Құқық (ағылш. 1. law (наука); 2. right) – мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіпережелерінің ( нормалардың ) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақ мазмұндары біреу-ақ.
Құқық (ағылш. 1. law (наука); 2. right) – мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіпережелерінің ( нормалардың ) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақ мазмұндары біреу-ақ.
Құқық мазмұнының
негізгі элементтері
қоғамның және адамдардың
мүдде-мақсатын қорғау, орындау
қарым-қатынастарды
реттеп, басқару
қоғамды дағдарысқа
ұшыратпай, экономикалық,
саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып,
нығайту
мемлекеттік органдардың, ұйымдардың
құзіретін, ара-қатынасын реттеп басқару.
Тәрбиелік шара түрі: пікірталас Білімдік мақсаты: Құқықтық тәрбиенің өмірлік қажеттілігін оқушыларға түсіндіру. Тәрбиелік: Құқықтық тәрбиенің жігердің қоғамда маңызы зор екендігі түсіндіріп құқықтық сауатқа тәрбиелеу, өз ойларын еркін айтуға үйрету.
Тәрбиелік шара түрі: пікірталас Білімдік мақсаты: Құқықтық тәрбиенің өмірлік қажеттілігін оқушыларға түсіндіру. Тәрбиелік: Құқықтық тәрбиенің жігердің қоғамда маңызы зор екендігі түсіндіріп құқықтық сауатқа тәрбиелеу, өз ойларын еркін айтуға үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың сөздік қорын арттырып,құқықтық мәдениетін жетілдіру Көрнекілік: Қанатты сөздер, мақал - мәтелдер, тірек сызбалары. Фото слайдтар, презинтациялар, жаңа технологиялық
Тақырыбы:
Зорлық-зомбылықсыз балалық шақ
Мақсаты: Оқушыларға зорлық -зомбылық туралы мағлұмат беру, адамның ең жаман қасиеті екенін айту. Адамның ең басты құндылығы оның бостандығы, олай болса оқушыларға адамзаттық құқықтарымен бас бостандықтарын қорғауы туралы үйрету Зорлық –зомбылық адам ағзасына тікелей әсер ететінін түсіндіру. Жаман әдеттерден бойларын аулақ ұстап, ондай әрекеттерге бармауға тәрбиелеу, адамгершілігі мол саналы азамат болып өсуіне ықпал жасау.
Тақырыпқа шолу
Қоғам үшін ең бастысы – тәуелсіздік, адам үшін бас бостандығы және уайым қайғысыз өмір.Оның кепілі – заңдылық. Тәуелсіздік төрімізден орын алған қоғамымыздағы ең басты құндылық – адам бостандығы.Адамның және адамзаттың құқықтары мен бас бостандықтарын қамтамасыз ету және қорғау – конституциялық заңдылықтың басты талабы. Қазақстанда салауатты өмір салтына қол жеткізуде, денсаулықты сақтау мен нығайтудағы басты міндеттің бірі – бала құқығын қорғау, зорлық-зомбылыққа қарсы күрес жүргізу.Егер жалпы айтқанда зомбылықты физикалық қасірет көрсету әрекеті деп анықтауы болса, онда тұрмыстық зомбылықта осы әрекеттің бастауы мен айқындау нүктесі анық белгіленеді.Ол – жанұя, яғни зұлымдықшы мен оның жемтігі ең жақын адамдар болады. Олар – жұбайлар мен балалар.Отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесі әлемнің әр елінде ертеден орын алған. Зорлық балалардың денелік және психологиялық денсаулықтары және жан-жақты дамулары үшін ауыр машақат болып табылады.Әйелдер мен балаларға қатысты зомбылықтың алдын алу және бағытталған профилактикалық сипаттағы шараларды жүргізуде ақпараттық үгіттеушілік жұмыстарды өткізу қажет болып табылады.
Кіріспе
Зорлық-зомбылық құқықта «Бір адамның екінші бір адамға, оның жеке басына тиіспеушілік құқығын бұзатын тәни және психикалық ықпал жасауы» делінген. Тән азабын шектірген зорлық – адамның ағзасына тікелей әсер ету, ұрып-соғу, денесіне зақым келтіру, тағы басқа. Тән азабын шектірген зорлықтың салдарынан жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірілуі мүмкін. Жан азабын шектірген зорлық – жәбірленушінің қарсылық көрсетуіне, өз құқықтары мен мүдделерін қорғауына деген ерік жігерін жасыту үшін қорқыту, адамның психикасына әсер ету. Жан азабын шектірген зорлық жүйке ауруына немесе тіпті жан ауруына ұшыратуы мүмкін. Адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті әдіс қолданылып жасалған қылмыстар «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің» тиісті баптарына сәйкес жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар болып табылады.
.
Елімізде зорлық-зомбылыққа қатысты 20 дағдарыс орталығы бар. Әйелдер мен балаларға арналған зорлық-зомбылық проблемасы елімізде елеулі мөлшерде асқынды. Статистикалық мәліметке қарағанда елде жыл ішінде 500-дей әйел мен бала тұрмыстағы зорлық-зомбылық құрбаны болады екен. Отбасылардың қиюы қашуының басты бір себебі – жанұядағы зорлық-зомбылық. «Отбасылық қарым-қатынаста дағдарыс туындағанда, одан ешкімнің ештеңесі кетпейді» деген түсініктен арылу керек.Кикілжіңі көп болатын отбасында өскен балалар есейген соң не әкесінің, не шешесінің отбасында өзін-өзі ұстау үлгісін алады.«Жоғарыдағы статистика біздің бұл мәселеге көп уақыт көңіл аудармағанымыздың нәтижесі» деп пайымдайды Н. Гладырь.
Зорлықтың түрлері
Эмоциялық зорлық
Физикалық зорлық
Қауіп-қатер
Балаларды анасына қарсы қолдану
- Эмоциялық зорлық – балағаттау, қорлау, сөгу, балалардың жеке өміріне қол сұғу; - Физикалық зорлық – отбасы мүшелерін мас күйінде немесе сау күйінде ұруды қолданатын эмоциялық зорлық; - Қауіп-қатер – отбасын тастап кетемін деп қорқыту, әйелін немесе балаларын ұру, өз-өзіне қол жұмсауға итермелеу; - Балаларды анасына қарсы қолдану, әйелін өз балаларын ешқашан көрсетпейтіндігімен қорқыту, қорқытатын жолдауларды беру үшін балаларды қолдану.
"Білгім келеді" айдары
Қазақстандағы тұрмыстық зомбылық туралы заңды қабылдау қажеттігі туды.Зорлық зомбылық дағдарыстан шығу және даму кезіндегі еліміздегі адамзат әлеуетіне қажеттігі де туындап отырғандығын ескертеді.Қазақ халқының дана сөзі бар: «Әйел адамға рухы әлсіз ер адам ғана қол көтереді». Бұны халық жазылмаған заң деп санап осы уақытқа дейін сақтап келеді, алайда өкінішке орай кейбір ер адамдар ұмытып кеткен сыңайлы
нысаны.Нашақорлық, темекіге, ішімдікке үйірлік бұзықтық жолға түсіп зорлық-зомбылық жасауға мүмкіндік туғызады, еңбек етуге, қоғамға, денсаулыққа, ұрпаққа,
.«Ата көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» - демекші балаға отбасы тәрбиесінің әсері мол. Тәрбиеге әсер беретін өскен орта, ата-ананың тәрбиесі дұрыс болмаса, жаман әсерлер адамды азғырып, түрлі жаман мінезді жұқтырады. «Ана – сая болар бағың болса, Әке – асқар тауың» дейді қазақта. Бір күн бар жылатар күн, жұбатар күн. Бір күн бар қуантар күн мұңайтар күн. «Жақсыдан жаман туады, бір аяқ асқа алғысыз, Жаманнан жақсы туады, адам айтса нанғысыз» дейді халқымыз.Отбасындағы ата-ананың мінез- құлқы – баланың көз алдындағы үлгі, өнеге алатын, оған қарап өсетін нысаны.
Ата-ана өнегесі
Заң жобасының негізгі мақсаттары
Отбасындағы тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықтың алдын алуға бағытталған заңды нормалар жетілдірілді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобаларының жұмыстарын іске асыру жоспарының 29 пунктіне сәйкес 2004 жылдың 13желтоқсанында Қазақстан Республикасы Премьер министрінің тағайындауымен «Тұрмыстық зомбылыққа қарсы әрекет ету туралы» заң жобасы әзірленді. Заң жобасының негізгі мақсаттары - Адамның қызығушылығын, бостандығын, заңды құқықтарын қорғауға, кепілдеме беруді көтермелеу. - Отбасылық тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықты төмендету жөнінде тиімді шаралар қабылдау. - Тұрмыстық зомбылықсың алдын алудың көп деңгейлі жүйесін жүргізуАталған заңды қабылдау – отбасылық тұрмыстық қатынастардағы азаматтардың қызығушылықтарын және бостандықтарын, құқықтарын қорғаудағы тиімділікті арттыру, осы саладағы құқық бұзушылықтың деңгейін төмендету.
Таразының екі басында тышқан мен мысық бейнеленген. Айтар ойыңыз қандай?
Жасөспірім мен Заң (Оқушылар Заң туралы мәліметтер береді)
14-бап. Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең
17-бап.Адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды
27-бап.Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу,ата-ананың етене құқығы әрі міндеті
15-бап.Әркімнің өмір сүруге құқығы бар.Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ
Зорлық- зомбылықтың баланың мінез-құлқына әсер ету ерекшеліктері бар. Ата-анасы және басқа да заңды өкілдері ата-аналық құқықтарын жүзеге асырған кезде баланың дене және психикалық денсаулығына, оның имандылық дамуына зиян келтіруге құқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсілдерінде баланың адамдық қадір-қасиетіне менсінбей қатар, дөрекі қарау, оны қорлау немесе қанау болмауға тиіс. Балалар құқығын қорғау – егемен еліміздің басты құндылықтарының бірі. Сол үшін өскелең ұрпақтың дұрыс тәрбие алып, қоғамдағы құқықтарының сақталу жолында аянбай еңбек етуі керек. «Балалардың өмір сапасын жақсарту – ертеңгі болашақтың кепілі. Сондықтан да балалардың құқықтарын қорғау мәселесі қашан да өзекті болып қала бермек» .
Балаларға
қатысты зорлық-зомбылық
жөнінде
не білеміз?
Балаларға, әсіресе кішкентай балаларға зорлық-зомбылықтың үй, отбасы ішінде көрсетілуі көзге түсе қоймағандықтан, көп жағдайда мойындалмайды. Соңғы жылдары БАҚ-та балаларға қауіп-қатер сыртта жүргенде бөгде адамдар тарапынан төнеді деген жалған пікір қалыптастыру үрдісі байқалуда. Жағдайдың шатақ болуы проблеманың күрделілігіне байланысты, сондай-ақ балалар жайлы пікірдің индивидум және отбасының басқа мүшелері сияқты қорғалу құқығы бар құқық субъектісі болудан гөрі, ата-анасының меншігі ретінде қалыптасудың салдары. Қазақстанда осы күнге дейін «үй ішіндегі» немесе «отбасындағы» зорлық-зомбылық анықтамасы және ол үшін жауапкершілік заңды түрде бекітілмеген. Осы тақырыптағы пікірталастар негізінен әйелдерге көрсетілетін зорлық-зомбылыққа меңзейді, ал балаларға күш көрсетілуі заң шығарушы назарынан мүлдем тыс қалып отыр.
Балалар, ересектер сияқты, негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және адамзаттық абыройын сақтау құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық фактіде көзделген заң тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне құқылы.
Бала үшін ата-анасының үйі әрқашан ең қауіпсіз жер бола бермейтінін айғақтайтын фактілер жиі кездеседі. Балаларға қатысты зорлық-зомбылық көрсету проблемасы бойынша мәліметтер мен жетік статистикалық деректердің жетіспеу проблемасы бар елдердің қатарына Қазақстан да жатады: проблеманың тереңдігі мен көлемі әлі де белгісіз, ал біздің қолымыздағы біркелкі емес және үзінді зерделеу нәтижелері іс жүзіндегі жағдай туралы болжамдар жасауға ғана мүмкіндік береді.
Қазақстанның қолдануында іс-әрекеттер жасаудың белгілі құқықтық негізі – Балалар құқықтары туралы Конвенция бар, дегенмен, нақты міндеттемелерге келер болсақ, жалпы алғанда мемлекет, әлеуметтік қызметтер, құқық қорғау органдарының ресми тұлғалары, қоғам, БАҚ, отбасы тарапынан күннен-күнге тиісті жауапкершілікпен қарауы байқалмай келеді.
Балаларға қатыгездік көрсету және адамзаттық абыройына нұқсан келтіру, оларды ата-аналарының және өзге қамқоршыларының жазалауын қоғамдық пікірдің қолдауы, балалар мүддесін қорғауға бағытталған, аталмыш қоғам ішінде рұқсат етілетін «тәрбиелеу» мен жол берілмейтін «қатыгездік» ұғымдарының ара-жігін ажыратуға мәжбүр қызметтер жұмысына айтарлықтай кедергі келтіреді. Қоғамдағы пікір бойынша балаға қасақана зақым келтіру немесе абыройына нұқсан келтіру қалыпты жағдай болып есептелсе, балаларды қорғау және тәрбиелеудің оң нышандарының дамуына ықпал жасау қажеттілігін көңілге қонымды етіп негіздеу мен жеткізу мүлде мүмкін емес.
Отбасында балаларға қатыгездікпен қарау көпшілік жағдайларда мемлекеттік органдардың көзқарасынан тыс қалатындығына, балалар құқықтарын бұзушылықтың осындай түрінің аса жасырындылығына қарай және отбасыларында тұратын балалар құқықтарының сақталуын мемлекеттік билік органдарының әлсіз байқайтынына назар аударған жөн.
Қорытынды
Немістің ұлы ақыны В. Гете серуенге шығарда қалтасына түрлі гүлдердің тұқымын салып шығып, шалғындардан, орманнан өткенде, тауға шыққанда гүл тұқымдарын сеуіп жүруді жаны сүйген. Оның жүрген жерлері мезгілі келгенде керемет гүлдер өсіп шығатын.Гете сепкен гүл ме, әлде табиғи жолмен өздері көктеді ме, оны білу міндетті емес. Дегенмен сұлулық әлемі, әсемдік әлемі байыды. Сол сияқты дүниеде зорлық-зомбылық болмаса адам өмірі, адамзат дүниесі сұлу да әсем болар еді.
Адамзат дүниесінің әсемдігі, әлемнің әдемілігі үшін не үлес қосып жүрміз? Мен былай дегім келеді. Әлемнің бір адамы ретінде Ақ жүрегіммен сөз беремін Өзіме, жанымдағыларға Күннің шуағын, гүлдің нәзіктігін сыйлаймыз. Қараңғыны нұрландырамыз, Суықты жылытамыз. Дәл қазір бізге қиын жағдай болса да жасымаймыз, Әр күні өзіміздің жан дүниемізді Тазартуға тырысамыз
Біздің жүрегім қуанышқа, махаббатқа, Мейірімге бөленеді. Келер күннің шұғылалы боларына сенеміз, Біз зорлық-зомбылыққа қарсымыз».
Бұл тренинг -сабақтан білетіндерің:
Құқық деген не?
Балалардың айрықша құқықтары
ҚР балалардың құқықтық жағдайы
Міндет деген не?
Оқушының кітапханадағы міндеттері.
Декларация-тараптар мақұлдаған
жалпы принцитер мен
мақсаттарды қалыптастыратын
салтанатты акт
Конституция -конституциялық құрылысты
бекітетін, адам мен азаматтың
құқығы мен еркіндігін бекітетін,
мемлектеттік биліктің федеральдық
органдарын тағайындайтын негізгі
құрылтайшы саяси- құқықтық акт.
Құқық-қоғамдағы адамдардың
өзара қарым- қатынасын реттеп отыратын
мемлекет белгілеп, қорғайтын нормалар мен
ережелер жиынтығы, осы нормаларды
зерттейтін ғылым
Міндет – адамдар бұлжытпай
орындауға тиісті тәртіп пен
қарым-қатынасқа қойылатын талап
Мораль- адамның іс-әрекетін
қайырымдылық пен зұлымдық,
әділдік пен әділетсіздік және т.б.
тұрғысынан реттеп отыратын
нормалар мен принциптер жүйесі.
Қазақстанда балалардың
құқықтық жағдайы
мына заңдарда
көрініс тапқан
«…18 жасқа толғанға дейінгі әрбір адам бала болып саналады»
Бала құқығы туралы Конвенция. 1-бап
Қоғам балаларға қатысты түрде қамтамасыз етуі тиіс негізгі принциптер:
-Бала мүддесін барынша жақсы қамтамасыз ету;
Кемсітпеу;
Өмір сүру, есею және ержету құқығы;
Бала көзқарастарына құрметпен қарау;
Баланы қорғау, оның қоғам өміріне;
белсенді түрде қатысуын қамтамасыз ету.
Отбасында өмір сүріп, тәрбиелену құқығы
Ата-анасымен, басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығы
Өз-өзін қорғауға, заңмен қорғалу құқығы
Өз пікірін білідруге
Аты-жөні, ұлты болу құқығы
Азаматтыққа құқығы
Дұрыс тамақтану, тұрғын үй және медициналық көмек алу құқығы
Тегін білім алу құқығы
Сабақтан тыс уақытта еңбек ету құқығы, өз жалақысы мен стипендиясын жарату құқығы
Салымдар салып, оны пайдалану құқығы
Авторлық құқықты жүзеге асыру құқығы
Балалар қоғам бірлестігіне қатысу құқығы
Сыйлыққа, мұраға алған заттарға жеке меншік құқығы
Өмір сүру құқығы
Өз ата-анасын білу құқығы
Сөз, ар-ождан бостандығы
Жеке өмір сүру құқығы
Адамдық қадір-қасиетіне қолсұғушылықтан қорғану құқығы
Мәдени және шығармашылық өмірге
жан-жақты қатысу құқығы
Эксплуатацияның барлық түрінен
қорғану құқығы
Мамандық таңдау
құқығы
40 жас
Президент
30 жас
Сенат депутаты
25 жас
Полиция, сот
20 жас
Мәслихат депутаты
18 жас
Сайлау, үйлену құқығы
17 жас
Өсиет жазу құқығы
16 жас
Төлқұжат, еңбек ету құқығы, қылмыстың барлық түрлері бойынша жауапқа тартылу
15 жас
Жұмыс істеу (рұқсатпен)
14 жас
Қылмыстық ісі үшін жауапқа тартылу, еңбекақыға иелік ету
10 жас
Асырап алуға, қорғаншы болуға келісім беру, ата-аналарының қайсысымен тұруын таңдау құқығы
6-7 жас
Тұрмыстық келісім шаралар, мектепке оқуға бару
0 жас
Туу, құқыққабілеттілікке ие болу
Сіздің құқықтарыңызды кімдер шектей алады?
Сенің ар-ұятың
Жалпыға ортақ нормалар мен әдеп ережелері
Заңдар
12
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
Психологиялық тренинг
1. Қолын қысыңыз
2. Арқасынан қағыңыз
3. Күлімсіреңіз
4. Қол бұлғаңыз
5. Көзіңізді қысыңыз
6. Бір тілек айтыңыз
7. Әуе арқылы сүй
8. Басынан сипаңыз
9. Массаж жасаңыз
10. Есімін дауыстап айтыңыз
11. Құшақтаңыз
12. Қол ұстасып 3 рет секіріңіз
Мен міндеттімін:
білім алуға
тәртіп сақтауға
кітапхана қорының сақталуын
үлкендерді сыйлауға;
ана тілдің тазалығын сақтауға;
әрдайым таза, ұқыпты жүруге;
темекі шекпеуге, спирттік ішімдіктер ішпеуге
Ережелерді есіңе сақта!
№1 Ереже
Міндетсіз құқық жоқ
«Өзіңе тілемейтініңді басқаға да тілеме»
№2 Ереже
№3 Ереже
Сенің құқығың басқалардың құқығы басталатын жерде шектеледі.
«КЕРІ БАЙЛАНЫС КҮНДЕЛІГІ»
Мұғалім тәрбие сағаты соңында оқушылардан келесі екі сұраққа жауап жазуларын сұрайды.
- Мен тәрбие сағатында құқық туралы тақырыпты жақсы түсіндім және мұны орындай аламын;
- Мен ____________ түсінген жоқпын. Мен үшін үлкен қиындық тудыратын ____________________.
Оқушылар сұрақтарға жауап беріп болған соң мұғалім «кері байланыс күнделігін» жинақтап, сабақтан тыс уақытта оқушы жұмыстарымен танысады. Мұғалім алынған мәліметті келесі тәрбие сағатын жоспарлауды қолданады. Бұнымен бірге мұғалім тақырып бойынша нақты проблемаларды шешуге көмек беруге көңіл бөледі.
Қорытынды
Құқықтық тәрбие мен құқықтық жігерлі сана алдымен отбасынан басталады. Бүгінгі қоғамды дамыту үшін әрқайсысымыз құқықтық заңға құрметпен қарап, өз бойымызда құқықтық сана мен жігерді шыңдауымыз керектігін өмір көрсетіп отыр. Әр түрлі қылмыс түрлерін болдырмау, оның алдын алу үшін құқықтық насихатты күшейтіп, құқықтық тәрбиені одан әрі жетілдіру қажет.
