Қазақстан мектептердегі балаларғА Қатысты зорлық-зомбылықты бағалау
жүктеу/скачать 2,14 Mb. Pdf көрінісі
|
Публикация на каз
| 3.3-сурет.
Мектепте балалар ұшыраған зорлық- зомбылық нысандарының саны Куәгер Құрбан Әрекетке барушы 17,1% 21,1% 14,4% 18,9% 13,5% 6,7% 18,7% 6,8% 1,9% 6,7% 3,1% 0,6% 2,1% 0% 1,0% 0,1% 0,2% 0,2% 1 2 3 4 5 6 44 ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ Балалардың мектептегі зорлық- зомбылықты түсінуі Жоғарыда айтылғандай, сауалнамадан бөлек, 40- мектептегі таңдап алынған 402 баламен «бетпе-бет» құрылымданған сұхбат жүргізілген болатын (сұхбат жүргізілген балалар сауалнамаға қатысқан жоқ). Осы тарау барысында балалардың мектептегі зорлық-зомбылық пен кемсітушілікті қалай түсінетіндігі туралы сандық көрсеткіштерді толықтыру және барынша көлемді ақпарат алу үшін сұхбат барысында алынған деректерге тал- дау жасалған. Балаларға сұхбат барысында қойылған алғашқы сұрақ: «мектептегі зорлық-зомбылық» терминін қалай түсінесің?» . Сұхбаттар талдану барысын- да, балалардың «мектептегі зорлық-зомбылық» термині туралы түсініктері біршама шектеулі екендігін және әр бала бұл терминді әр түрлі түсінетіндігін көрсетті. Кейбір балалар мектептегі зорлық-зомбылық жайлы тым аз біледі екен, оны тек «ұрып-соғу» деген бір ғана нысанмен анықтады [393]; балалардың көпшілігі бұл терминді екі не одан көп әрекет түрімен түсіндірді, мыса- лы: «Әр түрлі типтер бар, мысалы, біреуді ұрып жіберу, жыныстық актіге мәжбүрлеу, біреу үшін қиындықтар тудыру, біреуден ақша тартып алу» [244]. Балалармен жүргізілген сұхбат барысын- да алынған деректер, балалар зорлық-зомбылық деп сәйкестендірген зорлық-зомбылықтың әр түрі жекелеп шифрланды. Сұхбатқа қатысқан 402 баланың 3,0%-ы ғана мектептегі-зорлық зомбылыққа анықтама бере алмады және терминді түсінбеді. Балалардың көпшілігі (76,0%-ы) мектептегі зорлық-зомбылықты физикалық зорлық- зомбылық, атап айтқанда, мектептегі оқушылар арасында орын алатын төбелес, соққыға жығу ретінде ғана түсінеді. Мектептегі зорлық- зомбылықты басқа балалардан ақша тартып алумен, бопсалаумен айналысатын балалардың әрекеті ретінде түсінетіндердің саны бұдан біраз аз (49,0%), психологиялық зорлық-зомбылық ретінде түсінетіндердің саны көп емес, мы- салы, олар мектептегі зорлық-зомбылықты басқалардың мазақтауы, келекеге ұшыратуы, өзгелерді ренжіту не кемсіту үшін ауыр сөздер айту деп ұғады (46,0%). Кейбір балалар мектептегі жоғары сынып оқушыларының кішкентайларды мазақтап, ақшаларын тартып алатынын да айтты. «Бұл ересек балалардың кішкентайлардан ақша бопсалауы, кішкентайлар ақша әкелмесе, үлкен балалалар оларды ұрып-соғады» [398]. 45 ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ Бұдан бөлек, балалардың аз бөлігі мектептегі зорлық-зомбылық ретінде балалардың басқа балаларды олардың қалауынан тыс нәрселер жасауға итермелеуі (8,0%) және мектептердегі ұл балалардың қыз баларға қатысты жыныстық сипаттағы қысым көрсетуі (4,0%), оның ішінде ұлдардың қыздардың денесіне қол тигізуі, олар- ды еркінен тыс жыныстық қатынасқа тартқысы келуі не қыз баларға қатысты жыныстық зорлық жасауға тырысуы деп түсіндірді. Тек екі бала ғана мектептегі зорлық-зомбылық нысанын кибербул- линг түрінде көрсетті, атап айтқанда, бір баланы басқа баланың ұрып-соғып, ренжітіп жатқанын ұялы телефонға түсіріп алу деп түсіндірді. Және тек бір бала ғана мектептегі зорлық-зомбылыққа «дене кемістігі не ақыл-ой кемістігі бар балалар- ды кемсіту» деп анықтама берді. [49]. Балалардың 9,0%-ы мектептегі зорлық- зомбылықты оқытушылардың балаларға қатысты жағымсыз қарым-қатынасы, атап айтқанда, сыныптастардың алдында ұялтып, кемсіту үшін психологиялық қысым жасауы, сыныпта тәртіп орнату, балаларды бақылауда ұстау үшін олар- ды қолмен, қатты заттармен ұру деген анықтама берді. Кейбір балалар сондай-ақ балалар тара- пынан мұғалімдерге де зорлық-зомбылық жаса- лып жататынын еске түсірді. Балалар мектептегі зорлық- зомбылық туралы не айтады? Сұхбаттар барысында алынған мәліметтер мектептегі балалар арасындағы зорлық- зомбылық сипаты мен дәрежесін түсіну үшін шифрланып, талданды. Сұхбатқа қатысқан 402 баланың 17,0%-ы ғана мектептегі зорлық- зомбылық немесе кемсітушіліктің куәгері болмағанын хабарлаған, ал 37,0%-ы мектептегі зорлық-зомбылық немесе кемсітушілікке ұшырамағанын айтқан. Басқаша айтқанда, сұхбат жүргізілген балалардың көпшілігі оқушыларға арналған сауалнамаларда өлшенген мектептегі зорлық-зомбылық немесе кемсітушіліктің бір не- месе бірнеше нысанының куәгері (83,0%) және/ немесе құрбаны (63,0%) болғанын хабарлаған. Бұдан бөлек, сұхбатқа қатысқан балалардың 39,0%-ы мектептегі өздері куәгер болған зорлық- зомбылық немесе кемсітушіліктің жақында, соңғы бір не екі айдың (2012 ж. қыркүйегі- қазаны) ішінде орын алғанын хабарлаған. Салыстыру үшін, балалардың 23,0%-ы өткен жылы орын алған мектептегі зорлық-зомбылық немесе кемсітушілік оқиғаларын (қыркүйек 2011 ж. – мамыр 2012 ж.), 5,0%-ы екі жыл бұрынғы оқиғаларды (қыркүйек 2010 ж. – мамыр 2011 ж.), және 2,0%-ы үш не одан да көп жыл бұрын орын алған оқиғаны естеріне түсірген. Бұл бөлімде сұхбат барысында балалардың 3.11-кестеде көрсетілген мектептегі зорлық- зомбылық немесе кемсітушіліктің түрлі нысандары бойынша өз тәжірибесіне қатысты өз сөздерімен жеткізген мәліметтері келтірілген (мектептегі зорлық-зомбылық немесе кемсітушілікті жасаған балалардың пікірлері осы бөлімде кейінірек беріледі). Физикалық зорлық-зомбылық Сұхбат жүргізілген 402 баланың 59,0%-ы (1/2) мектепте балалар арасындағы зорлық- зомбылықтың куәгері болғанын айтқан, 23,0%- ы (шамамен 4-тен 1-і) физикалық зорлық- зомбылықтың құрбаны болған. Төменде келтірілген үзінділерде балалар мектепте орын алатын зорлық-зомбылық оқиғалары туралы айтады. Балалармен жүргізілген сұхбаттардан алынған үзінділерді оқу барысын- да балалар естеріне түсірген физикалық зорлық- зомбылықтың көптеген жағдайлары әдетте балалар арасындағы психологиялық зорлық- зомбылық белгілерімен байланысты екенін түсіну өте маңызды (мысалы, мазақтау, балағаттау, келекелеу). Әдетте психологиялық зорлық- зомбылық физикалық зорлық-зомбылыққа әкеліп отырған. жүктеу/скачать 2,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|