Қазақ әдебиетін мектепте оқыту әдістемесінде «Тәуесліздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» мәселелерінің терең талдаулар негізінде жүйеленуі маңызды болып табылады
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
әдебиет (копия)
| Репродуктивтік әдістер – тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқушыларға сапалы оқытудың тиімді әдістерінің бірі болмақ. Репродуктивтік немесе көшірмелік әдіс арқылы мұғалім оқушыларға даяр білім мазмұнын жеткізеді. Негізінде, әдебиет сабақтарында репродуктивтік әдіс үлкен орын алады. Өйткені дайын көркем шығарма мәтінін оқу, түрлі талдаулар жасап, тапсырмалар орындау жұмыстары репродуктивтік әдіс арқылы жүзеге асырылады.
Десек те, репродуктивтік әдісті догматикалық қатып қалған әдіс деп түсінбеу керек. Әдебиеттен меңгертілуі тиіс көркем туындылардың мәтіні, өлең, кейіпкердің сөздері, драмалық туынды кейіпкерлерінің сөздері, ремаркалар – барлығы механикалық түрде жаттандылықты талап ететін сипаттағы оқу материалы болып саналады. Сонымен бірге көркем шығарманы талдау барысы да даяр мәтін бойынша жүргізілетіні белгілі. Оқушылардың ойлауын дамытуда көркем шығарманың даяр мәтінін пайдалана отырып, мұғалім түрлі проблемалық жағдаяттарды тауып, оқушылардың шығарманы саналы меңгеруіне керекті жұмыстар жүргізеді. Прозалық шығарманың, поэзиялық туындының, драмалық шығарманың эпизодтарын немесе белгілі бір кейіпкердің сөзін талдата отырып, мұғалім көркем талдау жүйесін меңгертеді. Сол арқылы оқушыларды өз бетімен талдауға машықтандыра алады. Сөйтіп, репродуктивтік әдісті қолдана отырып, мұғалім тек даяр білім мазмұнын баяндай алады және оқушының алған білімін жинақтауға даяр мәтінді қолдана отырып кең мүмкіндіктерге ие бола алады. Репродуктивтік әдістің тиімді болып табылатын құраушы элементтері яғни мынадай амал-тәсілдерін атап кету орынды: мұғалім сөзі, баяндау, әңгімелеу, мазмұндау, шолу дәрістері, хрестоматиядағы көркем шығарма мәтіні, әдеби шығарманың түпнұсқасы, сұрақтар тізбесі, викториналар т.б. Сонымен қатар, интерактивтік тақтадан көрсетілетін көрнекіліктер молынан қолданылған дұрыс. Осы ретте оқушыларға «тәуелсіздік» идеясын жырлаған ақындардың шығармасын талдата отырып, қазақ халқының ғасырлар бойы аңсаған арманының жүзеге асқан кезі – осы кез екенін, біздің парызымыз – осы еркіндікті сақтау, қорғау, оны болашақ ұрпаққа аманат ету ғана емес, қолына сенімді тапсыру екенін саналылықпен ұғындыру керек. Ақын Ш.Сариевтің қазақ халқының сан ғасырлар аңсаған тәуелсіздігін жырлауғаалғашқылардың бірі болып үн қосқан ақын екендігін мұғалім терең толғаныспен түсіндіре отырып, ақынның өлеңдерін оқыту, талдату, оқушыларға түрлі жетекшілік сұрақтар қоя отырып, өлеңдеріндегі басты лейтмотивті меңгерту міндетін шешуі керек. Ш.Сариев өлеңдерінде «тәуелсіздік» деген киелі ұғымның мән-мағынасын үлкен ақындық жүрекпен терең ұғынуы, сол сезімді жан-жүрегімен сезіне отырып жырлауы байқалады. Осыны мұғалім оқушыларға өлеңнің әрбір жолына тоқтай отырып түсіндіреді. «Тәуелсіз ел – қазағым» өлеңінде «Тәуелсіздік» бейнесі ақын жырында тау суындай, дария өзендей, арнасынан тасыған бұлақтай бейнеде суреттелген. Тәуелсіз боп артты халқым сенімі, Мұз боп қатқан қайғы-мұңым еріді. Ақ шыңдары – тауларымның биіктеп, Кең тыныстап ұлы далам кеңіді. Жер бетіне қайта шықты алтыны, Көлдерімде жүзді аққу, қалқыды. Толқын атып, дарияларым тасыды, Тау өзені, ақ бұлақтар шалқыды, – деген жолдардағы ақынның халқының көкейіндегі «мұз боп қатқан арманының орындалуын» емірене жырлауы айқын танылады. Мұндай патриоттық пен сүйіспеншіліктің ақын көкейін жарып шыққан күміс бұлақпен ғана теңестірілетінін де мұғалім оқушыларға атап көретеді. Ш.Сариевтің «қазақ» деген қасиетті халықтың қайсар ұлдарының ерлігі туралы жырлаған өлеңдерін де мұғалім оқушыларға талдатып-танытады. «Ең жақсы күн» өлеңінде Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевты ата-бабамыз сан ғасырлар аңсаған тәуелсіздік туын тігуші ретінде жырлайды. Қазақтың арманы – «тәуелсіз мемлекет құру» екендігін Ш.Сариевтің «Елбасы», «Астана», «Жер бетінде тұңғыш жаралған ең бірінші қазаққа ода», «Кенесары хан бүгін ат үстінде» деген өлеңдерінде жырлап, Елбасымызға арнап ескерткіш қою керектігін жырлаған. Мұғалім ақын жырының осы жолдарын іс жүзіндегі Астана қаласындағы «Қазақ елі» атты монументі соның айғағы екендігімен байланыстыра отырып ұғындырады. Продуктивтік әдістер – оқушының әдеби шығармаларды оқып-меңгеруі барысындағы жаңашылдыққа ұмтылысын ынталандыратын, өзгеріске толы заманның ағымында тез бағдар таба алатын, проблеманы көре алатын және оны шешуге қорықпай, шешім жолын іздеп таба алатын, ереше/оригиналды және шығармашылыққа толы идеяларды табуына ықпалын тигізетін әдіс. Продуктивтік әдістерді қолдану арқылы оқушылардың ойлау ұтқырлығын жетілдіруге болады. Ол үшін мұғалім көркем шығарманың мазмұнындағы негізгі және тарамдала таралған проблемалық жағдаяттарды іріктеп, оқушыларға ұсына алады немесе бір-екеуін көрсетіп, шығарманың мазмұнынан сондай проблемалық жағдаяттарды оқушылардың өздері табуын тапсырады. Көркем шығарма мазмұнынан алынған проблемалық жағдаяттарды талдай отырып, шешімін іздеу үдерісін бес кезеңге бөлу дұрыс деп санаймыз: көркем шығармадан проблемалық жағдаятты анықтау; проблемалық жағдаяттың өзіндік сипатын анықтау; проблемалық жағдаяттың күрмеуін шешу жолын болжам ретінде ұсыну; шешім жолының сабақтасқан алгоритмдерін анықтау; ұсынған шешім жолын тексеру. Проблемалық жағдаят дегеніміз не? Психологиялық тұрғыдан анықтайтын болсақ – адамның интеллектуалдық қиналысының психикалық жағдайы. Ол қиналыстың туындайтын себептері болады: аталмыш жағдаятқа қатысты алғанда, адам өзінің алған білімінің жеткіліксіз екенін сезінеді; екінші жағынан, қалыптасқан іс-әрекетінің де осы жағдаятты шешуге дәрменсіз екенін түсінеді; тұйықтан шығу үшін жаңа білім қорын іздейді; күрмеуді шешуге қажетті күш пен іс-әрекет түрлерін үйрену керектігін түсінеді. Бір мәселе бар, ол – проблемалық жағдаятты шешу үшін жаңа білім мен іс-әрекет қана керек деп түсінбеу керек, ең бастысы – проблемалық жағдаятты ДӘЛ, АЙҚЫН анықтай білу екендігін түсіну керек. Көмескі анықталған проблемалық жағдаяттың шешімі де дұрыс болмайды. Дұрыс айқындалған мәселе – дұрыс шешімнің тең жартысы. Жинақтай айтатын болсақ, продуктивтік әдістердің проблемалық жағдаятты шешуге ұмтылдыратын, құлшындыратын, қалыптастыратын қуатты қырлары бар, олар: проблемалық жағдаяттарды шешу арқылы оқушылардың логикалық ойлауы бірізділікпен қалыптасады; оқушыны өз бетімен білім іздеуге ынталандырады; оқу материалын меңгертуде оқушының жеке тұлғасын қалыптастырудың ең тиімді тұстары болып саналады. Продуктивтік әдісті қолданудың бір жолын С.Досановтың «Жиырмасыншы ғасыр» атты романын талдау арқылы көрсетуге болады деп ойлаймыз. С.Досановтың «Жиырмасыншы ғасыр» атты төрт томдық романында бір ғасырдың көркем шежіресі төрт ұрпақтың тағдыры арқылы көркем берілген. Бірінші кітапта отаршыл патшалық орыстық саясаттың қазаққа әкелген қайғы-қасіреті суреттелген. Екінші кітапта Столыпин реформасынан кейін Қазақстан мен Ресей арасындағы күрделі қарым-қатынас, Қазан төңкерісі, аштық, сұрапыл отыз жетінші жыл оқиғалары суреттеледі. Үшінші кітапта жиырмасыншы ғасырдың соңғы онжылдықтарында қазақ елі бастан кешкен оқиғалар суреттеледі. Төртінші кітапта тәуелсіздік жылдары суреттеліп, қиындықтарды еңсерген қазақ халқының жарқын болашқақа қол созған болмысы суреттеледі. ХХ ғасырдың жүз жылында адамзаттың дамуы мыңжылдықтарды аттап өткендей деңгейге көтерілді. Осының барлығы оқушыларға «Қазақ халқы үшін ХХ ғасыр қандай ғасыр?» деген проблемалы сұрақты қойғызу одан әрі өз бетімен ізденуге түрткі болады. Осы романдағы бір үзіндіні алып, сондағы проблемалық жағдаяттың шиеленіскен тұсын қарастырайық. «Құдайға шүкір, Нұрдәулеттің жағдайы жаман емес. Әкесі Бабаханға он мың жылқы бітіп еді, Нұрдәулет оны жиырма мыңға жеткізді. Әкесі орта жүз Арғын ішіндегі өз руы Қараманға ғана қожалық етіп еді, бұл өздеріне ең жақын ру Төлекті де қоса билеп отыр. Әкесі екі әйел алып еді, бұл төртеуін алды. Әкесі берісі Ұлытау, әрісі Қарқаралыда болғанын мақтан етеді. Бұл кең байтақ қазақ даласының төрт бұрышын кезгенін місе тұтпай, тым алыс Қырым асып, Кавказ басып, ту сонау Меккеге де барды, Түркия, Сирия деген елді бұл өңірде өзге түгіл он мың жылқы айдаған, жал мен жая шайнаған өз әкесі Бабахан да көрген жоқ. Енді міне Бағдатқа барып келе жатыр. Дүниені шайқап жүр. Ұлы даланың сауырлы бір өңірін билеген атақты бай. Бай ғана емес, би. Орынбор мен Омбының, Мәскеу мен Петербордың шенеуніктерімен, қазақтың зиялыларымен ой жарыстырып, пікір таластырған білімпаз!» жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|