Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
| –
Былжырамай құрықты бер! Өңшең қатын! – дедім (І. Жансүгіров). Топырламай, шығыңдар! – деді (Ж. Аймауытов). – Шешіңдер қолдарын! – деп жекіді Бұлыш жігіттерге. Өзі Асан бәлшебектің байлауын шешіп жатыр (С. Елубаев). Мұны үйдегінің бір үлкені естіп келіп, мынау саяқтарына қабағын түйіп қайырып әкетті: – Өліп пе едің? Берекесін кетірмей тыныш отырыңдар. Бәріңе әдемілеп жасап беремін, – деп жалпақ сары тапал қолды жуып, Ысқақтың жанына отырды (І. Жансүгіров). Бұйрық райдың - сын, - сін формалары арқылы келетін үшінші жағы сөйлеуші өз сөзін, көзқарасын, түрткі салу ниетін жағымды я болмаса жағымсыз эмоциясын тыңдаушыға емес бөгде жаққа қарата білдірген кезде қолданылады. Бұйрық райдың - сын, - сін формасы қомсыну, жақтырпау реңкін беру үшін де қызмет етеді. Мысалы, Бәйбіше марқұмға салыстырғанда: – Қайдағы... Басқан ізінен садаға кетсін, – десті (Ж. Аймауытов). «Мә» дедім мен оған... әкең... жалтыратып көрсін! (С. Мұратбеков). Райға қатысты жазылған еңбектер мен айтылған пікірлерде қазақ тіліндегі бұйрық рай формаларының - шы, - ші қосымшаларының қосы - луы арқылы қолданылуы, олардың түрлі мағыналық реңк тудырудағы қызметі туралы да сөз болады. Л. Дүйсембекова бұйрық райға қатысты жазған еңбегінде бұйрық рай формаларының барлығы да (үш жақта) - шы, - ші қосымшаларының қосылуы арқылы да қолданылатындығын, ол қосымшалар бұйрық райға қосылған кезде бұйрық мәнінің солғын - дап, жұмсара түсетіндігін жазады. Еңбекте аталған қосымшаның өтініш, тілек, ниет, сұрану, жалыну, жалбарыну т.б. да реңктерді біл - діру мақсатында жұмсалуы турасындағы тілдік деректер мен талдаулар беріледі [92 , 37]. Бұйрық райдың бірінші, екінші жақ тұлғаларына - шы, - ші қосым - шаларының қосылуы арқылы қолданылған төмендегі тілдік бірлік - терде таза бұйрық мәннен гөрі тілек, өтініш мәні басым екендігі байқа - лады. Коммуниканттар арасындағы жағымды, сыпайы қарым - қатынас - ты да білдіреді. |