Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты
жүктеу/скачать 1,11 Mb.
|
аза стан Республикасы ылым Академиясы М. О. уезов атында ы де
| АҚМОНШАҚ AT
Сырымның қарт атасы Шолпан батырды төрелер қы-лыііітап өлтіреді. Шолпаннан дат іште қалып дүниеге келгесін, қара қазақ жиналып, төрелерменен арадағы зіт1 ұмытылмас үшін жас баланың атын Дат қояды. Дат атасының кегін ала алмайтын төмен, өзі тентек болып өседі. Ей, Дат сенің атың заманында қойылған еді-ау, есіміңе келісің лайықты емес, тек бір қоя салынған ат еді-ау!—деп, қазақтың қарітары Датты бетіне соғып жүреді. Дат өсіп бір тәуір әйелге үйленеді, одан Сырым туады.* Сырым өеіп ат арқасына мініп, ағайын аралап жүріп Бай-бақтының Сасай дейтін атасының ауылына келеді. Келсе ағайындары қаумалап ортаға алып, жылап қря береді. Мына атаңа нәлет Нуралының баласы Есім сұлтан біздің бір ағайынның Ақмоншақ деген .жүйрік атын лауға, мінемін деп ұстатып альні еді; енді бәйгеге қосып, Есімнің Ақмоншағы атанып, атағын шығарып жүр. Міне, биыл екі жыл болады, талай рет кісі жіберіп сұрадық, берер емес. Бүгінде «құлаққа құлақ, тұяққа тұяқ ал» дейтінді шығарды,— дейді. Ақмоншақты бір жесірге балайтын едік, бүтін Бай-бақтының атағын шығарған ат еді. Шырағым, сол атқа сен бар, саған берер,— дейді ағайындары. Ей, ағайын, сіздер мені Нұралыға жұмсамаңдар, ол ит маған да .бермес. Берсе құп жақсы, егер бермесе мен онан тегін қайтпаспын бір жанжал туып кетер,— дейді Сырым. Ағайындары қаумалап болмайды, ақырында Сьфым баратын болады, барып Нұралы ханның өз үйіне түседі. Сырым, жай жүрмісің, жұмысьщ не?— Дейді ^ Нұ-ралы. Сіздің Есім сұлтаныңыз менің бір ағайынымның атын ұстап лауға мінген екен, оған екі жыл толыпйі. Мауқы басылса, сол аттың сүйегі болса да альш кетейін деп келіц едім,— дейді Сьфым. Жарайды, олай болса Есімді шақыртып айтайын,— дейді хан. Есім шырағым, мына Сырым Аққұсты сұрап келіпті, бірталай міңдің ғой, енді берсейші!— дейді Нұралы ба-ласына. Ағайыннан бір ат міне алмасам, мен несіне сұлтан болып жүрмін? Мен атты беремін деп алғаным жоқ. Сырымға ат керек болса, құлаққа — құлақ, тұяққа — тұяқ алсын да кетсін,— дейді Есім. Менің де есітейін дегенім осы сөз еді,— деп, Сырым табалдырықтан сыр еткізіп үйден шыға жөнеледі. Нұралы хан Сырым кеткен соң, Есімді қайта шақыртып алып: Шырағым Есім, сен түсін, мына Сырым бір тайдың құнына келіп жүрген жоқ, бұл соғысқалы келіп жүр. Сен білмейсің, бұның атасы Шолпаң біздің бабаларымыздың қолынан жазымдалған, бұл арам соны әлі ұмытпай жүр екен, атын беру жөн болар,— дейді. Есім Сырымның артынан кісі шаптырып: «Келіп қонақ болып, атын алып кетсін»— дейді. Атаңа нәлет Есімнің есігіне бір тай үшін екі барып еңкейсем-ау! Ханыңа сәлем айт, келіп қонақ болатьга күнімді өзім айтармын,— деп Сырым қайрылмай кете барады. Ағайындарына келіп атты әкеліп берсе аларсыңдар, өздері әкеліп бермесе' енді сұрамаңдар,— деп жүріп кетеді. Сырым аулына келіп атын тастап, Есімнің ызасынан желмаяға мініп, ханды шабуға Сарыарқаның қазағынан көмек сұрай елге сауын айтады. Сөйтіп жүргенде елдің ақсақалдары кеңесіп, Сырымды Бақай сыншының алдынан өткізбекші болады. Сонда, екеуі кездескенде Бақайдың Сырымның қолын ұстап түрып айтқаны: Иә, Сырым бала, жоқтан бар болды, Айырдан нар болды. Көнеден дәурен озды, Көнді қамқа тозды. Атадан ұл озды, Анадан қыз озды, Боздан. бурыл озды. Осыған тоқталмай жауап берші, шырағым,— дейді. Сонда Сырым батыр: Иә, Бақай ата! Жоқтан бар болса, Қүдайдың'құдіреті болар, Айырдан нар болса, атасы үлек болар. Көнеден дәурен озса, күтімі кем болар. Көнді қамқа тозса, киюі салақ болар. Атадан ұл озса, еркіндігі болар, Анадан қыз озса, шіркіндігі болар. Боздан бурыл озса, жүйріктігі болар,— депті. Ей, Сырым, әкең сенің Дат төмен, тентек, шылғауын асына малып ішетін еді. Шешең Қараторы қайратты, күндіз келген жиырма кісіні, "түнде келғен жиырма кісіні қонақ қылып аттандыратын еді. Сен шешеңе тартып туған екенсің-ау, балам,— дейді Бақай сыншы. Иә, Бақай ата, әкем Дат тентек болса, болған болар, шешем күндіз келген жиьфма адамды, түнде келген жиырма' адамды қонақ етіп аттандырса, қырықтың бірі қыдыр деген онда мен қыдьфдан жаралған болармын. — Өзін өзі езген ит, Өзен бойын кезген ит. Өзі болған жігіттің Түп атасын қазған ит,— деп еді, депті Сырым. Сонда Бақай сыншы сөзден жеңіліп, батырды үйіне қонақ етіп, астына ат мінгізіп, иығына шапан жауып, батасын беріп аттандырыпты. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|