Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
|
жоқсың (С. Мұрат - беков). Қазақ тілінде - атын, - етін, - йтін, - йтын формасы болымсыз етістіктің - ма, - ме, - па, - пе, - ба, - бе жұрнақтарынан кейін жалғанып , адам эмоциясына қатысты процестің, қимыл - әрекеттің потенциялық қалпын атап білдіру үшін жұмсалады. Мысалы, Қызық ойынның үстінде шанаңды бір жолға болса да біреуге беріп қойып, өзің сырттай қарап тұрғанға тағатың жетпе йтін (С. Мұратбеков). Аян да енді бұрынғысындай шанаға отырғанына қуана даурық - па йтын (С. Мұратбеков). Осы модель бойынша жасалған сөздер риторикалық сұраулы сөйлемдер құрамында жұмсалғанда болымсыздық емес, болымды мағынаны бекіту қызметін атқарып, таңдану, тамсану, риза болу, армандау мағыналарын да білдіреді. Мысалы, Ал Мақыш тілмәш ше? Одан қорықпайтын, оны құрметтемей - тін қазақ бар ма? (Ж. Аймауытов) . Одан қорқады, оны құрметтейді деген болымды мағынаны ерекше эмоциямен айту мақсатында құрыл - ған сөйлем. Риторикалық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдерде болымсыз мағынаның кері мағынаға ие болуы тілде бар құбылыс. 160 Қорыта келгенде, шындық өмірден орын алған құбылыстың, қимылдың, оның түрлі сапа белгілерінің тілде болымды және болымсыз түрде көрініс табатыны сияқты адам эмоциясына қатысты өтетін процестің де болымды - болымсыз сипаты бар. Әр сөз табына қатысты сөздердің жеке тұрғандағы болымды мәні мен сөйлемдегі мәні бірдей болмайды. Болымды тұлғадағы сөздердің грамматикалық болымды мағынасы сөйлемде анықталады. Эмоциялық процестің істелген - істелмегені немесе істелетін - істелмейтіні де сөйлемде хабар - ланады. Сөйлемге болымсыз мағына беруге морфологиялық та, синтаксистік те амалдар қатысады. Морфологиялық амалға - ма, - ме және оның варианттары арқылы жасалатын болымсыз етістіктер жатса, синтаксистік амалға емес, жоқ сөздерінің қатысуы арқылы жасалатын болымсыздық мағына жатады. Эмотив - етістіктердің болымсыздық мағынаны есімше формалары арқылы білдіруі жиі қолданылатын тілдік тәсілдердің бірі. Қазақ тілінде - атын, - етін, - йтін, - йтын формасы болымсыз етістіктің - ма, - ме, - па, - пе, - ба, - бе жұрнақтарынан кейін жалғанып, адам эмоциясына қатысты процестің, қимыл - әрекеттің потенциялық қалпын атап білдіру үшін жұмсалады. Осы модель бойынша жасалған сөздер риторикалық сұраулы сөйлемдер құрамында жұмсалғанда болымсыздық емес, болымды мағынаны бекіту қызметін атқарып, таңдану, тамсану, риза болу, армандау мағыналарын да білдіреді. жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|