Астық дәнінің сыртқы пішіні

Астықтың және басқа дақылдар дәнінің пішіні әртүрлі болады. Әр дақыл бірінен-бірі өздерінің тұқымдарының сыртқы пішінімен айырылысады. Бір дақылдың ішіндегі әр кіші түрдің, сортттардың да тұқымдарының пішіндері көбінессе әр түрлі болады. Кейде бір масақтың, әсіресе жүгерінің бір собығының әр тұсындағы дәндерінің өзінің әр үрлі болуы мүмкін. Бұл әр дәннің ерте немесе кеш болуына түрлі табиғи жағдайларға байланысты болады. Үлкен партиялы астықтың көлемі әр дәнніңкөлемі мен оның арасындағы қуыстардың көлемінен тұрады. Сондықтан бұл екі көлемдіктердің өзара байланыстары да әр түрлі. Бұлар дән пішіндерінің әртүрлілігіне байланысты.

Белгілі шектерді еске ала отырып дән пішінін мына төмендегі негізгі геометриялық формаларға жатқызған жөн: шар пішінді, жасымық тәрізді, эллипсоидша оралған, тіпті еш қандай формаға да ұқсамайтын болып келуі де мүмкін.

Шар пішінді дөп-дөңгелек дәннің барлық үш бірдей өлшемдері бірдей болады. Одан бұршақ, тары қонақ жүгерінің және жүгерінің кейбір сорттары жатады.

Жасымық тәріздес немесе екі жағы да дөңес линзаға ұқсас формаға жасымдық және басқа дабірқатар өсімдіктердің дәндері жатады. Олардың ұзындығы жалпақтығынан әлде қайда үлкен.

Эллипсоид оралған пішінді өзінің сыртына өзі оралып біткен ұзын тұқымды көптеген бұршақ тұқымдас шөптердің тұқымдары жатады. Олардың жалпақтығы мен көлдеңеңі бірдей болады.

Дәнді дақылдардың үш өлшемдері үш түрлі, еш қандай геометриялық формаға ұқсамайды. Сонда да оларды дөңгелектеу ұзыншақ (бидай), ұзыншақ (қара бидай), бүйрек тәріздес (үрме бұршақ) сияқтыдеп бөліп жүр. Қарақұмықтың дәні үшбұрышты пирамида деп аталып кеткен.

Астық және басқа да дақылдар дәндерінің пішіні оны тазалау және сорттау барысында шешуші орын алады. Астық тазалайтын машиналардың елеуіштерінің тесіктері әр дақылдың дәннің формасына, оның ірілігіне арналып жасалған. Егер дән ірі болып, пішіні шарға ұқсас болса, оның эндоспермі де үлкен болып,сыртқы қабыршақтарының да көлемі азая түседі. Соның нәтижесінде одан алынатын ұнның шығымы көбейеді. Мұндай астықтың бір литрінің массасы да үлкен болады, қоймаға құйғанда, литрлік пуркаға салғанда тығыз орналасып оның салмағы өседі.

Астық дәндерінің пішінін оның геометриялық сфералық немесе шар тәріздес денеге ұқсастығын пайдаланып мына формула арқылы анықтауға болады:

К _сф=

У-(дән көлемі)=авс, мм³,а,в,с дәннің ұзыны, көлдеңеңі және қалыңдығы, мм.