«Қазақ балалар әдеби үрдісі» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Пайдаланылатын әдебиеттер
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6- дәріс Тақырып
| Пайдаланылатын әдебиеттер :
1.Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. Алматы, 1974. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991. Батырлар жырлары. Алматы, 1986. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы, 1974. Қоңыратбав Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, 1994 Қазақ әдебиетінің тарихы. Т.ІІІ т. Алматы, 1967. Ертегілер. Қазақ халық әдебиеті көп томдық.-А., 1958. Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті.-А., 1977. 6- дәріс Тақырып: Халық ауыз әдебиеті үлгілері бала тәрбиесінің құралы ретінде. Дәріс мазмұны: 1. Жыраулық поэзиядағы балалар әдебиетіне тән үлгілер. Асан Қайғы, Бұқар жырларының тарихи сипаты, тәрбиелік мәні. Асан қайғы жырау. ХУ ғасырдағы қазақ ақын - жырауларының көрнекті көш басшысы Асан қайғы Сөбитұлы. Оның өлеңдері мен өсиет сөздерінен халық қамын жеген ақылгөй, қамқоршы болғандығы байқалады. Кейінгі ұрпақ әулие танып, аты аңызға айналған Шоқан Уалиханов "Көшпелілер философы" атаған Асан өз заманының үлкен ойшылы болған. Ел қамын көп ойлап, көп толғанған қарт жырау өзінің толғау жырларында не жақсы, не жаман, не ғаріп деген мәселелер төңірегінде ой толғап, замана жайында философиялық пікірлерін сарапқа салады. Жырау халық мақалында айтылатын Тындаушысыз сөз ғаріп", Замандассыз қария ғаріп", "қаз, үйрексіз көл ғаріп" деген ой пікірлерді термелей келеді де: Муритін тауып алмаса Өз қолында болмаса Азғын болса пір ғаріп... қанша жақсы болса да Ата жұрты бұқара қайратты туған ер ғаріп, - деп ел басқарар көсемнің азғын болмай, әділ болуын, қол бастаған батырдың соңынан ертер сарбазы - қалың қолы - халқы болуын қалайды. Олардың халықтан қол үзбеуін, көпке арқа сүйеуі керектігін айта келе: Арғымаққа міндім деп, Fылымым жұрттан асты деп, Артқы топтпн адаспа. Кеңессіз сөз бастама. Күнінде өзім болдым деп, Жеңемін деп біреуді Кең пейілге таласпа. Өтірік сөзбен қостама, - деп "Ұлық болсаң, кішік бол", .Көптен қол үзбе, асып, таспа, көпке топырақ шашпа, қандай іс қылсаң да көппен кеңес" деген пікірді уағыздайды. Ел қорғаушы азаматтың бойында қандай адамгершілік қасиеттің болуын қалаған Асан қайғы: Еділ бол да, Жайық бол, Ешкім менен ұрыспа, Алдына келіп қалған соң, Жолдасыңа жау тисе, қол қусырып барған соң, Жаныңды аяп тұрыспа. Аса кеш те, қоя бер Ердің құны болса да, Бұрынғыны қуыспа, - деп көпшіл бол, кешірімді бол, достықты бағалай біл деген угіт, насихат айтады. Жатса - тұрса халық қамын жеген, халықты берекелі бірлікке, достыққа шақырып, сөз маржанын тізбектеп, терең ойды топшылап өткен Асан қайғы жырау: Таза мінсіз асыл сөз Ой түбінде жатқан сөз Ой түбінде жатады... Шер толқытса шығады, - деп көңілдегі көрікті ойдың адам сезімімен, көңіл - күймен байланысты туатынына философиялық топшылау жасайды. Халық қамын жеуді, әзәзілдің сөзіне ермеуді, құлқынның құлы болмауды адамгершіліктің үлкен парызы деп ұққан жырау: ... Адам әзіз айтар деп Нәпсі алдаушы дұшпанның Көңіліңді салмағыл. Насихатын алмағыл, - деп Атаның баласы болма, адамның баласы бол", "Көпке қызмет ет, халық қамын ойлар азамат бол" деген ұлағатты өсиетті насихаттайды. "Ел қамын жеуші ақылды азаматты қарадан шықса да қадірле". "Кісіге қарап сөзін алма, сөзіне қарап өзін ал" деп ақыл айтады. ХУІІІ ғасырдың бірінші жартысында өмір сүрген, философиялық -дидактикалық толғауларымен ерекше көзге түскен Бұқар жырау Қалқаманұлы (1688-1781) Ол арабша өте сауатты адам болған. Ел билеу ісіне белсене араласқан. Абылай ханның ақылшысы, қабырғалы билерінің бірі. Заманның аумалы- 'төкпелі болып келуін Бұқар заңды құбылыс деп санаған. Ол қазақтың үш жүзінің басы қосылып, бір орталыққа бағынған күшті мемлекет болуын аңсаған. Сондықтан Абылайды осы арманды жүзеге асырушы деп есептеп, хандық үкіметтің берік болуы 'жолында бар ақыл кеңесін аямайды. Ол Абылай ханның халқы алдындағы рөлін дұрыс бағалайды. Жан біткен еріп соңынан Жусатып тағы өргізіп, Он сан алаш баласын, Жұмсап бір тұрсаң қолыннан- Аузыңа құдай қаратып, деп, жетім мен жесірге ешбір жамандық қылмадьщ, елдің келешегі бірлікте, бейбіт өмір сүруде, көрші елдермен достық қарым- қатынас жасауда да көрегендік көрсеттің дейді. Жыраудың өлеңдерінде ел берекесі, халық мүддесі көп сөз болады. М: "Тілек" атты өлеңінде шапқыншылыққа ұшырап, қыздың күң, ұлдың құл болуынан, алған жардың жесір қалуынан құдай сақтасын деген тілек білдіреді. Хан мен халықтың арасын жалғастырып, кейде асып-тасып кететін Абылайға ақыл айтып, кеңес берген Бұқар: Ханның жақсы болмағы Алтыннан болар белдігі. қарашының елдігі, Жақсы жігіт ұл туса Қарашы халық сыйласа Патшадан болмас кемдігі,- деп ханның ісі халықпен, жақсы туса елдің ырысы, ақылды басшы халықтан қол үзбеуі керек дегенді жетесіне жеткізе айтады. . Бұқардың көптеген жырлары отбасылық қарым- қатынас, адамгершілік мәселелеріне арналған. Ол адам өмірінің әр кезеңін суреттей келе, ақыл мен қажыр тасыған жастық шаққа ерекше тоқталады: Күлдір- күлдір кісінетіп, Сұлуды құшқан жиырма бес Күреңді мінген жиырма бес Іздесең де табылмас,- Күрек тісін қасқайтып, Каталог: dmdocuments dmdocuments -> Семинар ожсөЖ 15 сағ. Емтихан 4 Барлығы 45 сағ Орал, 2010 dmdocuments -> Әдеби өлкетану Преподаватель Ақболатов Айдарбек Ахметұлы Вопросы: Вопрос №1 dmdocuments -> 2009ж. «Қазақ филологиясы» кафедрасы dmdocuments -> Семинар ожсөЖ 5 сағ. СӨЖ 15 сағ. Емтихан Барлығы 45 сағ Орал, 2010 dmdocuments -> Жаратылыстану математикалық факультет dmdocuments -> Барлығы – 45 сағат dmdocuments -> 2007ж. Қазақ тілі мен әдебиеті және оқыту теориясы кафедрасы dmdocuments -> Қазақ филологиясы кафедрасы 050205 dmdocuments -> Барлығы – 90 сағат жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|