Қазақ ӘдебиеТІ
жүктеу/скачать 2,89 Mb. Pdf көрінісі
|
811-002-002к-20 КазЛитра 11 каз УЧЕБНИК ЕМН
| Зерделіой
40 жол ды әрі жалғап, Кенесары ұлы Сыз дық тө ре ту ра лы кө лем ді зерт теу жұ мы сын жүргізеді. Ал ком му нис тік пар тия хан дық би лік пен би-бо лыс- тарды теріске шығарып, ал бай лар ды «ха лық жауы» ре тін де жер бе ті нен жой ып жі бер ген . Бұл ту ра лы жаз бақ тұр мақ, ай ту ға да тыйым сал ған, сон дық тан да про фес сор Ал дияр дың Ке не са ры ту ра лы, ал Ая ған ның XIX ға сыр дың 2-жар ты сын да ғы ұлт-азат тық қоз ға лы сы- ның қай рат ке рі Сыз дық тө ре Ке не са ры ұлы (1837–1910) ту ра лы ең бек жа зып шы ғуы үл кен қыл мыс бо лып са нал ды. Сю жет тар ты сы на ар қау бо лып тұр ған се беп – осы. Ая ған – ұс та зы си яқ ты адал та рих шы ға на емес, адам ды ба ға лай бі ле тін мейі рім ді, адам гер ші лі гі мол, ақыл ды жан, та ғы қыры – қыз ба лы ғы. Ғалым әді лет сіз дік ке шы да май ды, шын дық жо лы нан тай қы май өмір сүр гі сі ке ле ді. Оның қай ыры мы мол адам еке нін ро ман бас тал ған бет тен-ақ кө ру ге бо ла ды. Ая ған – профессор ту ра лы ой лай тын да, жа ны аши тын да, із дейт ін де жал ғыз адам. Ал дияр дың ұлы Сыз дық ішім дік ке са лы нып кет кендіктен, әкесіне мүлде қара майды. Про фес сор дың рес ми сая сат қа қай шы Ке не са ры ту ра лы зерт теу ең бе гі ха- лық қа жат деп жа рия ла нып, жа ла жа бы лып, қу да лау ға ұшы рап, пси хо ло гия- лық ора сан зор қы сым көр ген атақ ты ға лым сал ау руына ұшырайды. Ал оның шә кір ті не жабылған жа ла романда былай суреттеледі: «Ая ған Қу атов мем ле- кет ке қар сы, өмір бойы орыс хал қын ұнат па ған, олар ды аяу сыз қыр ған Сыз дық Ке не са рин ту ра лы ма дақ ма қа ла жаз ған. Ол орыс пен қа зақ хал қы ның ара сы на от жа ғу үшін Сыз дық сұл тан ту ра лы ма қа ла сын орыс ша ға ау дар тып, кө бейт іп, Мәтінді тыңдап, Кенеса рыханғапсихологиялықмі нездемебер.Сеніңше,хан қандайболуыкерек? CD03 Өмі рі де, ең бе гі де зая бол ған про фес сор 41 жа сы рын та рат қан. Пи ғы лы жат, ойы бө тен адам. «Ке ңес үкі ме ті нің Ау ғанстан- ға әс кер апа руы – үл кен қа те лік. Бұл ерік ті ел ді күш пен ба сып алу» де ген. Ау- ғанстан да ғы со ғыс қа қар сы үн қа ғаз та рат қан. Мағ жан Жұ ма ба ев си яқ ты ха- лық жауы ның өлең де рін сту дент тер ара сын да на си хат та ған. Ке ңес үкі ме ті бас шы ла ры ның бе де лі не нұқ сан кел ті ре тін анек дот тар құ рас тыр ған. Сі бір ай- ма ғын ба ғын дыр ған атақ ты ба тыр Ер мак ты сту дент тер ге қан құй лы қа рақ шы деп дә лел деу ге ты рыс қан. Ұлт шыл, се нім сіз адам. Жо ғар ғы оқу ор нын да қыз- мет іс теуі не бол май ды» т.б. Осылайша, Аяған тып-ты ныш іс теп жүр ген қыз ме- ті нен қуы лып кет ті. Ал дияр Ақ па нұлы нан ір ге сін ау лақ са лып, рек тор дың ың ғай ына кө ніп, сол кі сі нің де ге ні мен қи мыл да са, ұрт тап ішіп, шай қап тө гіп жүр мес пе еді. Бас та ған ісі нің ар ты жақ сы аяқ тал ма сын бі ле тұ ра, сүй ек ке біт- ті қы ңыр лы ғы на ба сып, ағыс қа қар сы жүз ді. Жо ға ры дан кел ген тап сыр ма ны әдейі қи сай та сал ды. Шын дық ты із деп, ең ақы ры сол адам ның ал ды на ба ра ты- нын біл се, ем ти хан тап сыр ған қы зы на жақ сы ба ға қой ып, жақ сы ат қа ие бо лар ма еді?! Шын дық үшін жа ным пи да дейт ін Ая ған ол қыз ға әке сі нің бе де лі не бо ла жақ сы ба ға қой ма сы на се нім ді. Сол кез де қыз дың әке сі нің кім еке ні Ая ған ға ал дын ала ай тыл ды. Бұл со ны бі ліп, қыр сық ты. Ақы ры, мі не, өзі шал қа- сы нан түс ті. Із деп бар ған үл кен шын ды ғы шын мық ты ның бір сіл кі ге ні нен қал май жалп етіп құ ла ды да, қай тып бас кө те ре ал ма ды, шы бын жа ны шыр- қы рап, өті рік тің өр ті не тү сіп өр тен ген жі гіт ке кө мек ке кел ме ді», – дей ді. Ая ғанның аңғалдығы – заң кү ші не се нуі. Сон дық тан жо ғар ғы жақ қа, ла уа- зым ды ме ке ме лер ге әділ дік із деп, арыз жа за бас тай ды. Нә ти же сін де жоғары жақтың бұйрығымен түр ме ге де, жын ды ха на ға да тү се ді, ақыр ая ғын да көз жұмады. Ро ман да ғы Мұ са, Жа қия, Мақ сұт, Ал мас – құл дық са на ның қол шоқ па- ры на ай нал ған – сол ке зең нің тип тік бей не ле рі. Сі рес кен қо ғам дық жүйеге қар сы лық біл дір ге н Ал дияр мен Ая ған та ри хи шын дық үшін құл дық са на ның құр ба ны бо ла ды. Б.Мұ қай дың «Өмір зая» ро ма нын да Ке ңес ке зе ңін де жа ғым паз дар ға на жақ сы өмір сү ре ал ған ды ғы, ал шын дық ты бет ке ай тып, ұлт тық құн ды лық- та ры мыз ды тү ген деу ге ұм тыл ған жандар ға сая си жағ дай дың тос қау ыл бол- ған ды ғы нақ ты лы кей іп кер лер ар қы лы ашылған. Алдияр мен Аяған – ұлт тық мүд де жо лын да кү рес кен тип тік об раз дар. Бақ қо жа Мұ қай «Өмір зая» ро ма ны үшін 2000 жы лы Қа зақ стан Рес пуб- ли ка сы ның Мем ле кет тік сый лы ғын ие лен ді. Жан р тұр ғы сы нан бұл шы ғар ма қа ра сөз бен жа зыл ған сая си-та ри хи ро ман ға жа та ды. Соңғыжылдарыменоқығанқазақромандарыныңішіненеңалдымен,мағаной салып,жүрегімдітебіренткенБаққожаМұқайдың«Өмірзаясын»атаредім.Бұлро манкөшқұлашмақалажазуғанегізболаалады.Бірерауызсөзбенқысқақайырсақ, бұл–тынысыкең,идеялықжүгіауыр,шымшытырықоқиғағақұрылған,болмысбі тіміжанжақты,заманағысын,ұлттықтарихтыңжауаптыкезеңінтереңбажайлап, баяндайтын,кімкімдідеойсызқалдырмайтынсүбелі,сонытуынды. Герольд Бельгер жүктеу/скачать 2,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|