау. Фосфордың тұрақты модификациясы – қара фосфор. Ақ Р →^220C _1200МПа қара Р. Ақ, қызыл фосфорлар – диэлектриктер. Қара фосфор – жартылай өткізгіш, реакцияласқыштығы бойынша ең әлсізі – қара фосфор. Фосфор активті металдармен әрекеттеседі, фосфидтер түзеді:

3Ca + 2P → Ca₃P₂.

Фосфор тотықтырғыштық қасиеті бар қышқылдармен әрекеттесіп, фосфор қышқылын түзеді: 3P + 5HNO_{3 конц.} + 2H₂O → 3H₃PO₄ + 5NO.

Сілті ерітінділерінде ақ фосфор диспропорциялану реакциясына түседі:

4P + 3NaOH + 3H₂O = PH₃ + 3NaH₂PO₂

Қосылыстары: P₂O₃ →димері P₄O₆, P₂O₅ → димері P₄O₁₀ .

P₂O₃ + 3H₂O → 2H₃PO₃ – фосфорлы қышқыл, суда жақсы еритін кристалды зат.

РГ₃ + 3H₂O → H₃PO₃ + 3НГ. 2 негізді, күші орташа қышқыл, сондықтан оны былай жазу керек H₂[HPO₃], тұздары фосфиттер:

6NaOH + P₂O₃ → 2Na₃PO₃ +3Н₂О және гидрофосфиттер

2NaOH+ P₂O₃ + H₂O → 2NaH₂ PO₃. Сілтілік металдар мен кальцийден басқа металдардың фосфиттері суда нашар ериді.

4H₃PO₃ → ^t0 PH₃ + 3H₃PO₄ диспропорциялану реакциясында түседі,

H₃PO₃ тотықсыздандырғыш ретінде, хлормен әрекеттесіп, фосфор қышқылын береді:

H₃PO₃ +Cl₂⁰ + H₂O→ H₃PO₄ + 2HCl;

Қышқыл фосфориттерді қыздырғанда дифосфорлы қышқылдың

(H₄P₂O₅) тұздары – пирофосфаттар түзіледі:

2NaH₂PO₃ → ^t0 Na₂H₂P₂O₅ (пирофосфит) + H₂O; H₄P₂O₅ – пирофосфор қышқылы − 2-негізді, тұрақсыз қышқыл.

Фосфордың ең маңызды қышқылы ортофосфор қышқылы. Сусыз таза фосфор қышқылы – түссіз кристалдық зат. Оны фосфаттарды концентрлі күкірт қышқылымен өңдеу арқылы алады:

Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ → 2H₃PO₄ + CaSO₄ немесе оксидін суда ерітіп алады

P₂O₅ + H₂O= (HPO₃)₂; Ол әлсіз үш негізді қышқыл:

H₃PO₄ ↔ H⁺ + H₂PO₄^- pK₁=2,2;

H₂PO₄^-↔H⁺+HPO₄^2- pK₂=7,3;

HPO₄^2-↔H⁺+PO₄^3- pK₃=12,4.

Үш негізді болғандықтан үш қатар тұздар түзеді: дигидрофосфат, гидрофосфат, фосфаттар. Тұздары суда ерісе, гидролизге ұшырайды:

Na₃PO₄ + H₂O ↔ NaOH + Na₂HPO₄ pH= 12,1

Na₂HPO₄ + H₂O ↔ NaOH + NaH₂PO₄ pH= 8,9

Ортофосфаттар (аммоний фосфатынан басқасы) температура әсеріне тұрақты. Гидрофосфаттар қыздырғанда суды бөліп ди- және метафосфаттарға айналады:

2Na₂HPO₄→^t0 Na₄P₂O₇ + H₂O; Na₂HPO₄→^t0 NaPO₃ + H₂O.

Ақ фосфорды ауадағы оттекпен өртеп, алынған оксидті суда ерітіп, аса таза фосфор қышқылын алады: P₄ + 5O₂ → 2P₂O₅; P₂O₅ + H₂O → 2H₃PO₄; Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ → H₃PO₄ + CaSO₄; Катализатор қатысында жоғары температурада фосфор буы мен су буы әрекеттесіп фосфор қышқылын түзеді:

4P + 16H₂O →^700C 4H₃PO₄ + 10H₂; Алынған сутекті аммиак алуға қолданып, азот, фосфор тыңайтқыштарын алуға болады. Сонда ресурсты сақтау және қалдықсыз технология іске асады.

P⁴⁺-ке сәйкес H₄P₂O₆ – фосфорлау қышқылы – орташа күшті, төрт негізді қышқыл. H₄P₂O₆ + H₂O → H₃PO₃ + H₃PO₄. Тұздары гипофосфаттар, сілті металдарының тұздары суда жақсы ериді.

H₃PO₂ фосфорлылау қышқылы, тұздары гипофосфиттер, күшті тотықтырғыш. Метафосфор қышқылы суда еріп, (HPO₃)₄ + H₂O → H₆P₄O₁₃ – тетраполифосфор қышқылына айналады.