1457 жылы Сығанақ маңында Әбiлқайыр ойраттардан жеңiлдi.Осы соғыстан кейін оның беделі түсті.
Хан саясатына қарсы ру-тайпалардың басында Керей мен Жәнібек тұрды. Халықтың басым бөлігі Керей, Жәнібекпен бірге Батыс Жетісуға көшіп кетті.
Әбілқайыр ханнан бөлінген Керей мен Жәнібек сұлтандарға көмектесті: Моғолстан билеушісі Есенбұға.
Есенбұғаның көмектесу себептері:
Есенбұғаның сол кезде солтүстiк көршiлерiнiң жылжуына қарсы тұрарлықтай мүмкiндiгi болмады.
Есенбұға өзiнiң иелiктерiн қазақ сұлтандарының Әбiлқайыр ханнан және ойраттардан қорғай алатынына сендi
Есенбұға өз билiгiн нығайту мақсатында «Керей мен Жәнiбектің келуiн жақсылыққа жорыды»
Керей мен Жәнібек сұлтандардың соңынан ерген халық саны. 200 мың адам.
Шу мен Талас алқаптарында 1465 жылы Қазақ хандығы жарияланды, оның алғашқы ханы Керей, ордасы Қозыбасы болды.
Ұлы Далада құрылған Қазақ хандығының 550жылдығы аталып өтілді: 2015 жылы
Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін «Өзбек хандарының иелiктерiнде берекесіздік пайда болды», – деп жазады Ибн Рузбихан.
1469–1470 жылдары Керей мен Жәнiбек өздерiнiң қазақтарымен бiрге Моғолстаннан Дештi Қыпшаққа оралып, Ұлы Даладағы саяси билік үшiн күресті бастады.
Керей мен ЖӘнібек сұлтандар Мұхаммед Шайбанимен, маңғыт әмiрлерi және ортаазиялық билеушiлермен кескілескен күрес жүргiздi. Сырдария бойындағы қалалар үшiн
«Ол кезде Дештi Қыпшақта Әбiлқайыр хан билiк еттi. Жәнібек пен Керей одан кетіп, Моғолстанға келдi. Есенбұға хан шын көңiлмен қарсы алып, оларға Шу мен Қозыбасы аумағын бердi.» деп жазды Мұхаммед Хайдар Дулати.
Керей мен Жәнібек Моғолстанда ұзақ тоқтаған кезде Әбiлқайыр ханды ұнатпаған адамдардың қай-қайсысы болсын, олардан пана тапты» жазды: Махмұд ибн Уәли
ХV ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ – ХVI ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ҚАЗАҚ ЖЕРIНIҢ БIРIКТIРIЛУI
ХV ғасырдың соңы – ХVI ғасырдың басындағы Қазақ хандығы сыртқы саясатының басты мiндетi – Сырдария бойы аумағына өз билігін орнату болды.
ХV ғасырдың 80-жылдарынан бастап Сырдария бойындағы қалалар үшiн күрес қазақтар мен моғол және шайбанилер арасында жүрді.
Шығыс Дештi Қыпшақта Әбілқайырдың билiгiн қалпына келтiруге ұмтылды: немересі Мұхаммед Шайбани
Мұхаммед Шайбани ХV ғасырдың 70-жылдарының басында өз жақтастарын жинап, Сырдарияға жорықты бастап, Сығанақты басып алды.
Мұхаммед Шайбани әскерi толық талқандаған қазақ ханы: Бұрындық хан
Мұхаммед Шайбани Керей мен Жәнібектің мұрагерлерiне қарсы соғыста жеңіске жетті: 1509–1510 жылдары
1510 жылы Мұхаммед Шайбани Сығанақ қаласының түбінде жеңіліс тапты: Қасым хан.
Мұхаммед Шайбани бұдан кейiн Иран шахы Исмаилмен соғысады. 1510 жылы Мерв түбiндегi шайқаста Мұхаммед Шайбани әскерi жеңiлiп, оның өзi өлтiрiледi.
Қазақ хандығын басқару Бұрындық хан (шамамен 1474–1511 жылдар) мен Қасым ханның (1511–1518 жылдар) үлесiне тидi.
Ибн Рузбихан, – Бұрындық хан қазақ ұлысына: «аттарыңа мiнiңдер, жауға аттанамыз» деп бұйрық берген мезетте жер қайысқан қол жиналған».
Бұрындық 30 жылдан астам уақыт бойы хан болды, бiрақ жоғары билiктi өмiрiнiң соңына дейiн ұстап тұра алмады.
Достарыңызбен бөлісу: |
