Қазақ әдебиетін мектепте оқыту әдістемесінде «Тәуесліздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» мәселелерінің терең талдаулар негізінде жүйеленуі маңызды болып табылады
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
әдебиет (копия)
Қазіргі қазақ тілі негіздері , КМЖ
| Эвристикалық әдіс –орта мектеп оқушыларына «Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті» саласын меңгерту барысындағы негізгі әдістің бірі болуы дұрыс болады. Өйткені бұл тақырыптағы қазақ әдебиеті – оқушылардың осыған дейінгі меңгерген әдеби білімінің кеңейтілген, жоғарылаған, ғасырлар бойғы ата-бабаның мұрат етіп аңсаған арманының жүзеге асырылған кезеңінің бейнесін сомдаған әдебиет.
Эвристикалық әдіс арқылы көркем әдеби шығармаларды танып-талдау барысында оқушылардың сезімдік көркемдік қабылдауы санада терең иірімдерге бойлай түседі-дағы, олардың интеллектуалдық дамуы қарқындай түседі. Осы ретте Ә.Нұрпейісовтің «Соңғы парыз» романын таныстыруда эвристикалық әдісті қолданудың беретін пайдасы мол екенін көрсетейік. «Соңғы парыз» романын ғалымдар идеялық-көркемдік өрісі кең шығарма деп бағалайды. Бұл дилогияда «Адам-Қоғам-Табиғат» өрістерінің өзара алмасып отыратын керемет байланысы мен қатынасы гармониялық тізбек пен желіде суреттелген. Ә.Нұрпейісовтің роман-дилогияда оқырманына жеткіземін деген мақсатын анықтау үшін мұғалім мынадай проблемалық-эвристикалық сұрақтарды алдын ала оқушыларға таратып береді: Романдағы проблеманың деңгейі қандай деп ойлайсыз? А) жеке проблема, Ә) аймақтық проблема, Б)ұлттық проблема, В) жалпыадамзаттық проблема. Биосфера проблемасын туғызатындар: А) табиғат, Ә) ауа райы, Б) адам, В) жел. «Жәдігер» сөзінің мағынасын сөздіктерден анықтап келіңіздер. Осындай және оған қоса жүргізілетін даярлықтардан соң, эвристикалық әдіс арқылы мұғалім оқушылармен роман-дилогияның түпкі проблемасын талқылау-талдау жүргізе алады. Мұндай әдістің тиімділігі туралы, әрине, көп айтуға болады. Эвристикалық әдісті қолданған мұғалім алдына қойылған бірнеше міндет тұтастырылып бір мақсаттың көп қыры ретінде шешіліп жатады. Бұл әдіс жекелеген проблемалардың бір арнаға тоғыстырылып, үлкен мәселе ретінде қарастырылып, оқушылардың түрлі сұрақтардың шешімін тауып, оларды тұтастырып, жинақтап отыратын қабілетін қалыптастырады. Ізденіс әдісі – білім беру үдерісінде ерекше мақсатты көздейтін әдіс түрі. Ізденіс әдісін қолданушы мұғалім тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетінің болмысындағы өзіндік белгілер мен жаңа қырларын ашатын және осы кезеңге дейінгі қазақ әдебиетінде болмаған жаңаша құбылыстар мен өзгешеліктерді танытатын амал-тәсілдерді қолдану екендігін жақсы түсінуі керек. Қазақ әдебиеті тарихының осы кезеңге дейінгі даму барысындағы көркем туындылардағы еркіндік пен тәуелсіздік деген идеяның қолға бақыт құсындай қонғандығы оқушыларға ашық та еркін әңгіме барысында түсіндіріледі. Ендігі кезекте осы тәу етіп отырған Тәуелсіздігіміздің болашағы мәңгі болуы үшін осы «Тәуелсіздіктің» ішкі-сыртқы болмысын танып-білу, қазақты, елді дамытатын, алға жетелейтін күш-қуатын анықтау – көркем әдебиеттің «өмірлік сабақ» беру мүмкіндігі қолынан әбден келетін зор құрал екендігі тұрғысынан меңгертіледі. Оқушының көркем туындыны жаңаша тұрғыдан терең талдауы арқылы «тәуелсіздік» идеясының көркем шығарма бойында тұнып тұрған қуатын «көре білуі» – ізденіс әдісі арқылы ғана мүмкін болады. Өзінің ізденіс жолы арқылы тауып алған қазынасы оқушыға санасының әрбір қалтарысы мен ойының әрбір иіріміне орнығып қалады. Сондықтан ізденіс әдісі – мектеп оқушысының жас болса да ғылыми талдаулар жасауға ұмтылысын және оның жемісін татуға қолын жеткізуі арқылы оның білімге деген құлшынысын ғана емес, шабытын да оятатын ерекше күші бар әдіс деп бағаланады. Ізденіс әдісін мұғалім оқушылардың көркем шығарманы өз бетімен талдауға үйрету мақсатында қолданып, эвристикалық әдісті қолданғанда оқушыны өзімен бірге жетелеп алып жүретін болса, бұл әдісті қолдануда оқушының өзінің ізденіс жасауына жол береді. Әрине, мұғалім кеңес беру, бағытын айқындау, түзетіп отыру арқылы жетекшілік ролін еш кемітпейді. Ізденіс әдісін бірқалыпты қолдана отырып, мұғалім оқушылардың өзара пікірталас, семинарлар өткізуге, конференцияларда ғылыми баяндамалар оқып, ғылыми бәйгелерге қатысуға даярлай бастайды. Ізденіс әдісін қолданар алдында мұғалім оқушылардың әдебиет теориясынан жеткілікті дәрежедегі білімі болуын, терминологиялық аппаратты керекті деңгейде меңгеруін байыппен назарда ұстағаны жөн. Сөз жоқ, эвристикалық әдіс пен ізденіс әдісі – оқушының интеллектуалдық дамуын, ойлау және сөйлеу, жазу шеберлігін қалыптастыруда үлкен орын алатын әдістер. Бірақ әдебиетті оқыту әдістемесінде бұл екі әдісті көп қолдану – оқушылардың оқырмандық, мұғалімнің әңгімелеу, баяндау әдістерін шетке шығарып тастауы мүмкін екенін де естен шығармау дұрыс болады. Осымен де байланысты ол әдістердің де тиімді тұстарына тоқталып өту керек. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|