Ќазаќстан Республикасы Білім жјне Єылым

Торсанның шаңырағы бір күннің ішінде құрып бітті ғой! Әуелі Торсанның үлкен ұлы Шоқан болыс әкесінің бір ауыр зұлымдылығынан өзін-өзі пышақтан жарылып өлді. Содан кейін 1920 жылы Торсан өзі өліп еді, балалары бір күннің ішінде быт-шыт болып тарап кетті: екеуі – қайнына, біреуі – туысқан еліне. Торсан шаңырағы құлап, қыстауы аңырап қалды. Аяқтап келгенде бір кезде болыс болған, мырза атанған Торсан балалары қайыршылыққа ұшырап барып құрыды.Торсанның бейітіне ешкім келіп құран оқымайды екен. Бұл енді қорлаудың үлкені. Бейітінде тым болмаса бір шыбық шанышқан белгі де жоқ, бет тақтайлары көрініп опырылып жатыр. Балалары әкесін көмген күні, ұмытып та болған. Осының бәрі ел Сибан Ұлпанның қарғысынан деп есептейді. [6, 257].

Ғабит Мүсірепов бұл романдағы әрбір кейіпкердің өзіне тән болмысын, сыр-сипатын, сырт суретін, мінезін жан-жақты аша білген. Кейіпкерлердің сырт суретін, мінезін ашуда монологты, диалогты қолданғанын көреміз. Осы орайда «Ұлпан» романында Ғ. Мүсірепов шығарма құрылымын, бейнелер жүйесін, кейде тіпті сюжзеттік композициялық желіні де әдейі қиындататын,

күрделендіріп отыратын сияқты. Мәселен, шығарманың өң бойында бір-бірімен жұптасып, қосарланып отыратын егіз бейнелер бар. Ұлпан мен Шынар, екі Мүсіреп, Есеней мен Артықбай, Тілеміс пен Торсан, тіпті екі жас жігіт Кенжетай мен Мұстапа, екі әнші қыз Кәукәр мен Бикенге дейін осындай.

Кейде автор екі жұп бейнені контраст ретінде де алуы мүмкін. Айталық, алғашқы тарауларда ғана көрінетін аңшы Мүсіреп «түрікпен» Мүсірептің жақсы қасиеттерін салыстыра көрсететін немесе Есенейдің сыншыл, талапшыл, қатал табиғатын нақтырақ танытатын алаң ретінде алынды. Ал енді көп-көп жақсы мінездері де, тағдырлары да өте ұқсас Ұлпан мен Шынар ше? Сөз жоқ, бұл – бейнелерді даралауда, көркемдік құралдарын әркімге шақтап бөле пайдаланған.

Романда Ғ. Мүсірепов суреттеудің мынандай түрін қолданған.

«Кәукер – Бикен

Мұстапа – Кенжетай

Кенжетай – Бикен

Мұстапа – Кәукар

- Тойларың тойға ұлассын! – Ұлпан» [11, 431].

Бұл – екінші бөлімнің он бірінші тарауы. Бүкіл тараудағы айтылатын оқиға – осы. Сәл төменіректе бұған мынандай сілтеме беріледі:

«Дүниедегі ең қысқа әңгіме Индия топырағында туыпты. Не бары мынау ғана: «Екі жолбарыс, бір адам. Бір жолбарыс, бір адам. Бір жолбарыс»

- Түсінікті емес пе?

Осыған еліктеп бір тарау әңгімені мен де қысқа жаздым. Түсініксіз болып шықса, ол менің олақтығым» - дейді.

Ал енді Сәбит Мұқановтың «Өмір мектебі» деп аталатын мемуарлық еңбектің I томымен салыстыратын болсақ, бұл романда Ұлпанды басқаша суреттеген. «Жаман шұбар» деп аталатын 5-тарауында былай суреттелген: