Қазақ тіліндегі эмоционалды

227 
Бас шұлғу.
Тілдік қарым
-
қатынас кезінде айтушының айтқандары
-
мен келісіп, оны мақұлдап отырғанын тыңдаушы ара
-
арасында бас 
шұлғу арқылы да білдіреді. Бас изеу қимылынан бас шұлғудың 
айырмашылығы бас изеу басты сәл төмен иген қалыпта аз ғана ұстап 
тұрып, қайтадан бұрынғы қалпына келтіру арқылы жүзеге асырылса, 
бас шұлғу басын бірнеше рет жоғары көтеріп, қайта түсіру арқылы 
жүзеге асырылады. 
Басынан сипау. 
Адамның ұнату, жақсы көру, еркелету, аяу, 
мүсіркеу, жаны ашу сияқты эмоциясын
білдіру үшін қызмет атқаратын 
жаным, күнім, қарғам, қарашығым, айналайын, түк те етпейді, 
ештеңе етпейді 
сияқты тілдік бірліктермен қатар қолданылатын 
бейвербалды амалдың бірі –
басынан сипау. Бұл көбінесе жасы үлкен 
адамдардың өзінен жасы кішіге, ата
-
ана, ата
-
әженің балаға өз эмоция
-
сын білдіру үшін көрсететін қимылы. Мысалы, 
Көпті көрген сабырлы Сырға бәйбіше келіп қызының 
басынан 
сипап,
 
арқасынан қағып біршама жібітіп алды да, содан кейін үйіне 
шығарып салды
 
(С. Елубаев).
 
Асқа да тұрмай бұлан
-
талан болып жатыр едім. Қасыма ағата
-
йым келді. Қамығып, 
басымды сипап
 
отырып: «Сені берейік деп 
отырғамыз жоқ. Әкеңнің жаны қала ма деп уәде қылып едік. Енді 
уәдемізді жұта алмай отырмыз» деді (Ж. Аймауытов).
Ананың балаға қарата қолданатын вербалды, бейвербалды амал
-
тәсілдерінің құдіретті күші, тәрбиелік мәні жайлы қазақ сөз этикетін 
зерттеуші А. Қобыланова былай деп жазады: «Ана нәрестеге ақ сүтін 
бере отырып, оны алақанымен сылап
-
сипайды. Ананың мұндай аялы 
алақаны баланың тері сезім мүшесіне
оң әсер ететін аса
күшті физио
-
логиялық фактор. Сәби ананың мейірімін, шаттықа толы жарқын жүзін 
көріп өсуі тиіс. Жарқын жүз, жылы қабақ баланың көру мүшесі 
арқылы көңіл
-
күйіне әсер ететін факторлардың бірі. Жарқын жүзді 
көріп өскен баланың да жүзі жылы болады. ...Сезім мүшесіне әсер 
ететін ананың аялы алақаны, көру мүшесі арқылы көңіл
-
күйге әсер 
ететін ананың жылы жүзі қандай қажет болса, ананың айналып
-
толғанып айтатын қозым, ботам, құлыным деген жүрекжарды сөздері 
сондай қажетті вербалды құрал» [12
6, 57]. 

жүктеу/скачать 57,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: