Модуль 1 Жалпы токсикология

Модуль 1 Жалпы токсикология

1 Дәріс Кіріспе. Ветеринариялық токсикологияның міндеті. У және улы заттар туралы түсінік. Улардың жіктелуі, организмге енуі мен бөлінуі.

Токсикология және токсикологиялық анализ пәнінің алдына қойған мақсаты ветеринария мамандығы бойынша және ет комбинатының ветеринарлык – санитарлық дәргерлері және ет пен сүт және басқа тағамдарды бақылайтын станцияларының ветеринарлық - санитарлық дәрігерлері мен ветеринариялық мамандарға жануарлармен өсімдіктерден алынатын өнім сапасын бақылаушы, адам денсаулығына зиян әкелетін ауылшаруашылық малдарының улануының себебін анықтауда, тірі организмдегі бөгде заттар және дәрілік заттар мен өсімдікпен жануарларды қорғайтын химиялық заттардың мөлшерін анықтауға қолданатын жылдам –экспресс әдістермен сынамаларды алып зерттеу жургізу ережелері мен студенттерді таныстыру. Әдістемелік нұсқауға енген заттардың сапасын анықтаудағы экспресс әдістер ВИЭВ фрамакология және токсикология лабораториясындағы А.В. Николаевтың жетекшілігі мен қызметкерлерінің өнеркәсіптік модификациясы мен апробациядан өткізілген.Әдістемелік нұскау қосымшасында «Қолданылатын азық-түліктердегі пестицидтердің қалдық мөлшерінің шектеулері мен олардың анықтау мөлшерлері» енгізілген (Минздрав СССР № 1736 -77, ТМД елдерінің аумағына күші бар), ауылшаруашылық малдарының азықтарындағы пестицидтерінің шектеулі берілген қалдық мөлшерлерін және олардың ветеринариялық – санитарлық объектілерінде бар екендігін анықтауды ветеринарлық - санитарлық дәрігерлердің өндірістік ісіне аса керекті бақылау ретінде мақсат қояды.

1 Қожанов К.Н., Балтыбеков С.О. Қосымша оқу құралы. Малдың азықтан уланулары., Семей .- 2000. 71 бет.

2 Хмелинский Г.А., Локсионов В.Н., Повоз. Д.Д. Ветеринарная токсикология. Москва. 1987г. 319с.

2 Дәріс Ағзадан удың бөлінуі. Жіті және созылмалы уланулар туралы түсінік. Улануды клиникалық балау, патологиялық-анатомиялық өзгерістерге токсикологиялық негіздеме. Улануды емдеудің жалпы принциптері. Уланудың алдын алу.

1 Қожанов К.Н., Балтыбеков С.О. Қосымша оқу құралы. Малдың азықтан уланулары., Семей .- 2000. 71 бет.

2 Хмелинский Г.А., Локсионов В.Н., Повоз. Д.Д. Ветеринарная токсикология. Москва. 1987г. 319с.

А) Энергетикалық (физикалық): виброакустикалық әсер ету деңгейлерінің жоғары болуы (шу, діріл, инфра-, ультрадыбыстар), электромагниттік сәуле шығарулар, радиоактивтік ластанулар, т,б.

Б) Материалдық (химиялық) – түрлі химиялық заттармен ластану (өнеркәсіп және тұтыну заттарының қалдықтары)

В)Биологиялық – бактериялық-вирустық флорамен ластану.

Ғылымға 10 млн-нан астам органикалық қосылыстар белгілі екен. Оның 100000-ға жуығы кең ауқымды түрде қолданылады. Жыл сайын осы қатарға тағы да 1000-ға жуық жаңа атаулар қосылып, тізім толығып отырады. Бұл тізімдегілердің 1500-ға таяу түрлері барлық әлемдік өндірістің 95%-н құрайды. Міне, осы себепті де материалдық (химиялық) ластану мәселесінің өзкетілігі басқалармен салыстырғанда жоғарырақ болып есептеледі.

Материалдық (химиялық) ластағыш заттардың жіктелуі.

Токсиканттар –улы, денсаулыққа зиянды заттар.

Мутагендер - тірі ағзаға әсер етуі нәтижесінде тұқым қуалаушылық қасиеттеріне (генотипке) зақым келтіріп, мутациялық өзгерістерге де ұшыратады.

 

Онкогендер – қатерлі ісіктердің пайда болуына әкелетін гендер.

3 Дәріс Токсикологиялық талдау. Соттық-ветеринариялық сою. Химиялық-токсикологиялық тексеруге сынаманы алып зертханаға жіберу.

1 Қожанов К.Н., Балтыбеков С.О. Қосымша оқу құралы. Малдың азықтан уланулары., Семей .- 2000. 71 бет.

2 Хмелинский Г.А., Локсионов В.Н., Повоз. Д.Д. Ветеринарная токсикология. Москва. 1987г. 319с.

Биологиялық қауіптердегеніміз – дені сау адамға, жануарларға немесе өсімдіктерге тікелей (жұғу) немесе тікелей емес (қ-о бүлінуі арқылы) потенциалды түрде қауіп төндіруі мүмкін инфекциялық агенттер. (Жұқпалы аурулар, улы өсімдіктер, жануарлар немесе жәндіктердің шағуы, т.б.)

Ауру қоздырғыштарына тән ерекшеліктер:

- Зақымдаушы әсері және улылығы өте жоғары;

- Контагиоздылық (жұқпалы болуы) – қозд-штардыі 1 түрден 2-түрге ауысуы (берілуі);

- Инкубациялық кезеңінің болуы,

- Сыртқы ортада аңғару өте қиын.

Жануарлардың ауру қозд-штарына қарсы тұратын табиғи қорғаныш жүйелері:

б) мұрынның ішкі қабатындағы түк – ағзаның ауа фильтрі;

в) сілекей, көз жасы – лизоцим атты бактерицидтік фермент бөле отырып, иммунитетті нығайтады;

г) асқазан – сөлінің рН<7 б-тан (HCl ер-дісі),оған түскен бактериялар өмір сүре алмайды.

д) лейкоциттер – қанның ақ түсті түйіршіктері – ішек жолына түсуі мүмкін зиянды бактерияларды жояды;

е) ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕ

«иммунитет» (лат. «immunitas» - «бостандыққа шығу», «құтылу») – ағзаның қорғаныш реакциясы; қандай да сырттан әсер етуші залалды агенттердің әсерлеріне қарсы тұруға қабілеттілігі.

иммундық жүйенің мақсаты – ағзаға түскен жат агенттердің (ауру тудырушы микроағзалар, улы заттар т.б.) көзін жою. 

Жануар ағзасына ауру қозд-штарының түсу жолдары:

1. 
   Құрамында қозд-ш жасушалары бар ауамен тыныс алу;
   
2. 
   Шырышты қабат немесе жарақаттанған тері арқылы;
   
3. 
   Сапасыз су немесе тағам арқылы(сақтау мерзімі өткен, дұрыс даярланбаған т.б.);
   
4. 
   Жәндітердің шағуы немесе кенелер арқылы;
   
5. 
   Ауру адаммен қарым-қатынаста болу, оның жеке заттарын қолдану арқылы;
   
6. 
   Бактериологиялық заттармен оқталған қарулардан жарақат алу;
   
7. 
   Иммунитеттің төмендеуі.
   

Резорбтивтік – тері немесе шырышты қабаттар арқылы;

Пероральдық – тағам және сумен (ауыз қуысы арқылы).
Улы хим. з-рдың ағзаға қосарлы әсері (комбинациялық әсері) – ағзаға түскен улы з-рдың оған 1 мезеттегі немесе кезектесе отырып әсер етуі.
3түрі бар:
Аддитивті – ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасымен сипатталады. Яғни, з-р 1-1-іне ешқандай әсер етпейді, олардың ағзаға әсері 1-1-інікіне қосылады.
Синергизм - ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасынан асып түсумен сипатталады. Яғни, з-рдың қайсыбірі 2-нің немесе екеуі 1-1-інің жалпы улы әсерлерін күшейте түсуге қаб-ті болады.
Антагонизм - ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасынан кем болуымен сипатталады. Яғни, з-рдың қайсыбірі 2-нің немесе екеуі 1-1-інің жалпы улы әсерлерін бәсеңдете түсуге қаб-ті болады.
Ағзаға ә.е. дәрежесі б-ша қауіптіліктің 4 класына жіктеледі:

1 – аса қауіпті;

2 – жоғары қауіпті;

3 – қауіпті;

4 – қауіптілігі төмен.

Ағзаға ә.е. сипаты б-ша 6 топқа бөлінеді:

жалпы уланд-ш әсер ететін (СО);

тұнш-ш+жалпы уланд-ш әсер ететін (азот қышқылы, азот оксидтері, күкірт ангидриді, НҒ);

тұнш-ш+нейротропты әсер ететін (аммиак, т.б.)

метаболикалық улар (этиленоксид);

зат алмасу процесін бұзатын з-р (диоксиндер, т.б.)