Қазақcтан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

1. 
   Қарым-қатынас дегеніміз не?
   
2. 
   Адамдар үшін үйлесімді қатынас жасау үшін нелер қажет?
   
3. 
   Қарым-қатынастың вербалды және вербалсыз жақтары, мысалдар келтір.
   
4. 
   Кикілжіңдер дегеніміз не, олардың кезеңдері қандай?
   
5. 
   Жетістік, жетістікке жеткен адам деген кім?
   
6. 
   Толеранттылық дегеніміз не?
   

1. Адам өміріндегі отбасы мен туыстық қатынастардың маңызы

2. Махаббат – көпжақты сезім ретінде    

Типтік оқу бағдарламасынан көшірме:

Өзін-өзі жақын адамдармен өзара қарым-қатынаста тану. Адам өміріндегі отбасы мен туыстық қатынастардың маңызы. Отбасындағы ер адам мен әйелдің рөлдері. Ата-аналар мен балалар қарым-қатынастары. Қазіргі заманғы отбасының образы. Махаббат – көпжақты сезім ретінде. Махаббат және адамгершілік. Ерлер және әйел бастамасының үндестігі қоғамның өмір сүруінің негізі. Адам өміріндегі достықтың орны. Дос бола білу қабілеті ерекше адами сый ретінде. Адамға өзінің жақын адамдарымен өзара қарым-қатынас жасау қажеттілігі: қамқорлық жасау, өзін басқаның орнына қоя білу, кешірімді болу.

Дәріс мақсаты: өзі мен өзгелерді бағалау туралы түсінік қалыптастыру, адам өміріндегі туыстық қарым-қатынастардың маңызын туралы түсініктерін кеңейту Отбасы мүшелеріне деген сыйластықты, жауапкершілікті және қамқорлықты дамыту.

Дәрістің қысқаша мазмұны.

1. Адам өміріндегі отбасы мен туыстық қатынастардың маңызы. Отбасы – некеге немесе қандас туыстыққа негізделген қоғамдық шағын топ. Адам тұрмысын ұйымдастырудың бастапқы нысаны, яғни тұрмысының ортақтығымен және өзара моралдық жауапкерілік, көмекпен байланысқан адамдардың бірлесуі. Отбасы қоғамның дамуында маңызды рөл атқарады, онда адам дүниеге келіп, ұрпақ жалғасады. Адамның жеке басының алғашқы қалыптасуы да отбасынан басталады. Оның ер жетіп өсуі, бойындағы алғашқы адамгершілік белгілер отбасында  қалыптасады, сондықтан да туған үйдің жылуы – оның көкірегінде көп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде жүреді. Ақын сөзімен айтқанда: «Отбасы – табиғат сыйлаған кереметтердің бірі», - десек артық емес. Жеке адамның бойындағы ар-ұяты, ақыл-ойы, адамгершілігі, басқа адамдармен қарым-қатынаста, мәдениеттілікті тәрбиелеуде отбасы алғашқы қадам. Сондықтан, отбасы өте қажетті, басқадай ешнәрсемен өзгертуге (ауыстыруға) болмайтын баспалдақ. Отбасы – сыйластық, жарастық орнаған орта. Отбасы – бала тәрбиесінің ең алғашқы ұжымы. Қара шаңырақ, отбасы – адам баласының алтын діңгегі. Өйткені адам шыр етіп дүниеге келісімен осы отбасының есігін айқара ашып енеді және осында ер жетіп, тәрбие алады. Сондықтан отбасының адамзат баласының дамуына ықпалы зор. «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген сөз отбасы тәрбиесінің маңызын айқындап тұр емес пе? Қазақ шаңырағында әуелі әке, сосын ана осы отбасының ұстазы болмақ. Отбасы қоғамның тұрақтылығы мен келесі ұрпақ тұрғындары санының орнын толтыруға мүмкіндік беретін, негізгі институттарының бірі болып табылады. Адам бүкіл өмірінің барысында әрқилы көптеген топтардың құрамына мүшелік еткенімен, тек отбасы ғана ешқашан ажырамайтын топ болып қала береді. Отбасы әлеуметтік ұйымдасудың ең кеңінен таралған түрі болып табылады. Отбасы ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап, швед тарихшысы Иоганн Якоб Баховеннің «Аналық құқық» атты еңбегінің жарық көрумен байланысты ғылыми тұрғыда қарастырыла бастайды. Баховен отбасының тарихы жөніндегі тарихи бастау ретінде ілкі заманның классикалық әдебиеттерін талдай келе, алғашқылардың бірі болып, көне дәуір аңыздарының әйел мен еркектің қоғамдағы өзара қатынастарындағы тарихи өзгерістерді сипаттайтынын көрген. Маңызы жоғары әлеуметтік институттарды сөз еткенді біз олардың қатарынан бірінші жоспарда отбасын атаймыз.

Отбасындағы тәртіптің, оның мүшелері арасындағы адамгершілік-туыстық қарым–қатынастың, демократизмнің алатын орны ерекше. Әйтсе де онда өз бетімен кетушілікке жол берілмейді. Отбасы тіршілігінің ежелден-ақ қалыптасқан заңы бойынша, оны отағасы, ол болмаса отанасы, одан қалса, үлкен аға не әпке басқарады, олардың сөзін, ұйғарымын өзгелері де жерде қалдырмайды, ал үй-ішінің шылбыр тізгінін қолында ұстаушылар да өз тараптарынан отбасының барлық мүшелерінің пікірін, тілек–ұсыныстарын елеп–ескеріп отырса, бұл, бір жағынан, ортақ мүддеге қызмет етеді, екінші жағынан, тәрбиелік, өнегелік мәні бар инабаттылық та болып табылады.

Ата-анасы отбасында имандылыққа тәрбиелесе, ол бала тіл алғыш, адал, үлкен-кішіге қамқор болып өседі. Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін-бірі сыйлауынан, қадірлеуінен, әсіресе, баланың қартайған әке-шешелеріне қамқор болуынан көрінеді. Дін мұсылман жолында Әкені құрметтеу - айрықша парыз. «Әкеге бағыну - Аллаға бағыну. Оның алдында күнәһар болу - Алла алдында  күнәһар болу» дейді Пайғамбарымыз. Қазақ отбасында ағайын-туыстың татулығы келінге де байланысты. Өз отбасында жақсы, көреген тәрбие алған қыз бала келін боп түскен жерінде келген отбасының шаңырағын шайқалтпай, қайта олардың татулығын сақтап қалады. Ақ жарқын мінезді, қонақжай, қолы ашық жас келін отбасы мүшелерін ә дегеннен-ақ өзіне баурап алады. Осылайша жақсы келіннің аяғы құт болып, отбасы берекесі одан әрі жалғаса береді. Қазақтың «Келіннің аяғынан, қойшының таяғынан» деп отыратыны да осыдан қазақ халқында осы шаңырақ ұғымына байланысты небір асыл сөздер бар. Қара шаңырақ қалай қалыптасады дегенге келсек, қазақ салты бойынша қара шаңырақ кенже баланың еншiсiне бұйырған дүние. Көп балалы үйде ұлдардың ең кенжесi сол қара шаңырақтың иесi есептелiнедi. Сол себептi оның жолы әрдайым үлкен болған. Сосын айт мерекесiнде немесе наурызда тек сол ұрпақтан, сол шаңырақтан тараған әулет адамдары ғана емес, айналадағы сол шаңырақты құрмет тұтатын адамдардың барлығы қара шаңыраққа бас сұғып, сәлем бередi. Сол үйден дәм татады. Келiндер қара шаңыраққа келгенде, мейлi, ол үйде адам болсын-болмасын тiзесiн бүгiп сәлем жасау – қазақтың үлкен салтына айналған» Баяғыда, көш үстiнде қазақтың қыз-келiншектерi жолдағы ауылдың тұсынан, аттарын жетектеп жаяу өтедi екен. Бұл, өздерi көрмесе де көз көргендерден естiп бiлгенiндей сол ауылдың басы, рудың ұйытқысы болып келген қасиеттi қара шаңыраққа көрсеткен құрмет болса керек. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген ата-бабаларымыз балаларына алдымен отбасындағы тәрбие өнегесін үйреткен. Одан кейін «Е, Құдайым, бала бер, бала берсең сана бер, сана бермесең бір-бірлеп ала бер» деп ұрпағының санасыздығынан түңілген. Ұлттық салт-дәстүрлеріне елуден астам тәрбие үлгілерін қолданған ата-бабаларымыз, әдеп, ырым-тиым, жөн-жосық, қалып-қағида ережелерін жасаған. Дана халқымыз «балаңды бес жасқа дейін хандай сыйла, он екі жасқа дейін құлыңдай жұмса, он үш жастан кейін ақылшыңдай кеңес» деп айтқан. Бұрынғылар жастарға сенім артып, оның есеюіне, отаншыл, көпшіл, халықшыл, ұлтжанды болып тәрбиеленуіне мақал-мәтелдер арқылы ықпал еткен.

2. Махаббат – көпжақты сезім ретінде. Махаббат - адам жанының асыл қасиеті, асқақ мұраты, таным тұғыры, риясыз, ынтық, нәзік сезімі. Ғалымдардың айтуынша махаббат сезімінің жыныстық әуестік, рухани тартылыс пен үйірсектік сияқты үш «кезеңі» болады. Құштарлық серіктесімізден ең алдымен жыныстық ләззатты алғымыз келгенде бастапқы кезеңде орын алады. Біздің гормондарымыз солай жұмыс жасайды. Біз әуестігіміздің нысанына біршама үйренгенде де мидың ләззат алу аймағындағы қан ағысы жоғары дәрежеде болады. Бұл кезеңде адам айқын эмоцияларын танытуға аса бейім болмағанымен, сүйіктісімен бірге өзін аса үлесімді сезінеді. Ары қарай адам жақынына терең үйірсектікті сезінетін үшінші «сүйіспеншілік кезең» орын алады. Адам екінші жартысының тұрақты жанында болуын сезінеді. Дәл осы күй отбасын құруға ұласатын ұзақ мерзімді әйел мен еркек арасындағы махаббат қарым-қатынасының негізі болып табылады. Біз ашуды, жеккөруді немесе уайымды таңдағанымыздай махаббатты да таңдай аламыз. Егер адамның жүрегінде махаббат сезімі ұяламай, ол адамдардан шет жүру, жалғыз қалу, кінә сезімімен тығыз байланысты қорқынышта ғұмыр кешеді. Егер адам мааббатты таңдаса – мааббаттын табады. Ол жаңа қатынастарды қалыптастыруға дайын болып, көңілі қалмай, жаны қуаныш пен шаттыққа бөленеді.

Қазақ халқының рухани бастауларының бірі - шығыс мұсылман әдебиетінде махаббат жайлы жырлар ғасырлар бойы жалпы жүртшьтлыққа жол тауып, эстетикалық-көркемдік, этикалық-ғнбраттык зор маңызға ие болды. Орта ғасырларда махаббат ұғымы көркем шығарманың ғана емес, дүниетаным, дін, философия, эстетика салаларының өзекті мэселелері бастау алатын кәусар бұлақ саналды. Ортағасырлық мұсылман және христиан теологиясында, діни әдебиегге, сондай-ақ шығыс поэзиясында да басты тақырып махаббат болды, көптеген онтологиялық, аксиологиялық, гносеологиялық мәселелердің шешуін табар түйіні осы махаббат категориясы еді. Махаббат әрбір адамды бейтарап қалдырмайды, адам өмірінің мәні мен маңызы, сырлы әлемі. Сондықтан махаббат жайлы әрбір адамның жеке көзқарасы, өзіндік ой-пікірі, түсінігі болуы заңдылық. Махаббат әрбір адамның әлемдегі, қоғамдағы, отбасындағы орнын белгілеуге, өзін-өзі, акиқат мәнді, жаратылыс сырын тануға мүмкіндік беретін маңызды таным түйсігі. Сол себептен махаббаттың сипаты да түрліше. Мысалы, адам мен Құдай, ер мен әйел, ұстаз бен шәкірт, ата-ана мен бала, туыс араларындағы махаббат. Өз кезегінде адам мен Алла арасындағы махаббат - имандылықтың, ер мен әйел махаббаты - отбасының, отанның беріктігінің, ұстаз бен шәкірт махаббаты - білімнің, ата-ана мен бала, туысқандар арасындағы махаббат - елдіктің, т.б. қастерлі құндылықтардың кепілі әрі бастауы. Сонымен қатар адамның Отанытна, туған жеріне, халқына деген сүйіспеншілік сезімі де махаббатттың бір көрінісі. Ер-азаматтың қорғауға міндетті үш намысы - иман, Отан, отбасы махаббатқа негіз болар кұндылықтар. Махаббатты осылайша жіктеуге махаббат иесі сезімінің нысанын, көздеген мақсатын белгілеуі негіз болады. Махаббаттың сезімдік әсер тұрғысынан күйініш пен сүйініш, қорқыныш пен үміт өзара ұласа жүріп, адам бойында күйіп-жанған ынтық сезім, қанат бітірер ұшқыр қиял, риясыз пейіл, мейірім-шапагат түрінде көрініс беруі махаббаттың бар түріне тән жалпы сипаты болып табылады. Яғни махаббаттың қай түрі болсын, адамды ізгілікке, мейірімділікке, адалдыққа тәрбиелейді. Адамдардың басым көпшілігін толғандыратын да, көптеген көркем шығармаларға өзек болған тақырып та ер мен әйел арасындағы махаббат. Алғашқыда күйіп-жанған ынтық сезіммен басталған махаббат жұбайлық жұп құру кезінен бастап жаңа сатыға көтеріледі. Некедегі ер мен әйелдің отбасындағы өзара адалдығы, бір-біріне қамқорлығы, ортақ жауапкершілігі, ізгі мақсат, ортақ мүддеге жұмылуы алдыңғы орынға шығуымен махаббат жаңа сапалық өзгерісте дамып, тэрбиелік мәні артады. Демек, ер мен әйелдің арасындағы махаббат пен осындай басқа да махаббаттардың барлығы - олардың ешқайсысын жоққа шығармайтын, бірақ бүтіндей қамтып, әрқайсысының мәнін арттыратын адамның хақиқатты мақсат еткен Аллаға деген махаббатының алғашқы сатыларының бірі.

1. 
   Қазіргі заманғы отбасының образы қандай?
   
2. 
   Отбасындағы ер адам мен әйел адам рөлдерін ата?
   
3. 
   Достық дегеніміз не? Адам өміріндегі достықтың алатын орны қандай?
   
4. 
   Адамға өзінің жақын адамдарымен қарым- қатынас жасау қажеттілігі дегеніміз не?
   
5. 
   Махаббат және адамгершілік, олардың айырмашылығы мен байланысы?
   

Бәріне жауапты өзіңсің! Атқарылған ісіңе де,

жете алмаған мақсатыңа да...

Өзгеге емес, тек өзіңе сен.

1. Қоғамға қарым-қатынас арқылы өзін-өзі тану

2. Азаматтық және қазақстандық патриотизм туралы түсінік

3. Әртүрлі діндердің ізгілікті негіздері

2. Азаматтық және қазақстандық патриотизм туралы түсінік. Патриотизм - тарихи, әлеуметтік ұғым. Ол адамның бойындағы туа біткен сезім емес. Патриотизм дегеніміз - өз Отанына деген сүйіспеншілік, өз халқына берілгендік, өз Отанының мүддесі үшін кез келген құрбандық пен ерлік жасауға дайын тұрушылық. Патриоттық сезім ген арқылы мұраға берілмейді, нақтылы-тарихи ортада ұзақ уақыттар бойына қалыптасады. Себебі туған жер, табиғат, оның байлықтары, тіл, дәстүр, тарихи ескерткіштер, туған өлкедегі тамаша киелі жерлер - жалпы ұлттық құндылықтар ешкімді де бейтарап қалдыра алмайды. Олар сөзсіз адам көкірегінде жылылық, жақындық, туыстық сезімдерді ұялатып жатады. Бір сөзбен айтқанда, патриотизм - қасиетті ұғым. Қазақстандық патриотизмге келсек, ол тек қазақтардың ғана өз Отанына сүйіспеншілігі емес, онда мекендеген бүкіл ұлт пен ұлыс өкілдерінің бәріне қатысты дүние. Бірақ ешкімді елін, Отанын зарлатып, күштеп, үгіттеп жел сөздің күшімен алдап-арбап сүйгізе алмайсың. Елін сүю әркімнің жеке ісі, өз арының ісі. Қасиетті сезім ананың сүтімен бірге өзі келмейді, ол адам өсе, есейе келе, өз ақылы өзіне жетіп, өз басымен тіршілік ете бастағанда, азаматтың бойында бірте-бірте қалыптасатын кұдіретті сезім. Отан сүю сезімі градуспен өлшенбейді, пайызбен, сандық өлшеммен анықталмайды. Оған бұл өлшемдер жүрмейді. Оның өз өлшемі бар. Ол мынау: әр адам өз Отанының күш-қуатын, экономикалық, мәдени, рухани, ғылыми, қорғаныс қабілетін арттыру үшін нақты үлес қосса, оның әлем алдындағы айбары мен даңқының артуы жолында адал қызмет етсе, өз Отанын қайда жүрсе де мақтан етіп, соның ұнамды бет-бейнесі үшін, соның атақ-даңқы үшін жүрек қалауымен қызмет етсе, сол нағыз патриот болып саналады.    

Дін - адам өмірі және адамзаттың өмірі туралы төрт негізгі сәттен тұратын сенім ғылымы:

• 
  адамның әлемдегі, соның ішіндегі жердегі өзінің рухани-адамгершілік өмір заңдарының жүйесі арқылы реттеп отыратын әлемдегі күшті және жасампаз ақылды жасаушысына деген сенімі және мойындауы:
  
• 
  өмірді реттеп отыратын адамгершілік құндылықтар жүйесі мен адамгершілік заңдар жүйесі ғылымны.
  
• 
  Осы ғылымға сәйкес өзінің өмірінің адамгершілік заңдары мен құрылымының ілімнің шыншылдығы мен дұрыстығына адамдардың сенімі.
  
• 
  әрбір дінге тән рәсімдердің, ғұрыптардың, архитектурасының және т.б. ерекшелігі.
  

1. 
   Тұлғаның тарихқа және мәдени мұраға құндылықты қатынасы дегеніміз не?
   
2. 
   Этникалық келісім және рухани келісімге сипаттама?
   
3. 
   Азаматтық және қазақстандық патриотизм ұғымдарына түсінік беріңіз?
   
4. 
   Адамның діни наным сенімі, олардың тұлға дамуында алатын орны қандай?
   

1. Әлемге қатынас арқылы өзін-өзі тану

2. Тұлғаның табиғатқа құндылықты көзқарасы

3. Бұқаралық мәдениет және әрбір адамның даралығы     

1. Әлемге қатынас арқылы өзін-өзі тану. Адам біртіндеп сыныптан сыныпқа өткендей, өзінің ортасынан бастап, бүкіл Әлемнің ақыл-есі ортақтастыратын бауырларының бір мүшесі болғанға дейін өзінің адамзатқа деген қатынасын сезінеді. Барлық осындай сезінулердің негізінде ішкі сезім жатыр. Әлеуметтенгенділіктің сезімі өзін қоректендіретін әсерлердің негізгі бөлігін әлеуметтік әлемнен алады. Ал оның өзі сыртқы емес, басқа ішкі ақиқатта тіршілік етеді. Сондықтан зейінімізді адамзаттың өміріне бағыттай отырып, қайта қайта адамның сезімдері онсыз жүзеге аспайтын ішкі, рухани әлемге қайта оралуымызға тура келеді.   Қазіргі әлемде  сырттай  қарағанда сыйыспайтын,  бірақ диалектикалық тұрғыда  бір-бірімен  байланысты  процестер жүріп жатыр. Бір  жағынан, әлем  одан сайын іштей тұтастана  түсіп,  саяси,  экономикалық,  әлеуметтік  және  мәдени өлшемдердің  көпшілікке  тиімді көрінген, кейде  өктемдікпен  таңылған  үлгілері  кеңінен  тарап,  жаһандану қанаты  кеңею түсуде.  Екінші  жағынан,  бұрын  бодандықта  болып  келген  халықтардың  мемлекеттік  тәуелсіздігін  қалыптастыру  мүмкіндігі  күшейе  түсті және  оны  жүзеге  асыруға  халықаралық  құқық пен  халықаралық ұйымдардың  қызметі  игі  ықпал етуде.  Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің  пайда  болуы  өз  кезегінде  сол мемлекетті  құрған  халықтың  төлтумалығын,  мәдени – рухани табиғатын бүкіл әлемге  танытуға  мүмкіндіктер ашады. Әлемдегі  бірлесу мен бірыңғайлану құбылыстары әр  түрлі  мемлекеттер мен аймақтардағы халықтардың  өзіндік мәдени рухани болмысын сақтап қалуға ұмтылу  процесі  ауқымында  көрініс  табуда. Жаратқан иеміз санамызға  ақыл мен  парасат құйған, жүрегіне  сезім мен сағыныш  ұялатқан адамзат баласының   ғұмыр бойы  қастерлеп өтер  асылдарының  бірі  - оның  ата  мекені,  туған  жері,  өскен  ортасы. Түркі  жұртының  әрбір баласы  үшін  жер  бетінде  ыстық та қастерлі  екі  мекен  бар.  Оның  бірі  - Алтай, екіншісі  Түркістан.  Алтай  - біздің  баршамыздың,  бүкіл  түркі  халықтарының  алтын бесігі,  Түркістан өзіндік  өркениет ошағы  болған, бүгінгі  түркі   халықтары  аталатын тұтас  әлемнің,  ұлыстың  бірегей  болмысын айқындаған аймақ.   

1. 
   Адамның, қоғамның және табиғаттың өзара тәуелділігі дегенді қалай түсінесің?
   
2. 
   Тұлғаның әлемдегі өз орны дегеніміз не?
   
3. 
   Адамның экологиялық мәселелерді шешуде қосар үлесі қандай?
   

1. Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы

2. Педагог тұлғасының құрылымдық компонеттері  

Типтік оқу бағдарламасынан көшірме:

Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы және өзін-өзі дамытуы педагогикалық әрекеттің табысты болуының шарты ретінде. Педагог тұлғасының құрылымдық компонеттерін профессиограмма арқылы бейнелеу: кәсіби-педагогикалық бағыт, кәсіби белсенділік, кәсіби білім және іскерліктер, педагогикалық қабілеттер, педагогикалық жады, ойлау және қиял, кәсіби өзіндік сана, кәсіби өзіндік құзыреттілік.
Дәріс мақсаты: Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы  туралы түсінік қалыптастыру, педагог тұлғасының құрылымдық компонеттері жайлы білімдерін тереңдету

1. Педагогтің кәсіби өзін-өзі тануы және өзін-өзі дамытуы. Мұғалімнің тұлғалық дамуы, оның бойындағы өзін - өзі үнемі дамытып отыру дайындығына тікелей байланысты. Өз қажеттіктерін сезіну – кәсіби қызметтің негізі болып табылады, өйткені ол өзінің потенциалдық бар мүмкіндігкн дамытудың жолдарын білу деген сөз. Гуманистік философия мен педагогиканың негізін салушылардың көпшілігі өз қажеттігін тануды жеке тұлғаның кемеліне келуінің, кәсіби жетілуінің басты көрсеткіші ретінде есептеп, бұл ұғымның философиялық, психологиялық, педагогикалық аспектілерін әр кезеңде әр түрліне қарастырған. Мысалы, Сократ өз оқушыларының санасын әңгімелесу, сұрақ қою арқылы оятып, өзін - өзі тануға шақырса,Я.А.Коменский оқушының өз бойындағы рухани күшін өзі дамытуға мұғалім көмектесе алатыны атап айтқан. Ж.Ж.Руссо « балаға мұғалім өз көзқарасын байлап беруге емес, қайта оның өзіндік дүниетанымын дамытуғы » ұмтылуын, И.Песталлоци және оның шәкірті Ф.Фребель бүгінгі педагогикадағы «тұлғалық бағдарлы оқытудың» негізін салып, өзін - өзі дамыту түсінігін енгізді. Адам бойындағы адами қасиеттерді іздеу, табу, олардың әрі қарай дамуына барынша қолдау көрсету.оның өзін -өзі жүзеге асыру, ретке келтіру, дамыту, өзінің тұлға ретіндегі болмысын жасаудың механизмдерін меңгеруін қамтамасыз етеді. Адольф Дистервергтің «Нашар мұғалім шындықты оқушыға өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оған өз бетімен ізденуге жол көрсетеді» деген пікірі және Джон Дьюдің жеке тұлғаның өзінің өмірлік тәжірибесіне сүйене, оны реттей отырып білім алуына, еркін дамуына мүмкіндік жасау арқылы қоғамды демократиялық даму жолына әкелуді көздейтін философиясы бүгінгі білім берудегі өзекті мәселе болып отыр.

Қазақ халқы өз дүниетанымы мен философиялық көзқарастарын мақал – мәтелдер арқылы терең жеткізе білген. Мысалы, «Өнегелі ұстаз: «өзім бол» ,- демейді , «өзің бол» - дейді, - дей отырып әр адамның өзіндік биігін ануға нұсқаған. Ұлы ойшыл Абайдың гуманистік дүниетанымы адам баласының «таразысы да, қазысы да өз бойында», тек «өзіңе сен, өзіңді алып шығар, ақылың мен еңбегің екі жақтап» немесе

«Өзің үшін үйренсең,

Жамандықтан жиренсең,

Ашыларсың жылма - жыл», - дегенінен көруге болады.

Адамның өзін -өзі тәрбиелеуі оңайлықпен қолға түспейді. Жеке тұлғаның санасының оянуы, оның өзіндік «менің» сезіне бастауы, Абай тілімен айтқанда, бұл кісінің өзіне -өзі ұдайы есеп беруінен, өзін -өзі аңғара, байқай алу қабілетінен көрінеді. Өзіңе -өзің үңіліп, өзіңді тізгіндеуге тырысу, белгілі мақсат көздеу – осы істегі шығармашылыққа бастапқы қадам.

«... Адам баласы ұшқыр ой, көп ақыл, өткір сезім, қайратының арқасында ғылым, білім, өнер тауып өзгеден үстем, дүние жүзінің қожасы болып отыр».Жүсіпбек Аймауытов

Педагогтың кәсіби біліктілігі кәсіби құзырлылықтан көрініс табады. Педагогтардың кәсіби құзырлылығы – оның мақсат, мән, құрылым, құрал, тәсілдер жөніндегі ақпараттануын, кәсіби қызметін, осы қызмет технологиясын меңгеруін, педагог қызметінің маңыздылығын түсінуін қамтамасыз ететін педагогтің жеке психологиялық сапаларын жетілдіру және стандартты емес тасымалдарды орындауға қабілеттілігі. Құзырлылық оқытушының мамандықпен ғана шектеліп қалмай, ауқымды сұрақтар төңірегінде бағытталуын, кәсіби мобилділігін, өзгерістерге ашықтығын, өз білімін дамытуға дайындығын қамтамасыз етеді. Кәсіби құзырлылық негізіне тәжірибелік біліктілік жатқызылады. Ол педагогикалық тапсырмаларды орындауға бағытталған педагогикалық әрекеттер жүйесі. Кәсіби білікті мұғалімнің бойынан: ақпараттық – мазмұндылық; әлеуметтік – мазмұндылық; әлеуметтік – тұлғалық; рухани – адамгершілік; операциялық – процессуалдық құзырлылықтар кездеседі. Педагогтың шығармашылығын дамытудың қысқаша формуласы: «теориялық білім + тәжірибе рефлекциясы = даму». Ең бастысы, заман талабына сай білім беру мен тәрбиелеудегі тиімді ізденістер және әр елдің озық тәжірибелерін жүзеге асырып, әлемдік педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту, қоғамдық ортада өз ойын еркін айта алатын, мәдени – рухани құндылықтарға жан дүниесі бай, саналы, тәрбиелі азамат қалыптастыру - әр ұстаздың басты міндеті болуы керек.

2. Педагог тұлғасының құрылымдық компонеттері. Құндылықтар жүйесі – индивидтің өмір сүріп отырған қоғамдағы идеология мен мәдениетті бейнелейді. Құндылықтар адамның әртүрлі материалдық, моральдік, саяси және рухани құндылықтарға деген қатынасының ішкі негізін көрсетеді. Қоғамдық құндылықтар біріккен, мағыналы іс-әрекет үрдісінде қалыптасады және топ мүшелерінің әртүрлі әлеуметтік объектілер мен құбылыстарға деген қатынасын анықтайды. Мемлекет дамуының өтпелі кезеңінде саясат, экономика, әлеуметтік психологиялық аймақтар өзгеріске ұшырауда. Нәтижесінде құндылықтардың иерархиялық құрылымдары да өзгеруде. “Құндылық” терминіне философияда, социологияда, этика мен психологияда көптеген әртүрлі анықтамалар беріледі. Біздің ойымызша келесі анықтама құндылық ұғымын толық ашатын тәрізді. Құндылық – іс-әрекеттің әдісі мен құралдарын анықтайтын идеяның, көзқарастың және оларға сәйкес әлеуметтік психологиялық құрылымдардың жиынтығы. Тұлғалық құндылықтар қажеттілікпен өзара әрекет жасай отырып, социогенез үрдісінде қалыптасады. Адам әлеуметтік тәжірибесін өзіндік құндылыққа айналдырады. Құндылықтар адамның мінезінің күрделі, тұрақсыз, түр өзгеріске ұшырап отыратын реттегіштері. Қазіргі кезде ғылымда педагог тұлғасының құрылымдық компоненттерін, оның іс-әрекеті мен қарым-қатынасын, кәсіби компетенттілігінің ерекшеліктерін анықтауда әртүрлі көзқарастар қалыптасқан. Педагог тұлғасының маңызды құрылымдылық компоненттеріне кәсіби педагогикалық бағыттылық, кәсіби белсенділік, кәсіби білімдер мен шеберліктер, кәсіби педагогикалық қабілет, ес, ойлау мен қиял, кәсіби өзіндік сана, құндылықтар қатары енеді.