«Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал-мәтелдер» Бағыты: тілтану Мазмұны
жүктеу/скачать 308,77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйін Зерттеудің мақсаты
- Зерттеудің кезеңдері
- Зерттеуд ің жа ңашылдығы және өзіндік жұмыс істеудің деңгейі
- Практи калық бағыты
- Қолданылған әдебиеттер
| «Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал-мәтелдер»
Бағыты:тілтану Мазмұны Кіріспе 3-4 Зерттеу жұмысы:
Мақал-мәтелдер - сөз мәйегі: Мақал-мәтелдер ауыз әдебиетінің жанры ретінде. 5-6 Мақал-мәтелдердің мағынасы,мәні 6 Мақал-мәтелдердің қызметі 14-17 2.Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал –мәтелдер: Қазақ халқының тіл туралы мақал-мәтелдері 17-18 Орыс халқының тіл туралы мақал-мәтелдері 18-19 Неміс халңының тіл туралы мақал-мәтелдері 19-20 3.Қазақ және өзге ұлт мақалдарының ұқсастығы 21-22 Қорытынды 23 Әдебиеттер тізімі 24 Түйін Зерттеудің мақсаты:қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал- мәтелдердің ұқсастығын анықтау. Болжам : Әр түрлі халықтардың мақал-мәтелдері ұқсас екен деп болжаймыз. .
2011ж. мақалдарды жинақтап, салыстырып, аудару. Зерттеудің әдістемесі:1. Мақал-мәтелдер - сөз мәйегі 2. Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал – мәтелдер 3. Қазақ және өзге ұлт мақалдарының ұқсастығы Зерттеудің жаңашылдығы және өзіндік жұмыс істеудің деңгейі:жұмыстың 2/3бөлігі өз бетімен орындалды. Жұмыстың нәтижесі және қорытынды: Қазақ және өзге ұлт мақалдарын оқып-үйрену,күнделікті өмірде пайдалану Практикалық бағыты: күнделікті өмірде мақал-мәтелдерді қолдану. Кіріспе Мақсаты: Қазақ әдебиеті пәні бойынша жұмыс дәптерін шығару. Міндеті: 1.Әдебиет пәні бойынша сабаққа құрастырымдық мәліметтер жинап алу. 2.Әдебиетті зерттей оқуға қызығушылық ояту. Өзге тілді мектептердегі «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытудың басты мақсаты – пән стандартында атап көрсетілгендей қазақ әдебиетінің үздік туындыларымен қазақ тілінде таныстыру арқылы қазақ әдебиеті туралы ұғым қалыптастырып, түсініктерін байыту, көркем әдеби мәтіндерді оқыту негізінде қазақ тілінде ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамыту, қазақ әдебиетін оқып, түсіне алуын қамтамасыз ететін тілдік негіз қалыптастыру болып табылады. Бір сөзбен айтқанда, қазақ әдебиетінің шығармалары мен кейіпкерлері орыс тілді ортаға түсінікті де жақын болуы тиіс. Оқу орыс тілінде жүретін мектептердің 5-сыныбына арналған «Әдебиет» пәні жекелеген көркем шығармалардың үзінді түрінде алынған мәтінін оқыту арқылы тілдік ортаны кеңейтуді көздейді. Ұсынылып отырған жұмыс дәптері оқушылардың пән бойынша дайындық деңгейлерін жетілдіру және анықтау мақсатында құрастырылған. Оқушыларға оқулықта берілген тапсырмалардың түрлендірген түрі берілген. Жұмыс дәптерінде іріктеліп алынған тапсырмалар оқулық жүйесіне негізделеді және оқушылардың өз бетінше шығармашылықпен жұмыс жасауын ұйымдастыруға көмектеседі. Соңғы 20 жылдағы еліміздегі халықаралық саяси, экономикалық және мәдени байланыстардың дамуы мен нығаюы және республикамыздың халықаралық қоғамдастыққа енуі білім беру саясатына шет тілдерге байланысты көптеген өзгерістер әкелді. Қазіргі кезде ғаламдық жаһандану, яғни, әлемдік білім беру кеңістігіне ену процесі жүріп жатыр. Президентіміз Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын ұсынды. Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі. Бізге экономикалық және қоғамдық қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет. Яғни,жоғары нәтижелерге жету үшін, біздің болашақ ұрпағымыз өте білімді, заман талабына сай жан жақты дамыған, мәдениетті және өте тәрбиелі болуы қажет. Біздің болашақ ұрпағымыз тек өз әдебиетін меңгеріп қана қоймай, сонымен қатар Қазақ әдебиетінің тұрмыс-салтын, әдеп-ғұрпын меңгеруі хақ. Ал әдебиетті жан-жақты меңгертуде оқыту-тәрбие процесін қызықты, ыңғайлы және ұтымды қылу үшін, іздену, зерттеу, бағыттау керек. Дәптердің басты мәселелеріне тоқталатын болсақ: қазақ әдебиеті мен тілді жан-жақты меңгерту, балалардың сөздік қорын байыту және орыс әдебиетінің шығармаларымен салыстырып оқуға дағдыландыру. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы», - деп Әл-Фараби айтқан. Яғни,еңбасты мәселелердің бірі балаларға әдебиеттегі беріліп отырған салт –дәстүрді ,әдеп-ғұрыптың өмірдегі тәрбиелік маңыздылығын түсіндіру болып табылады. Мазмұны Кіріспе3-4 Зерттеу жұмысы:
Мақал-мәтелдер - сөз мәйегі: Мақал-мәтелдер ауыз әдебиетінің жанры ретінде. 5-7 Мақал-мәтелдердің мағынасы,мәні 7-9 Мақал-мәтелдердің қызметі 9-10 2.Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал –мәтелдер: Қазақ халқының тіл туралы мақал-мәтелдері 10-13 Орыс халқының тіл туралы мақал-мәтелдері 14-16 Неміс халқының тіл туралы мақал-мәтелдері 17-18 3.Қазақ және өзге ұлт мақалдарының ұқсастығы 18-22 Қорытынды 23 Әдебиеттер тізімі:24 1.Халық ауыз әдебиеті: 1.1Халық --ауыз әдебиеті әдебиеттің бір маңызды бөлігі. Сонау ықылым заманнан, сан ғасырлар бойы халықтың өзiмен бiрге жасалып, екшелiп, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қалып жатқан ауыз-әдебиетiнiң бай саласының бiрi – халық ауыз әдебиеті . “Мақал – сөздің мұнарасы”, деп, қазақ халқы ауыз әдебиетінің асыл жанрына асақұнды баға берген.Халыққашанда өскелең ұрпақты тәрбиелеудің мәнін, оның қиындығымен қуанышын, одан шығатын нәтижені біліп отырған .Ауыз әдебиетіндегі шағын жанрлардың бірі – мақал-мәтелдер баланың ой-өрісін, дүниетанымын, қиялын, тілін дамытуда, тәлім-тәрбиесінде терең мән жатыр. Сол әр халықтың өзінің тілі, діні, әдебиеті, ауыз әдебиеті сияқты өз тілінің ерекшеліктер болады. Адамның ойын жарыққа шығаратын күшті құрал- тіл. Ал тіл адамдар түсінетін құрал болып қана табылмай, сонымен бірге атадан балаға мирас болып келе жатқан өмір тәжірибесін, өнер-білімін жеткізуші құрал. Өзіміздің рухани байлығымыз тіл арқылы жасалады, жеткізіледі. Сол рухани байлығымыздың бірі-халық ауыз әдебиеті. Ауыз әдебиеті халқымыздың асыл да мол мұрасы, қымбат қазынасы.Ауыз әдебиеті -талай ғасыр жемісі.Адамзат өзінің бала кезінде, табиғаттың сиқырлы алуан жұмбақтарын шешсем, оны тілегіме жаратсам, бағындарсам деген арманын өзінің ауыз әдебиетінде бейнелеген. Адамның, табиғаттың дүлей, мылқау күшімен арпалысы да сол ауыз әдебиетінде өрнектелген. Ауыз әдебиетінде халықтың ғасырлық арманы, жақсы өмірді, әділеттілікті аңсаған мұрат-мақсаттары бейнеленген. Халық ауыз әдебиеті, әр түрлі жанрда дамыған. Осы халық ауыз әдебиетінің сегіз түрі бар Тұрмыс – салт жырлары Мақал мәтелдер Жұмбақтар 1 Ертегілер Эпостық жырлар Айтыс өлеңдері Тарихи жырлар Шешендік сөздер Ауыз әдебиеті де, жазба әдебиеті де көркем туынды. Бірақ ауыз әдебиетінің айырмашылықтары бар. Ең алдымен ауыз әдебиеті- ұғымдық шығарма, белгілі бір нақты авторы жоқ. Бұл ақын – жыраулардың, ертегішілердің өнеріне, дарынына, дүниетанымына қарай түрлі өзгерістерге ұшыраған. Және де ауыз әдебиеті өз шығармаларында лексикалық, синтаксистік қайталауларға жиі ұшырайды. ХІХ ғасырға дейін жазуы енді дамуы кезінде қазақ халқы үшін, яғни біз үшін көркем әдебиетте, білімде – ауыз әдебиеті болды. Халықтың бүкіл тіршілігі - әлеументтік экономикалық, рухани өмір мол көрініс тапты. Шын мәнісінде халық шығармасы – ауыз әдебиетінің қай үлгісі болсын, оқушыларды күреске, кемтарлықтан сары уайымнан аулақ, қиыншылықты жеңіп шығып, жақсы өмір жасауға үндейді. Яғни,Абай атамыз айтқандай «Сенбе жұртқа тұрса да қанша мақтап, Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, Еңбегің мен ақылың екі жақтап» Осы ғасырлар бойы дамып, қалыптасқан және өркендей беретін халық педагогикасының қасиетін қадірлеп, ұлттық тәрбиеге жан-жақты жағдай жасап, көңіл бөле бастағанымыз-болашақтың сәулетіне нұрын шашқан күн шуағы іспетті ұрпағына үйретіп, адлдыққа баулыған халқымыздың танымдық, тәрбиелік дәстүрлері, салт-санасы, әдептік хадистері мен тұжырымдары - мәңгі нәр алатын рухани асыл қазынамыз. 1.2.Мақал-мәтелдердің мағынасы,мәні Мақалдардың тура және ауыспалы, бейнелі мағыналарының қатынасын қатаң еске алып, олардың біріншісінен екіншісіне ауысу процесін белгілі мәселеге халықтың көзқарастық өзгеру құбылысымен байланысты қарау керек. Мақалдар дүниені көркемдік тұрғыдан бейнелегенде өзіне тән логикалық заңдылықтары арқылы бейнелейді. Мақалдар мен мәтелдер ұрпақтар ойының шежіресі мен халықтың рухани өмірінің практикалық энциклопедиясы. Олар - әлеумет өмірінің алуан саласы көркем образ түрінде бейнелеп, адамның сонау сәбилік дәуірінен сыр тартып, ұрпақтар үнінің жаңғырығынан елес беретін елгезек жанр. Осындай қасиеттерінің арқасында ұрпақтан – ұрпаққа таралып, еңбекші бұқараның құдіретті еңбек ұраны мен ежелгі ережесіне айналған келісті көркем сөз кестесін халыққа әрқашанда қасиетті мұра ретінде қастерлеп отырған. Мысалы «Келген дәулет – кеткен бейнет», «Ер тынысы –еңбек, ез тынысы –ермек» сияқты еңбектің неше алуан қасиетін өмір шындығынан алып түйіндеген тамаша мақалдар тудырған. Сиқырлы сөз құдіретті, табиғатын терең меңгерген поэтикалық дарынды дала данышпандарының шығармашылық фантазиясынан туындаған бұл шығармалар – еңбекші халық болмысының аса бір биік шыңы. Түптеп келгенде, мақалдар мен философиялық ойлау әдістерінің арасында тарихи туыстық бар. Оны мынандай ортақ белгілерден көреміз біріншіден, мақалдар объективті өмір құбылыстарын қоғамдық – тарихи тәжірибе негізінде жалпылай қорыту арқылы бейнелейді. Осы тұрғыдан келгенде, мақалдар – жалпылай қорыту сияқты ойлау әдісінің тұңғыш пішіні. Мақалдар жалпылауыштық қасиеті тікелей емес, ауыспалы, астарлы мағыналарда көрінеді. Өйткені белгілі бір мақалға арқау болатын өмір шындығы типтендіріліп алынатындықтан, ол шындық екінші бір жағдайларда ғана қолданылады. Мақалдардың негізгі ерекшеліктерінің бірі сол, олардың қолдану орындары мен ауыспалы мағыналары әр түрлі ұрпақтар мен дәуірлердің қөзқарастарына, тәжірибесіне сәйкес өзгеріп отырады. Бұл жағдайда көптеген мақалдар өздерінің тура мағынасынан алшақтап, тек ауыспалы мағыналарда ғана қолданылатын болып, жалпылай қорытушылық ерекшелігін күшейте түседі. Мәселен, қазақтардың қалмақтармен жауапкершілігі кезінде туған «Жыға жығылмай ту жығылмас» мақалын алайық. Ол тура мағынасында бізге тек тарихи құжат қана болып табылады. «Жыға» деп соғыс кезінде қолбасылар киетін сәнді, дәрежелі бас киімді айтқан. Қай соғыста болмасын жауды жеңу үшін қолбасын жығу керек, сонда ту да жығылады, яғни жау жеңіледі. Сөйтіп, мақал өзінің алғашқы туу кезінде жауды жеңу үшін әуелі оның қолбасын жығу керек деген жаугершілік практикасынан қорытылған әскер бастығының өсиеті сияқты мағынадақолданылған.Ал қазіргі көне көз қариялардың сөз сараптау практикасында бұл мақал белгілі бір әрекетте негізгі, басты қиыншылықты жеңсең ғана табысқа жетесің деген ауыспалы мағынада қолданылады. Демек, бұдан мақалдың тура мағынасынан гөрі ауыспалы мағынасының жалпылауыштық қасиетінің күшті екенін көреміз. Көптеген мақалдар өзін тудырған тарихи өткінші оқиғалар мен жоғалып отырса, ал жүйесі жағынан мығым жасалған кейбір мақалдар тек өзінің тууына себеп болған тарихи жағдайға байланысты тура мағынасын ғана жоғалтып, алдыңғы ұрпақтардың дүниетанымына сай, алуан түрлі ауыспалы мағыналарға ие болу арқылы мазмұны жағынан жаңғырып отырады. Мұндай мазмұндас мақалдарға дүниетанымдық тұрғыдан ғылыми талдау жасағанда мүмкіндігінше барлық қырынан тексеріп, барынша байыпты қараған жөн. Өмір құбылыстарын жалпылай қорытатын мақалдардың жалпылауыш және типтік қасиеттері ауыспалы мағынасында арта түседі дегенде мақал жанрының тура мағынасының маңызы жоқ деген ұғым тумайды. Қайта оның ауыспалы мағыналарында қолдану аясының кеңдігі оның тура мағынасымен тығыз байланысты. Олай болса, мақал жанрындағы тура және ауыспалы мағыналар өзара диалектикалық байланыста болады. Оның басты ерекшелігін ашу – осы байланысты көрсетуде.«Сөздік көркі – мақал» дегендей мақалдың көмегімен айтайын деген ойыңды ұнамды да, ұтымды жеткізуге болады. Сондықтан да мақал-мәтелдердің өн бойынан поэзияға тән жинақылық, үнділік, саздылық, ұйқас ырғақты кездестіреміз. Сөздер көркем ұйқаса, сөйлемдері ықшам, басы артық сөз болмайды. Мақал-мәтел – сөз мәйегі, асыл саф алтыны. Мақал – сөз атасы. Олардың қайсысынан болсын проза, поэзияға тән ырғақ, үйлесім, сөз, интонация – барлығы бар. Негізінен мақал – мәтелдер дыбыс үндестігіне негізделіп жазылған. Мақал-мәтелдер ойды кейіптеу, теңеу арқылы жақсы беріледі. Оларда көп қолданылатын көркем өрнек – синтаксистік параллелизм. Мақал - мәтелдердің өзара айырмашылығы бар. Бұл айырмашылық түйіндеу, құрылысы жағынан байқалады. Мақалда бір-бірімен қарама-қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ой - пікірді айқындай түсу басым келеді. Мақал шендестіруге құралады, дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отырады. Ал мәтелде ғана бар мағына ашық емес, қорытынды пікір, дәлелдеу жоқ болады. Мақалдар тіпті жазу пайда болмаған кездің өзінде пайда болды. Олардың пайда болуының себептері алуан түрлі. Ешкім де «көрінбейді» дей алмас. Өйткені,мақал –тұрмыс айнасы. Ел ішіндегі мақалдар түгел жиналса, бір мың ғана емес, әлденеше мыңға кетер. Бірақ ол мақалдар бұл күнге шейін жиналып, басылып шыққан жоқ. Әркімнің өзінде, әр кітапта бытырап жүр. Менің алдыма қойған мақсатым, осындай тіл туралы мақалдарды жинақтау,ұқсастығын анықтау. 1.3.Мақал-мәтелдердің қызметі. Дүниетанымдық элементтерді өз бойына мол дарытқаны да, дүниені көркемдік әдіспен бейнелеуде күрделі жанрлық ерекшелігі мен дараланатыны да және философиялық мазмұнның тереңдігі жағынан шағын жанрлардың ішіндегі шоқтығы биігі де – мақалдар мен мәтелдер. Мақал - мәтелдер - ғасырлар шежіресі, ауыз әдебиетінің бір түрі. Онда халық тарихы, оның әлеуметтік тіршілігі, ақыл- өнегесі мол көрініс тапқан. Мақал-мәтелдер дәлдігімен, тереңдігімен, ықшамдылығымен ерекшеленеді. Мұнда өмірдің сан –алуан құбылыстарына баға беріліп, үлкен түйін жасалады, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі қорытылады. Олар – қолдану әдісі мен аясына қарай, мазмұн мен мәні жағынан сан – саққа құбылып отыратын көне де күрделі жанр. Дастан, хиссаларғақарағандамақал-мәтелдердiңерекшеқасиетi көлемiнiңшағындығы, мазмұныныңкеңдiгi, тiлiнiңөткiрлiгi, мағынасыныңтереңдiгi. Әрi олбарлықхалыққаәсерлi, жалпыадамзатқаортақ, көңiлгебөлекшеқонымды, ұтымдыкеледi.Мақал-мәтелдердіхалықнеүшінқадірлейді?Сафалтындайасылдығы, мірдіңатқаноғындайөткірлігі, ықшамдылығы, даутудырмасданалығы, өнегеүйреткіштәлімділігі, қиыптүсерқылыштайуыттылығыментапқырлығыүшіндередік.Тегiндемақал-мәтелдерқайхалықтыңдажан-дүниесiнiң, мiнез-бiтiмiнiң, тыныс-тiршiлiгiнiңайнасы; олсолхалықтыңсөздiкқорыныңбайлығынтанытыпқанақоймайды, оныңуақытозғансайынқұныартпасаарзымасқазынаекенiндесездiрербелгiсi. Кез-келгенхалықтыңданалығыменрухысолхалықтыңмақал-мәтелдерiндеанықкөрiнiсберетiнi ертеденмәлiм.Албасқатiлдегi мақал-мәтелдердi бiлiп, түсiну – бұлтiлдi жақсымеңгеруiнекөмектесiпқанақоймай, соныменқатарбасқахалықтың ой-бейнесiнжәнемiнез-құлқынтүсiнуiнекөпүлесқосады, дәнекерболады.Мақал-мәтел, нақылсөздертіліміздібайытатүсетінхалықтыңасылқоры.Оныңжұртшылықүшінпайдасыменрөлізор.Шетелтiлдi меңгертудесолтiлдердегi нақылсөздердi, мақал-мәтелдердiүйретiп, жаттатқызуарқылыоқушыныңпрактикалықдағдыларынқалыптастыруәдiсi белгiлi нәтижелердi көрсеттi. Олайболсаағылшынжәненемістілісабақтарындаағылшынжәненемісхалқыныңмақал-мәтелдерiнқазақшажәнеорысшағааударып, олардымағынасысәйкес, тiптi мағынасыбiрдейқазақжәнеорысмақал-мәтелдерiменсалыстыруарқылышетелтiлдi меңгертутиімдінәтижебереріқақ.Қайелдiңмақал-мәтелдерiналмасақта, барлығыныңеңбастыерекшелiгi – тәрбиелiкмаңыздылығы. Ағылшынжәненемістiлiндегi мақал-мәтелдердi үйретунегiзiндебiзбалалардытекағылшынжәненемісхалқыныңкөпғасырлықөмiрлiктәжiрибесiмен, әлеуметтiк, этикалықжәнэстетикалықкөзқарастарымендүниетанымымен таныстырыпқанақоймай, еңбастысысолнақылсөздерменмақал-мәтелдердiңтәрбиелiкмәнiнтүсiндiрiп, сөздiкқорынбайытамыз.Ағылшынжәненемістiлiненқазақшағааударудақиыншылықтаркездесетiнi десөзсiз. Аударманыжасағанкездебасқатiлдiңкөмегi арқылыбелгiлi бiртiлдегi мазмұндымүмкiндiгiншедәлжеткiзу, ағылшынжәненемістiлiндегi мақалдынемесемәтелдi түсiнiп, оныөзтуғантiлiндетүсiндiругежәнекерiсiншежасау iскерлiгiнеиеболумiндетi қойылады.Төрттiлдегi мақал-мәтелдердегi немесенақылсөздердегi мағыналықреңктiңұқсастықтарыменайырмашылықтарынұғынуағылшынтiлiнүйренуiнеелеулi көмеккөрсетедi.Мұнда өмірдің сан –алуан құбылыстарына баға беріліп, үлкен түйін жасалады, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі қорытылады. Мақалдар мен мәтелдердің дүниетанымдық табиғатының күрделілігі оның көнелігі мен қолдану аясының кеңдігінде ғана емес, мыңдаған ұрпақтардың ми қазанында құрыштай шыныққан ой-өрісінің биіктігіне, тәжірибе тезінен сұрыпталып өткен сұлу мүсіні мен ой маржандарының тазалығында жатыр. Сондықтан да мақалдардың төрт негізгі ерекшеліктерін ескерген жөн.Мақалдар объективтік дүниені көркемдік тұрғыдан жалпылай қорытады.Мақалдардың негізгі атқаратын қызметі сөйлеу практикасында қолдану ерекшелігі арқылы ашылып отырады. Мақал-мәтелдерде бала тәрбиесіне де үлкен мән беріледі. «Қызды асырай алмаған күн етеді, ұлды асырай алмаған құл етеді» деген мақал-мәтелдердің мәнісі – жас ұрпақты жақсылыққа баулу болмақ. Жастарға өнер-білім, тіл үйретуде мақал-мәтелдің мәні аса зор. Білім, өнер еңбектің бір түрі болса, аз сөйлеп, көп тыңдаған, көп оқып білімін байытқан бала ғана өмірден өз орнын алып, даналық сөздеріміз мақал-мәтелдерден өнеге алмақ. 2. Қазақ және өзге ұлттардағы тіл туралы мақал –мәтелдер: 2.1.Қазақ халқының тіл туралы мақал-мәтелдері Өнер алды қызыл тіл. Тіл тас жарады, Тас жармаса, Бас жарады. Басқа пәле тілден. Бас кеспек болса да, Тіл кеспек жоқ. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Жақсы байқап сөйлер, Жаман шайқап сөйлер. Сөз сүйектен өтеді, Таяқ еттен өтеді. Ұлы сөзде ұят жоқ. Жақсы сөз жарым ырыс. Ауруда шаншу жаман, Сөзде қаңқу жаман. Жүздің көркі сақал, Сөздің көркі мақал. Ең тәтті де тіл, Ең ащы да тіл, Ең жұмсақ та тіл, Ең қатты да тіл. Көздің аласынан, Сөздің аласы жаман. Ала сөйлеп, ұлыққа жаққанша, Адал сөйлеп, жұртқа жақ. Артында баласы қалса Көзі қалды де. Артында сөзі қалса Өзі қалды де. Тіземнен сүріндірсең, сүріндір, Тілімнен сүріндірме. Тіл - буынсыз, ой түпсіз. Тіл жүйрік емес, ой жүйрік. Тіл қаруы - сөз, Сөз қаруы - ой. Тіл – шекер, Бала – кетер, Байлық – бекер. Тіл жүйріктен де озады. Анам берген туған тілім, Атам берген құрал тілім. Ана сүті бой өсіреді, Ана тілі ой өсіреді. Тіл тас жарады, Тас жармаса бас жарады. Шебердің қолы ортақ, Шешеннің тілі орта Тіл – тиексіз. Ат жүйрігі асқа, Тіл жүйрігі басқа. Піл көтермегенді, Тіл көтереді. Тіл қылыштан да өткір. 2.2. Орыс халқының тіл туралы мақал-мәтелдері Язык до Киева доведет Сказал, что отрубил. Сказанное слово в кадык назад не ворочается. Сказанное словцо - серебряное, не сказанное - золотое. Сказано - серебро, не сказано - золото. Мелча легче. Сказать - смешно, утаить - грешно. Сколько ни говорить, ас разговору сытым не быть. Слово вымолвит, ровно жвачку пережует. Слово выпустишь, так и крюком (и валом) не втащишь. Слово за слово цепляется. Слово за словом вперебой идет. Слово к слову приставляет, словно клетки городит, Слово не воробей: вылетит - не поймаешь. Слово не стрела, а пуще стрелы (а разит). Слово по слову, что на лопате подает. Словом человека не убьешь. Совралось - как с языка сорвалось. Сперва подумай, а там и скажи! Твоими бы устами да мед пить. Умей вовремя сказать, вовремя смолчать. Умей сказать, умей и смолчать! Хороший рассказчик - плохой приказчик. Худое слово доведет до дела. За худые слова слетит и голова. Что выплюнешь, того не схватишь. Что знает, все скажет, и чего .не знает, и то скажет. Что кого веселит, тот про то и говорит. Что на уме, то и на языке. Что ни видит, то и бредит. Что у кого болит, тот о том и говорит. Чье правое дело, тот говори смело! Язык голову кормит (он же и до побоев доводит). Язык лепечет, а голова не ведает. Язык болтает, а голова не знает. Язык ворочатся, говорить хочется. Язык мал, великим человеком ворочает. Язык мой - враг мой. Свой яз,ычок первый супостат. Язык мой - враг мой: прежде ума (наперед ума) глаголет. Язык мой - враг мой: прежде ума рыщет, беды ищет. Язык наперед ума рыщет. Язык один, и в будни и в праздник. 2.3. Неміс халқының тіл туралы мақал-мәтелдері Beredter Mund geht nicht zugrund. С языком нигде не пропадешь. Besser geschwiegen als übel gesprochen. Языкуволинедавай. Besser viel wissen, denn viel reden. Большезнай, меньшеболтай. Das ist bald gesagt, aber schwer getan. Легко сказать, да трудно сделать. Gebrochenes Versprechen - gesprochenes Verbrechen. Не держишь слово - держи (за слово) ответ. Geringe Ursache, große Wirkung. Ср.: От одного слова - да навек ссора Das Gerücht tötet den Mann. Сплетня человека убивает. Ср.: Злые языки - страшнее пистолета.
Сказано, сделано. Geschrieben ist geschrieben. Das geschriebene Wort haftet. Ср.: Чтонаписанопером, тогоневырубишьтопоромEin gesprochen Wort ist nicht wieder einzufangen. Ср.: Слово - не воробей, вылетит - не поймаешь. Große Prahler, schlechte Fechter. Большие хвастуны - плохие воины. Ср.: На словах, что на гуслях, а на деле, что на балалайке. Большой говорун - плохой работун. GroßeWorte, kleineWerke.Große Worte und nichts dahinter. Много слов, да мало дела. Держи собаку на цепи, а язык на семи.(руссEingutWortistbesserdenneinegroßeGabe. (Часто) доброе слово лучше большого подарка.кая пословица) Ein gut Wort ist besser denn eine große Gabe. (Часто) доброе слово лучше большого подарка. Guter Rat ist Goldes wert. Хороший совет дороже золота DasHerzaufderZungehaben. Ср.: Что на уме, то и на языке. Im Spaß gesagt, im Ernst gemeint. Сказал в шутку, подумал всерьез. Мал язык, да всем телом владеет.(русскаяпослKeineAntwortistaucheineAntwort. Молчание - это тоже ответ.овица) Klatsch hat einen großen Mund. Ср.: Скажешь слово, а прибавят десять. Ein kluger Kopf hat einen geschlossenen Mund. У умной головы рот закрыт.
Язык мой - враг мой, прежде ума глаголет. Leicht versprochen, leicht gebrochen. Сам слово дал — сам обратно взял (ирон.) Mit Fragen kommt man durch die Welt. Язык через весь мир проведет. Ср.: Язык до Киева доведет. Mit Stillschweigen antwortet man viel. Молчание порой красноречивее многих слов. Ср.: Доброе молчание - чем не ответ?
Меньше говори, да больше слушай. Scharfe Schwerter schneiden sehr, scharfe Zungen noch vielmehr. Ср.: Слово не стрела, да пуще стрелы разит.
Слово - серебро, молчание - золото. Ein Wort, das dir entflogen, fängst du nicht mehr ein. Слово, что воробей: вылетит - не поймаешь.
Для умного одно слово больше значит, чем для дурака целая проповедь. Ср.: Умный с полслова речь понимает.
Слово и дело - две разные вещи. Ср.: Скоро сказка сказывается, да не скоро дело делается.
Ср.: Что написано пером, того не вырубишь топором. WortemachenkeinenMeister. Речистость мастером не делает. Ср.: Не спеши языком, торопись делом.
Ср.: Слово не стрела, да пуще стрелы разит Versprich nicht, was du nicht halten kannst. Ср.: Давши слово держись, а не давши - крепись. 3.Қазақ және өзге ұлт мақалдарының ұқсастығы Қазақша, орысша және немісше мақал-мәтелдердің мағынасы жағына өзара бір үндестік, айырмашылық болады. Егер біз бір тақырыпта 3 түрлі тілде үш мақал алсақ, 3 мақалдық түпкі мағынасы айтылайын деген ойы бір. Яғни, өзара үндестік. Мысалы 3 тілге де ортақ тіл тақырыбына мақал- мәтелдер алайық. Laß die Zunge nicht schneller als die Gedanken sein. Язык мой - враг мой, прежде ума глаголет Басқа пәле-тілден. Былай қарасақ 3 мақалда да түпкі бір үндестік. Бірақ кішкене ойланып, үңіліп қарасақ, орысша және қазақша мақал-мәтелдер бір-біріне едәуір жақын және бір-бірінің тура аудармасы болып табылады. Ал немісше мақал-мәтел осы жағдайда қалған екеуімен мағынасы жағынан Тағы бір үлкен үндестігі ол- лексикалық құрылымы, грамматикалық құрылысы, мағынасы жағынан немісше , орысша, қазақша мақал-мәтелдердің синонимдері болады. Мысалы құрлысы жағынан үндесетін синонимдер. Берілген мақалдардың синонимдері мақалдың өзімен тек ондағы образдармен ерекшеленеді, яғни салыстырмалы түрде, мысалға алынып отырған заттар әр түрлі, бірақ басқа жағынан бірдей. Енді әр түрлі тілдегі мақалдар әр түрлі тарихи жағдайларда құрылған. Өйткені, әр елдің әдет- ғұрпы ,тарихы әр түрлі. Сондықтан кейбір мақалдардың синонимдері болмай қалуы мүмкін, оны мысалға басқа тілге аудару үшін аздаған болса да, үндестігін, ұқсастығын ескере отырып, осы тақырыпта мақал алынады. Сондықтан неміс және орысша мақалдар мағынасы жағынан бірдей болмаса, оларды бір мақсатта қолдануға болады. Тіл өзгерсе де, сөз өзгерсе де мақал-мәтелдің өзінің бастапқы, негізгі мағынасы өзгермейді. Сондықтан біз қай ұлтты адам болсақ та, қай тілде сөйлесекте ата-бабамыздың келер ұрпаққа, яғни бізге деп қалдырып, кеткен алтыннан да қымбат, асыл қазынамыз мақал-мәтелдерді біліп, жадымызда сақтауымыз керек. Besser viel wissen, denn viel reden. Большезнай, меньшеболтай. Көп біл,аз сөйле. Gesagt, getan. Сказано, сделано. Айттым-бітті,кестім-үзілді.
Das geschriebene Wort haftet. Ср.: Чтонаписанопером, тогоневырубишьтопором Ein gesprochen Wort ist nicht wieder einzufangen. Айтылған сөз-атылған оқ. Ср.: Слово - не воробей, вылетит - не поймаешь Reden ist Silber, Schweigen ist Gold. Слово - серебро, молчание - золото. Сабыр түбі-сары алтын.
Язык через весь мир проведет Сұрай-сұрай Меккеге жетесің.
Слово и дело - две разные вещи. Ср.: Скоро сказка сказывается, да не скоро дело делается. Guter Rat ist Goldes wert. Хорошийсоветдорожезолота Жақсы кеңес-алтыннан қымбат. Im Spaß gesagt, im Ernst gemeint. Сказал в шутку, подумал всерьез Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле. Бұл мақалдардың мағынасы да,грамматикалық құрылымы да,айтылатын ойы да-бір-біріне ұқсас болып келеді және бір-бірінің тура аудармасы болып табылады.Осыларды мысалға ала отырып, қорытындыласақ,қай елдің мақал-мәтелін алсақ та,айтылатын ой мен берілетін тәлім-тәрбие бір екенін түсінуге болады.Немісше , қазақша, орысша мақал-мәтелдер бірдей болады.Келтірілген мысалдардан кейде қазақша мен орысша мақалдар, кейде үшеуі де құрылысы мен мағынасы жағынан бірдей, бір-бірінің тура аудармасы болып келетінін көрдік. Кейде 3 тілдегі мақал-мәтелдер бір-бірімен тек алынып отырған тақырып, білдіретін мағынасы жағынан ұқсас болуы мүмкін. Екіншіден,немісше, қазақша, орысша мақалдардың синонимдері болады. Кейде мақалдар өз синонимдерімен тек образдармен ерекшеленеді, кейде мағынасы жағынан үндесіп, ұқсас болады. Қолданылған әдебиеттер: Мың бір мақал. Жиырма үш жоқтау Жинастырған Ахмет Баржақсы баласы. Алматы. Қазақстан, 1993ж. Азақ мақал-мәтелдері Жинастырған Ө.Тұрманжанов, Алматы Ана тілі, 1992ж. Қазақ мақал-мәтелдері.Казахские пословицы и поговорки Русские пословицы, поговорки и крылатые выражения .Авторлары В.П.Фемицына, Ю.Е.Прохоров. Москва. Русский язык, 1979ж. www.kazakheli.kz 6. http://www.kuttybolsyn.kz/ 7. http://refa.kz/ 8. http://m.makat.kz/ 9.http://malimetter. 10. http://kazhalyk.ucoz.kz «Қазақ және өзге халықтардағы тіл туралы мақал-мәтелдер» атты жұмысына пікір Жұмыста кіріспе,мазмұны, зерттеу бөлімі,қорытынды қолданылған, әдебиеттер тізімі берілген. Таңдалған тақырып қазіргі уақытта өзекті деп ойлаймын,қазақ тілін үйренуге ,әрі өзге тілді үйренуге қатысты. Жұмыстың мақсаты қазақ және өзге халықтардың мақал-мәтелдерін іздестіріп, ұқсастығын анықтау және мақалдарды күнделікті өмірде қолдану болып табылады. Тақырып сауатты ,түсінікті тілде жазылған. Берілген жұмыстың практикалық мәні бар.Қазақ тілі сабақтарында тіл туралы мақал-мәтелдерді көптеп қолдансақ, мемлекеттік тілді неғұрлым тез әрі сапалы үйренуге көмегі зор Ғылыми жетекшісі: Жуланова С.К
Қазақ және өзге халықтардың мақал-мәтелдерін зерттей отырып,мен мынандай қорытындыға келдім: Бұл мақалдарды қазақ тілінде ғана емес, неміс , орыс пәндерінде көптеген құрал ретінде пайдалануға болады. жүктеу/скачать 308,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|