Қазақ тілі пр актикумы орыс аудиториясына арналған жаттығулар

ашылды...

2.Мәтінді оқыңыз. Тақырып қойыңыз. Аударыңыз.

1862 жылы Алматы (бұрын Верный бекінісі) мен Пішпек қалаларын

байланыстырған телеграф желісі болды. Сол кезеңде Қазақстан қалалары

мен жалпы барлық өңірін қоршаған ортамен тез байланыстыратын жалғыз

тиімді құрал болды. Келесі жылы телеграф желісі бойынша байланыс

Алматы қаласы мен Жетісу- Жәркент, Лепсі, Сергиопол, Қапал уездік

қалалары арасында, ал содан кейін батыста- Ташкентте және солтүстікте-Семей мен Омбыда орнатылды. 1934 жылы Алматының поштамп, телеграф,

қалалааралық, халықаралық телефон станциялары орналасқан Алматы

Байланыс үйінің құрылысының аяқталуы елдегі маңызды оқиға болды.

1939 жылы алғаш рет қазақстандық телеграф желісі бойынша фотобейне-қазақтың ұлы ойшылы және ақыны Абай Құнанбаевтың портреті жіберілген

болатын.

соның көмегімен байланыс желісі арқылы құжаттарды, сурет, фото,

сызбалар мен газеттерді жіберу жүзеге асырылды. 1970 жылы барлық совхоз,

колхоздар мен ауыл кеңестерін телефондандыру аяқталды.

КСРО тарағаннан кейін сала жаңа жағдайға тап болды. Барлық

қиыншылықтарға қарамастан, саланың техникалық және кадрлық

әлеуеттілігін сақтау, инвестицияны тарту, шетел серіктестерімен

алғашқы қарым-қатынас орнату үшін көп жұмыс жасалды. Қазақстан

дүние жүзілік экономикаға шыға бастады. Телекоммуникация

саласындағы ұлттық операторды- компания құру қажеттілігі туралы

мәселе туындады.

1994 жылдың 17 маусымы күні - «Қазақтелеком» ҰАҚ компаниясының

құрылған күні. Оның атымен біздің еліміздегі телекоммуникация

саласынының тағдыры байланысты. Бүгінгі күні «Қазақтелеком»

компаниясынсыз біздің қоғамның өмірі мүмкін еместігі баршамызға белгілі.

(интернет материалынан)

3. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Алғашқы телеграф желісі қай қалаларды байланыстырды?

————————————————————————————————

2. Алматы Байланыс үйінің құрылысы қай жылы аяқталды?

————————————————————————————————

134 Қазақ тілі практикумы

3.Ең алғаш қазақстандық телеграф желісі бойынша кімнің фотобейнесі

жіберілді?

————————————————————————————————

4. Жалпы елді телефондандыру қай жылы аяқталды?

————————————————————————————————

5. «Қазақтелеком»ҰАҚ компаниясы қай жылы құрылды?

————————————————————————————————

4. Диалогтарды оқыңыз, жалғастырыңыз.

-Сәлеметсіз бе! Мен шетелге хабарласайын деп едім. Бағасын білуге бола

ма?

-АҚШ-тың Калифорния штатына.

-Бізде алыс шетелдерге хабарласудың бір минуты 125 теңге.

-Қандай ақшамен төлейін?

-Барлық елдерге, есеп айырысу тарифтері теңгемен жүргізіледі.

5.Сызбаға қарап, халықаралық телефон қосылыстарын әңімелеп беріңіз:

1 тарифтік аймақ

ТМД елдері

Балтық елдері

Еуропа

Азия

Америка

Қазақстан Республикасы - 50т

2 тарифтік аймақ –Алыс шетелдер

Қазақстан Республикасы

- 125 т

6. Берілген мәліметтерді пайдаланып, мәтін құрастырып көріңіз.

Басқа облыстар бойынша -15т.

Есік, Талғар, Еңбекшіқазақ аудандарына -8т.

Қала бойынша -20т.

7. Мәтінді оқып, мазмұнын айтыңыз.

Қазақтелеком

Серпінді дамып келе жатқан телекоммуникация компаниялардың бірі

Қазақстанның ұлттық байланыс операторы «Қазақтелеком» АҚ.

135

«Қазақтелеком» АҚ, инфракоммуникациялық қызметтің кең ауқымын

қаласында орналасқан. Компанияда 30 мыңнан астам адам жұмыс істейді.

«Қазақтелеком» АҚ еліміздің әр облысында аймақтық бөлімшесі бар және

еліміздің бүкіл аумағы бойынша 2009 жылдың 1 қаңтар күнгі жағдайына

компания 3,333 млн. бекітілген байланыс абонентіне қызмет көрсетеді.

«Қазақтелеком» АҚ ірі инфрақұрылым жобаларын жүзеге асырумен,

телекоммуникация желілерін жаңғырту және цифрландырумен, жаңа

технологияны енгізумен және ауылды телефондандырумен, сонымен бірге

интернетке кең жолақты қосылу қызметін дамытумен айналысады.

(интернет материалынан)

8. Мәтін бойынша тапсырмалар:

а) Сөз тіркестерімен сөйлемдер құраңыз: серпінді даму, ұлттық байланыс

операторы, кең ауқым, аймақтық бөлімше, қызмет көрсету, желілерді

жаңғырту, кең жолақты қосылу.

ә) Мәтін бойынша, әріптесіңізге 3 сұрақ әзірлеңіз.

1. ___________________________________________________________

2. ___________________________________________________________

3. ___________________________________________________________

б) «Қазақтелеком» АҚ туралы тағы қандай мәліметтер қосар едіңіз?

————————————————————————————————

————————————————————————————————

————————————————————————————————

9. Суретті әңгімелеңіз.

136 Қазақ тілі практикумы

10. Сөздер мен сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлемдер құраңыз.Ұялы

байланыс, көшбасшы, қызмет көрсету, сала, бәсекелестікке қабілетті, желі.

11. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Сіз алыс шетелдерге хабарласасыз ба?

___________________________________________________________

2. Ұялы телефонды жиі пайдаланасыз ба?

___________________________________________________________

3. Ай сайын, үйіңіздегі қалааралық байланыс үшін абоненттік төлем сомасы

қанша теңгені құрайды?

___________________________________________________________

12. Диалогтар құраңыз.

1. Сізге ТМД елдерінің біріне хабарласу керек.

2. Сіз алыс шетелде жүрген досыңызбен телефон арқылы сөйлесіп тұрсыз.

Грамматикалық тақырып: Омоним

Омонимдер – это слова, которые пишутся и произносятся одинаково, но

имеют разные, не связанные друг с другом лексические значения.

1.Суреттерге қарап, сөйлемдер құраңыз.

2. Берілген сөздердің омонимдерін жазыңыз.

Жас Бас Көз

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

137

3. Өлеңдерден омоним болып тұрған сөздерді табыңыз.

Аттай алмайсың,

Құлауың мүмкін, алдың-жар.

М. Мақатаев.

Жол алыс, жақын үшін жаннан кештім,

Бауырдың халін көріп бейнет құштым.

Құрлықта, сүй, күл, жыла, қайраттандыр,

Жан жарым, ұзақ, ауыр жолға түстім.

М. Жұмабаев.

Отын жарып, су тасып жүрген едік ауылда ... .

4. Қазақ тіліне аударыңыз, омонимдерді теріп жазыңыз.

тайна, молодой,цвет, возраст, краска, сон, слеза, слезть.

5. Мағыналарын анықтаңыз.

1. Ет асты, жіпті асып қойды, таудан асты- жедел өткен шақты көрсетіңіз.

2. Көбелек қуды, өте қу, ақ қу- амал-айланы көрсететін сөзді табыңыз.

3. Семіз қой, тасты жерге қой, айтпай ақ қой – сын есіммен тіркесіп тұрған

сөзді көрсетіңіз.

Сөздік диктант

Бояу, қысқарту, жуу, рас, шамасы, бәлкім, мүмкін, шеберлер, сапалы,

шеберхана, өкше, аяқ киім, етік, еді, алды, жарар, халық банкі, төлем жүйесі,

ақша аударымы, жеке құжат, ағашты, күзді, қаланы, бәсекелестікке қабілетті,

желі, байланыс, хабарласу,жас, бас, көз.

9. «Денсаулық – зор байлық»

Лексикалық тақырып: Дене мүшелері

1. Бағандағы сөздерді сәйкестендіріңіз.

Баспен иіскейді

Құлақпен жейді

Көзбен ұстайды

Мұрынмен көреді

Ауызбен ойлайды

Тіспен естиді

Қолмен тебеді

Аяқпен шайнайды

138 Қазақ тілі практикумы

2. Дене мүшелерін дұрыс көрсетіңіз.

Шаш мойын білек шынтақ

Башпай бас төс білезік

Саусақ жақ іш

Тізе ауыз жамбас

Маңдай мұрын өкше

Табан қас балтыр

Аяқ көз сан

Бел құлақ

3. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

1. ................................................................................................. ..............- баста.

2. ................................................................................................. ..............- қолда.

3. ................................................................................................. ..............- аяқта.

4. ................................................................................................. ..............- денеде.

4. Суретті әңгімелеңіз.

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

_____________________________________________

5. Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз.

1. Бала туылғанда ................... кеседі.

2. Ол қолының ........................ алды.

3. Халық ризашылықпен ........... соқты.

4. Ол қуанғаннан ................... қатты соғып кетті.

5. Адам ұйқысы келгенде ................ ашып есінейді.

139

7. Дене мүшелері мен ағзаның ішкі мүшелерін талдап жазыңыз:

Бас, мойын, жүрек, табан, ішек, қан, кеуде, мұрын, асқазан, аяқ, жақ, тізе,

өкпе, саусақ, маңдай, бауыр, бел, жамбас, бүйрек, құлақ, шаш, ерін.

1. 2.

----------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------Басымызда қанша шаш бар?

Мысалы: қоңырқай адамдардың шашы 150 мың тал болса, сары адамдардың

шашы жіңішке, әрі 80-100 мың талдан аспайды дейді. Әрбір тал шаш, 2 жылдан

4 жылға дейін өмір сүретінге ұқсайды. Олар әртүрлі шапшаңдықта өседі.

Шаш көбінесе 16 мен 24 жастың аралығында тез өседі екен. Адам шашы

мықты, олар темірден жасалған бұйымдардан әлсіздеу болғанымен,

мықтылығы бар. Әйелдердің 200 мың тал шашымен өрілген бұрыммен 2

тонна жүк көтерсе, бір тал шашы 120 грамм жүк тарта алады екен. («Мөлдір

бұлақ» журналынан)

8. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Адам қай мүшесімен естиді?

___________________________________________________________

140 Қазақ тілі практикумы

2. Адам қай мүшесімен тамақ ішеді?

___________________________________________________________

3. Адам қай мүшесімен көреді?

___________________________________________________________

4. Адам қай мүшесімен ойлады?

___________________________________________________________

5. Адам қай мүшесімен жүреді?

___________________________________________________________

6. Адам қай мүшесімен заттарды ұстайды?

___________________________________________________________

9. Диалогты рөлмен оқыңыздар. Аударыңыз.

- Екі көзің не үшін керек?

- Жақсыларды көру үшін керек.

- Екі қолың не үшін керек?

- Елге көмек беру үшін керек.

- Құлақ деген не үшін керек?

- Ақыл-кеңес тыңдау үшін.

-Тіл мен жағың не үшін керек?

- Ақиқатты айту үшін.

- Ал аяғың?...

- Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін керек. (Қ. Мырзалиев)

Грамматикалық тақырып: Жатыс септігі

Жатыс септік – обозначает место, положение, времени и постранства, в

котором находится лицо, предмет или совершается действие. В

предложении может выступать в качестве обстоятельства и сказуемого.

1. Сөздерге жатыс септігінің жалғауын жалғаңыз.

Бас -та

Қала -да

Көшесі -нда

Көлігі -нде

Киім

Күз

141

1. Құжаттар кімде?

___________________________________________________________

2. Олар кімде отыр?

___________________________________________________________

3. Қай ағашта жеміс көп?

___________________________________________________________

4. Балалар қайда жүр?

___________________________________________________________

5. Бас киім неде ілініп тұр?

___________________________________________________________

3. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

1. Оның ................ көп кітап бар.

2. Асқардың .................................. көп ойлар жүр.

3. ..................... балалар ойнап жүр.

4. Көліктің .......................... жол белгісі жатыр.

5. .............................. көп витаминдер бар.

4. Мақал-мәтелдердегі жатыс септігінде тұрған сөздерді анықтаңыз,

аударыңыз.

1. Жаны ашымастың қасында

Басың ауырмасын

2. Өнер көзі – халықта.

3. Шындық бар жерде

Өтірік байқап жүреді.

Шындық жоқ жерде

Шіреніп, шайқап жүреді.

5. Жатыс септігімен 5 сөйлем құраңыз.

6. Диалогты жалғастырыңыз.

- Мадина, жазғы демалысыңда қайда барасың?

- Биыл жазғы демалысымды шетелде өткізетін шығармын. Өзің қайда

барасың Гүлнұр?

- Менің де Анталияда да, Кипрде де, Мысырда да болғым келеді, ауылға да

барғым келеді... Білмеймін.

- .................................................................................................. ...................................

- .................................................................................................. ....................................

- .................................................................................................. ....................................

- .................................................................................................. ....................................

142 Қазақ тілі практикумы

7. Кесте бойынша сөйлем құраңыз.

үйімде үлкен сағат

...................... .....................

...................... .....................

...................... .....................

Менің ...................... ..................... Бар

...................... ..................... Жоқ

...................... .....................

...................... .....................

Лексикалық тақырып: Емханада

1. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.

1. Менің асқазаным ауырады.

.............................................................................

2. Бүйрегім шаншиды.

.............................................................................

3. Ішім бүреді.

.............................................................................

4. Жүрегім қағады.

..............................................................................

5. Тез шаршаймын.

..............................................................................

6. Көп терлеймін.

...............................................................................

7. Асқазаным қыжылдайды.

...............................................................................

8. Жаралар ашиды, қышиды.

...............................................................................

9. Мұрнымнан су ағады.

...............................................................................

10. Көзім жасаурап тұрады.

...............................................................................

2. Мәтін құраңыз.

Менің ауырады.

менің көзімді тексерді.

Ол маған: _____________________________________деп кеңес берді.

143

Бүгін мен бардым.

құлағымды тексерді.

Ол маған: —————————————————————деп кеңес берді.

Менің ауырады.

Кеше мен бардым.

жүрегімді тексерді.

Ол маған: —————————————————————деп кеңес берді.

3. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

Окулист .......................................................................

Кардиолог ...................................................................

Терапевт ......................................................................

Педиатр .......................................................................

Лор .............................................................................. дәрігері

Уролог .........................................................................

Дерматолог .................................................................

Невропатолог ..............................................................

4. Диалогтарды жалғастырыңыз.

1)

- Сәлеметсіз бе?

-Дәрігер, менің ..................................................................................

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

144 Қазақ тілі практикумы

2)

-Қай жеріңіз ауырады?

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

3)

- Балалар дәрігері сағат нешеге дейін қабылдайды?

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

- .................................................................................................... .....

5. Берілген сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлемдер құраңыз.

Ультра дыбыстық зерттеу, анализ тапсыру, қан өткізу, дәрігер кеңесі.

6. Берілген ситуацияларды әңгімелеңіз.

1. Асанның буындары сырқырап ауырады.

2. Сіздің тісіңіз ауырады.

3. Сіз суық тигізіп алдыңыз.

7. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Жүйке ауруын емдейтін дәрігер қай уақытта қабылдайды?

__________________________________________________________

2. Дәрігер қай қабатта (бөлмеде) қабылдайды?

__________________________________________________________

3. Сіздің қай жеріңіз ауырады?

__________________________________________________________

4. Емханағабардыңыз ба?

__________________________________________________________

5. Сіз қай дәрігерге бардыңыз?

__________________________________________________________

145

Етістер – выражают различные отношения между субъектом и объектом

Грамматикалық тақырып: Етістер

1.Берілген сөздерден өздік етіс жасаңыз, сөйлемдер құраңыз. Үлгі: ұғ-ын,

қыр-ын.

2. Берілген сөздерден өзглік етіс жасаңыз, сөйлемдер құраңыз.

Тебу, айту, бару, келу, жазу, тарау, шешу, сайлау, бүркеу, көру, алу, сыйлау,

қызу.

1.Жинал ____________________________________________________

2.ілін _______________________________________________________

3.Салынбады ________________________________________________

4.Жіберілді __________________________________________________

5.Кешіктірілмесін _____________________________________________

4. Көп нүктенің орнына берілген сөздерді қойыңыз.

Танысыңыз, апарыс, жинас, сыпырыс, қойыс, қарайлас, жуыс.

1.Cен үй … .

2. Сіз балалармен ... .

3. Әселге қораптарды ... .

4. Әпкеңе еденді ... .

5. Кітаптарды сөреге ... .

6. Үлерімі төмен балаларға ... .

7. Ананңа кір ... .

5. Көп нүктенің орнына тиісті етіс жұрнақтарын қойыңыз.

Оған Астана ең көрікті қала болып көр...ді. Көңіл-күйі жақсы адам ешқандай

сырқатты сез...бейді. Мына шегелерді тақтайға шегеле... . Мектеп жасындағы

балаларды киноға кір...беді. Тойға барлық ауыл шақыр...ды. Жерге қалың

кілемдер төсе...ді. Жүгі ауыр екен көтер...іп жібер.

6.Сөйлемдерді оқып, қарамен жазылған етістіктердің қай етіс тұлғасында

жасалып тұрғанын айтыңыз.

1. Марал көлікті жаздан бері жүргізіп жүр. 2. Жауын бұл жолы тез басылды.

3. Театрдағы қойылым ұзаққа созылды. 4. Тыңдаушыны жалықтырып

алмайық. 5. Әуез топтың басшысы болыпсайланды. 6. Серікбай ата соғысқа

өзі сұраныпбарған екен. Сапар әкесіне заттардыапарысыпжүр.

146 Қазақ тілі практикумы

Лексикалық тақырып: Дәріханада

1. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз.

Жексенбі күні Мараттың іші қатты ауырды. Ол дүйсенбі күні таңертең

емханаға барды. Кезекте ұзақ отырған жоқ. Дәрігер Маратты тыңдап болған

соң, біраз кеңес берді, дәрілер жазып берді. Марат дәрілерді емхананың

төменгі қабатында орналасқан дәріханадан алды. Ол дәрігер айтқандай 3

күнннен соң құлан-таза жазылып кетті.

2. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Марат қай күні ауырды?

_______________________________________________________

2. Ол дүйсенбі күні не істеді?

_______________________________________________________

3. Кезегін қанша уақыт күтті?

_______________________________________________________

4. Дәрігер не істеді?

_______________________________________________________

5. Марат қанша уақытта жазылды?

_______________________________________________________

3. Диалогтарды жалғастырыңыз.

1)

-Кешіріңіз, сіздерде мына дәрілер бар ма?

- ..............................................................................

- ..............................................................................

- ..............................................................................