КӘСІПТІК ЭТИКА ЖӘНЕ ДЕОНТОЛОГИЯ

Этика дегеніміз – ұнамдылық және мораль туралы ғылым. Медициналық этика бұл ұнамдылықтың маңыздылығы медицина қызметкерінің іс-әрекетіндегі принциптері, олардың науқасқа жоғары адамгершілік қатынасы туралы ғылымның бір бөлігі.

Медициналық этика ондаған жүзжылдықтар бойы бар. Біздің дәуірге дейін 1500 жыл бұрын. Ежелгі Индияда дәрігерлер мамандығын бастағанда ант берген. Көптеген медициналық анттардың негізінде бүгінгі күні әртүрлі дүниежүзілік елдерде қабылдайтын анттардың бірі – «Гиппократ анты», 2400 жыл әйгілі.

«Гиппократ анты» - негізгі медициналық этиканың ережелер кешені, мұнда уақыт айырмашылығына қарамастан, қазіргі кезге дейін өзекті болып қалғаны былай деп үнделеді:

1.«Non nocere» («Қауіп келтірме»). Әрбір ем, барлық іс-әрекеттер, дәрігердің нұсқаулары аурудың жағдайын жеңілдетуге бағытталып, оған пайда әкелу керек – бұл басты этикалық принцип.

2.Ең жоғарғы байлық – адам өмірі.

3.Дәрігер әрбір науқастың жеке өмірін сыйлау керек, моральға жатпайтын қылықтардан аулақ болу керек.

4.Дәрігер кәсіби тактикасын сақтауға, өзінің мамандығын сыйлауға тиіс.

Медициналық этиканың ең негізгі мәселелері: біздің моральдік принципі бойынша іс-әрекет жасау, ауруға қамқорлықпен қарау, әрқашан және қай жағдай болмасын медициналық көмек көрсетуге дайын, жоғары гуманды кәсіптің салт-дәстүрлерін көбейтіп, сақтау керек – осы медициналық этиканың мәселелері.

Науқасқа толық сезімталдықпен қарап, оның жағдайын түсінген кезде, ол мен Сіздің араңыздағы нағыз қарым-қатынас болуы мүмкін, бұл емдік нәтижеге өте қажет!

Негізгі этикалық категорияларға мына түсініктер жатады: «борыш», «абырой», «ұят», «атақ», «бақыт».

Кәсіби және қоғамдық қарым-қатынастар процесінде пайда болған, өз міндеттерін орындау кезіндегі кәсіби және қоғамдық міндеттердің анықталған шеңбері міндет ұғымы білдіреді.

Әсіресе, медицина қызметкерінің борышы туралы айту керек. Еш уақытта адамның физикалық, психикалық денсаулығына қарсы немесе өміріне қауіп төндіретін жағдайда қандай ұсыныс болса да, іс-әрекеттерге қатыспау керек.

Дәрігерлік этиканың басты проблемаларына медициналық деонтология жатады, медицина қызметкерінің тәртіптік принциптерін оқып зерттейтін, сонымен қатар емдеу нәтижесінің жоғары сапада болуына бағытталған медициналық іс-әрекеттердің қателерін болдырмау, себебі олар науқасқа қолайсыз әсер туғызады. Медициналық деонтология ұғымына дәрігер мен емделушінің арасында емдеу процесінде анықталған өзара қатынас жүйелері де кіреді.

«Деонтология» термині XVX ғасырдың басында ағылшын философы Бентаммен адамның кәсіби тәртібі туралы ғылымды белгілеу үшін енгізілген.

«Үлкен медициналық энциклопедияда» медициналық деонтологияға толық анықтама берілген, онда «сапасыз медициналық жұмыстың нәтижесінен болатын қауіпті жағдайларды жою».

Медицина қызметкері өзіндік практикаға кірерде дәрігермен құпияны сақтауға келісім береді. Өткен уақыттардағы көптеген медициналық еңбектерде кәсіби құпиялардың сақтауының керектігі көрсетілген. Римде медицинаны үндеместің өнері деп атаған.

Медицина қызметкерінің қазіргі кезде науқас туралы өзінен немесе емдеу барысында:

1.медицина қызметкерінің өзінен немесе емдеу барысында науқас туралы мәліметтер;

2.өте ауыр жағдайдағы аурулардан басқа, дәрігердің науқасқа хабарламайтын аурудың түрі туралы мәліметтер.

Оларды үміттендіру зор, күрделі өнер. Қолданған әдістерге және дәрі-дәрмектерге қарамастан қолайсыз жағдайға соқтырғанын жасыру керек.

Осындай әрекет оған қоршаған ортаға дұрыс көзқараспен қарауына көмектеседі.

Кейбір адамдарда ойлары тек қана өлім мүмкіншілігі туралы ғана болуы мүмкін, ол психологиялық толқуға әкеліп, қолайсыз жағдайға соқтырады. Кеменің апаттық кезінде 90%-ын құтқаратын – шлюпка, ешқандай құтқарылатын мүмкіншілігі жоқ дейтіндер, азық-түліктің, ішетін судың қорлары болса да, бірінші күні өледі, оның себебі және түрткісі - өздерінің ойлары.

Мейірбике алынған ақпаратты құпиялы түрде сақтау керек және оны айтуға зор абайлықпен қарағаны дұрыс.

Кәсіби құпиялықтар емделушіні аурудың өзінен ғана емес солардың салдарынан неғұрлым ауыр жағдайларға әкеліп соғатын қайғылардан ғана қорғауға емес, ол адамның абыройын бөтен аурулар туралы жоритын әуесқойлардың орынсыз құмарлығынан қорғауға бейімделген. Мейірбике қызығушылық танытқан таныстарының сұрауы бойынша диагнозды немесе анализдерінің нәтижесін айтуға тиіс емес.

Медициналық этиканың ережесін бұзған кезде «ятрогения» деген ауру пайда болады. Олар сезімтал адамдарға тән, қолайсыз диагноздардан медицина қызметкерінің дұрыс түсіндірмеуінен «өзіншілдік» айтудан болады.

Янтрогенді аурулар негізгі ауруларға қосылып қауіпті, жаңа патологиялық симптомдарға әкеледі.

Тақырыпты бекіту үшін бірнеше мысалдар:

1Әйгілі Петербургтен дәрігер Спасский Пушкиннің өлім халіндегі жағдайынан келе жатады. Жолда ол ауыр халдегі науқасқа соғады. Ол дәрігердің толқыған түрін көріп өлемңн бе?, - деп сұрайды. Спасский өзінің сөзіне мән бермей жауап береді:

«Иә, қазір бәрі өледі, Пушкинді сақтай алмадық». Басқа ештеңе айтпай кетіпқалады. Науқас Пушкиннің қайтыс болғанын біліп, онымен бірге өледі.

2.Жас институт бітірген медицина қызметкері кабинетке кірген әріптесіне білімін көрсеткісі келеді. Асқазан жарақатымен науқастың көзінше сенімділікпен былай дейді: «Менің ойлауымша, осы жағдайда «канцер» деп диагноз қоюға болады».

Науқас бұл сөздің мағынасын білді. Жақын арада өзіне операция жасауға рұқсат бермей, бәрібір емдей алмайды деп ойлайды. Өлікті кесіп ашқан кезде, асқазан жарасы ұлтабарға тесілген шықты.

3.Кейде науқаспен қарым-қатынас кезіндегі қолайсыз жағдайда орынсыз әзіл жатады. Джек Лондонның «Әрқашан өзгеріссіз» деген әңгімесін қарастырайық. Адамда бақытсыз махаббат болды, ол өзінің тамағын кеседі. Ауруханада қиын операция жасалып, өлімнен құтқарады. Шығаратын кезең келді. Хирург тамағындағы тыртықты жұмсақ сипай, әзіл түрінде науқасқа айтады: «Тағы да осы жағдайды қайталағыңыз келсе, басыңызды жақсылап тартып, бұлшық еттерді күшейтіңіз. Егер де басыңызды төмен салсаңыз ештеңе де шықпайды». Осы нұсқау қалай болатынын кім ойлаған.

Бірнеше сағаттан кейін осы ауруханаға өлікті әкеледі. Хирург келіп, ақ жайманы көтеріп иығын қозғап айтады: «Осы жолы ол басын жақсы артқа тартты».

Сіздің қылығыңыз науқаста сыйлаушылық туғызу керек. Науқастың алдында сіз бәрін білесіз, істей аласыз, Сізге өзінің денсаулығын, өмірін тапсыруға болады.

Бірінші кезекте, аурухана ортасындағы қолайсыз жағдайлар – психикалық, физикалық, яғни госпитализимнің болуы. Ол балаларда психикалық және вегетативті-соматикалық жетіспеушілік, тұрақсыздықпен байланысты. Медициналық мекемелерде қолайсыз жағдайларға соқтыруы мүмкін. Балалардың ұзақ болуы, ортадағы нашар психологиялық климат, ауру бала деген адамның көңілінің жетіспеушілігі, қызметкерлер жағынан эмоциялық күйлердің жетіспеушілігі. Осы жағдайлар, әсіресе, балада байқалады – эмоцияның белсенсіз түрде қалады, керекті дағдылар және ойлау қабілеттері тежеледі. Келтірілген жағдайлардың нәтижелері психикалық өзгерістерге жатады, баланың жоғарғы жүйке жүйесінің регресі: бала өзінің алдыңғы даму сатысына қайтады, өзінің алған дағдыларын жоғалтады - өзінше киіну, тамақ ішу, тіл дамуы тежеледі, аз, нашар сөйлейді.

Көңіл-күйі жағынан:

а) депрессия, жылағыштық, тәртіпсіздік

б) анасын іздеу, айқайлап ашулану, жүгіру

в) өзімен-өзі болу: тыныш ойнайды «оған келген анасын танымайды»

г) мекеме ортасында сәйкессіз бейімделуғ бала барлығына қажеттілікпен қарайды, оған ұнағысы келеді, отбасынан, мектептен қашады.

д) топастық: монотонды, стереотипті, басын изейтін қозғалыстар, саусағын ему және т.б.

Госпитализм тек балада ғана болмайды, ол ересек адамдарды да зақымдайды. Әсіресе, орта жастағы науқастарда созылмалы аурулар салдарынан, аурухана ортасында қысқа немесе ұзақ уақытта жатқанынан болады. Оның өмірі сонда, ауруы – «өмірдің стилі», үйде өмір сүруден безеді және барлық күшін ауруханаға қайтып баруға салады. Жас адамдардың арасында госпитализмге қызығушылық невротиктерде, кейбір психопаттарда болады.