Қазақстан республикасының ауыл шаруашылық министрлігі

25-тен 100 км-ге дейінгі өте ұзақ қашықтық.

Олар ең көне және

халықтар арасындағы ең танымал жарыстар

Қазақстан, Олардың пайда болуы сөзсіз,

көшпелі тұрмыс жағдайымен байланысты және

жылқыларды дайындау қажеттілігі

ұзақ ауысулар, әсіресе соғыс уақытында өзекті. "Аламан бәйге" - әрқашан да ауқымды халықтық салтанаттар, әсіресе, еске алу (ас) жарыстары бағдарламасының негізгі түрі.

Бәйге, дәстүр бойынша далада өткізіледі.

Ережеге сәйкес, мәреге жақындаған сайын жігіттер рулық айқайлар (уран) айта бастады, сол арқылы көрермендер жарыстың көшбасшылары мен жеңімпаздарын таныды.

Спортшының тактикалық шеберлігі үлкен маңызға ие. Көбінесе жеңіске неғұрлым епті ат ие емес, бірақ тактикалық тұрғыдан дұрыс жарысты қалай өткізуді, жақында жағдайды бағалауды, жылқыны ат жарысына жақсы дайындауды, оның күштерін қашықтықта таратуды білетін адам ие болмайды. Қостанай тұқымының жылқылары ұзақ қашықтыққа өте жақсы секіреді. 50-ші жылдары алыс қашықтыққа аттарды сынау жүргізілді.
Осы спорт түрлерін дамытуға ықпал ететін көптеген іс-шаралар өткізіледі, олардың ішінде біздің елімізде 20-дан астамы бар. Бұл таңқаларлық емес: қазақ халқы ежелгі заманнан бері қызықты бос уақытқа ерекше назар аударған, іс-шаралар ашық ойындарсыз аяқталған жоқ. Олар: аламан бәйге-ұзақ және аса ұзақ қашықтыққа секіру, бәйге-қысқа және орта қашықтыққа секіру, бүркіт салу - аңшы құстармен аң аулау, жамбы ату — нысанаға садақ ату, жаяу жарыс-ойлы-қырлы жерде жүгіру( кросстан еш айырмашылығы жоқ), жорға жарыс көкпар-ешкі ұшасын меңгеру үшін шабандоздардың ат спорты күресі, күміс алу — шабандоз жылқының толық жүрісінде орамалға байланған монеталарды көтереді, қыз қуу-"қызды қуып жет" ат спорты ойыны, қазақ күресі — қазақ күресі және тағы басқалар.

Соңғы жылдары ұлттық ойындар ойын-сауық санатынан тәуелсіз спорттық пәндерге ауысып, маңызды мәртебеге ие болғандығы қуантады. Олардың кейбіреулері әлемдік деңгейге көтеріліп, Азия және Олимпиада ойындарына кіретін спорт түрлеріне жақын. Егер 2010 жылы қазақ күресінен ел чемпионатына 40-тан астам елдің балуандары қатысса, мысалы, тоғыз құмалақ әлемде зияткерлік ойындар арасында екінші орын алады. Қазір бұл ойын бүкіл планетада таралуда.

Соңғы жылдары ұлттық спорт түрлеріне кіретін алыпсатарлық, жекпе-жек, жыртқыштасу, тай жарысы, алаш алыспағы, асық ату, Хан дойбысы, құсбегілік сияқты ойындар жаппай қолдау тапты. Айтпақшы, олардың көпшілігі өз Федерациясына ие және тәуелсіздікке ие болды.

Ұлттық спорттың тиісті биіктікке көтерілуі үшін мемлекеттік деңгейде қолдау қажет сияқты. Мысалы, Кубада бокс мектеп бағдарламасына кіреді-ол дене шынықтыру сабағының орнына өтеді. Әрине, Бостандық аралындағы мектеп оқушылары жекпе-жекті ғана емес, дене шынықтырудың басқа түрін де таңдауға мүмкіндік алады, бірақ бокс басымдық болып қала береді. Кореяда да солай болады, онда таэквандоның үгіт-насихатының арқасында бұл ұлттық спорттың беделі бұрынғыдан да жоғары.

Сондықтан қазақ күресі мемлекеттік қолдауға ие болса, дұрыс болар еді. Шынында да, қазақ күресі көшпелі халықтың өмірімен бірге өмір сүреді және басқа халықтардың күресімен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар.

ХХ ғасырдың басына дейін балуандарды салмақ категорияларына бөлу ережесі болған жоқ, сондықтан олар "кім күштірек, сол жеңімпаз"қағидасы бойынша күресті. Салмақ санаттары мен жас ерекшеліктері бойынша күрес ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап ғана қолданыла бастады. Қажымұқан, Балуан Шолақ сияқты халық арасынан шыққан мықтылар еліміздің көркем әдебиетінде ерекше мадақталды.

Қазақ күресі сан алуан, кең. Терең меңгерген және белгілі бір жетістіктерге жеткен балуан басқа халықтардың күресіне еркін қатыса алады. Қазақ күресі-біздің балуандардың барлық тәсілдерін жетілдіретін нағыз бұқаралық спорт түрі. Бүгінде қазақ күресінің өз ережелері, жүйесі, тәртібі бар. Жарыстар алдын ала ережелер бойынша өткізіледі.

Айта кету керек, біздің еліміздегі қазақ күресі жоғары деңгейге көтеріліп, көпшіліктің ықыласына ие болды. Осыған байланысты биыл екінші рет өткен "Қазақстан барысы" республикалық турнирін еске алуға болады. Оған ауылдардың ең мықты палуандары, өңірлердің жеңімпаздары қатысты және бұл турнирдің маңыздылығын арттырды. Жарыс барысы БАҚ-та белсенді түрде жарияланды. Мүмкін, мәселенің материалдық жағы да рөл атқарды, турнир жеңімпазы алатын сома халыққа белгілі болды. Бүгінде бұл спорт түріне Қазақстанның миллионнан астам тұрғыны қызығушылық танытып отыр.

Айтпақшы, қазақ күресінен елден тыс жерлерде де ірі турнирлер өткізіледі. Мысалы, 2008 жылы Ресейдің Орынбор қаласында әлем чемпионаты өтті, 2011 жылы Иранның Машат қаласында жастар арасында әлем біріншілігі ұйымдастырылды, сол жылы Үндістанның Пуна қаласында Азия Чемпионаты өткізілді. Ал биыл Бразилияның Сан-Пауло қаласында жасөспірімдер арасында чемпионат өтті. Басқаша айтқанда, қазақ күресі дәуірі келді және ол тек спорт ретінде ғана емес, ұлттық рухтың оянуына әсер ететін өнер ретінде де қабылданады.

Соңғы жылдары және қазіргі уақытта Спорт және дене шынықтыру істері агенттігі тарапынан бүкіл республика бойынша ұлттық спорт түрлерін дамыту және насихаттау жөніндегі іс-шаралар жүргізілуде. Атап айтқанда, қазақ күресі, ат спорты (ат жарысы, аламан бәйге, топ бәйге, құнан бәйге, тай жарыс, көкпар, аударыспақ, теңге ілу, қыз қуу), тоғыз құмалақ, жекпе-жек түрлері бойынша... Бұдан басқа, республикалық, халықаралық деңгейлерде турнирлер, ресми чемпионаттар және кешенді жарыстар өткізіледі. Соның ішінде, республикалық деңгейде ұйымдастырылған тоғыз құмалақтан әлем чемпионаты, қазақ күресінен 3 әлем чемпионаты және 7 Азия чемпионаты, ҚР Президентінің жүлдесіне арналған халықтық спорт ойындары, "Ақ Бидай" республикалық ауыл ойындары, ұлттық спорт түрлерінің фестивалі, ұлттық ат спорты түрлерінен Қазақстан Республикасы Президентінің Кубогы, қазақ күресінен халықаралық турнир А.Асқаровты еске алу.