Қазақстан республикасының білім және ғылым м

Уақыт – 2 сағат

1. 
   Кора дуба – Cortex Quercus
   
2. 
   Плод черника – Pructus Myrtylli
   
3. 
   Корневище бадана – Rhizoma Berqeniae
   
4. 
   Плод черемухи – Pructus Pruni Padi
   
5. 
   Корневище змеевика – Rhizoma Bistortae
   
6. 
   Корневище и корень кровохлебки- Rhizoma et radix Sanqurisorbae
   
7. 
   Ольховые шишки – Pructus Alni
   
8. 
   Галлы китайские – Gallae Chinensis
   
9. 
   Галлы турецкие – Gallae Turcicae
   
10. 
    Лист сумахи – Folium Rhus coriariae
    
11. 
    Лист подорожника
    

1. 
   Аудиториялық істі ұйымдастыру – 3 минут
   

3. Мүмкіндіктегі тәжірибелік жұмыстарға пайдалынатын әдістемеліктер және әр өсімдіктің өзіне лайықты сынама, нұсқамаларымен жекелей танысу – 25-30 минут

4. Химиялық құрамына қарай фармакологиялық маңыздылығына сипаттама беру – 10 минут

5. Тәжірибелік жұмыстар – 20-25 минут

6. Сабақты қортындылау, келесі сабаққа тапсырма беру, үй тапсырмасын тексеру – 15-20 минут

7. Қосымша тапсырма (реферат)

а) Әр студент өзі тұрып жатқан елді-мекен аймағындағы дубильді заты бар өсімдіктер жайлы мәлімет беру.

б) Осы өсімдіктердің медицина және ветеринария саласында қолданылуын қарастыру.

в) Бұл өсімдіктердің басқадай өндірістік салаларда пайдаланылуы.

Дубильді зат тері өнімдерін өңдеуде пайдалынады. Бұл терідегі коллаген белогымен байланысуы нәтижесінде терінің шіріп бұзылуына қарсы беріктілік түзіледі.

Дубильді зат терминді сөз ретінде: техникалық биохимияда және тамақ өндірісінде де қолданылады – бұған таби,аты (тегі) полифенолды зат жатады. Бірақ барлығының дубилдеу қасиеті жоқ.

Жалпы дубильді заттар үлкен 2-топқа бөлінеді:

1. Конденсацияланған (конденсированные);

2. Гидролизденген.

Дубильді зат табиғатта кең таралған, бұл өсімдіктердің барлық класы жатады. Негізінен қос жарнақты өсімдіктерде, ал дара жарнақты өсімдіктердің кейбір тұқымдастықтарында ғана болады. Көптеген қылқан жапырақты өсімдіктер дубильді заттарды көптеп жинайды: (папоротник, хвощ, мох т.б) және патологиялық өзгерістер әсерінен туындаған галлдарда (галлах) 50-70% -ға дейін жетеді екен.

Дубильді зат өсімдіктің әр бөліктерінде жинақталады, көбінекей өзекше (ствол) сабағында, одан кейін тамыр-тамыршалар қабықтарында, сондай-ақ жеміс қабығында кездеседі.

Ал осы дубильді заттардың мөлшері өсімдіктің өсу кезеңдеріне байланысты өзгермелі болады.

С.Х. Чевренада, дерегі бойынша көктемде өте аз мөлшерде болатындығы айтылады. Ал артуы өсімдіктің өсуінен басталып, гүлдеудің бастапқы кезінде анағұрлым артатындығы дәлелденген.

Өсудің соңғы кезеңіне қарай тамырдағы дубильді зат біртіндеп кеми бастайды. Жалпы вегетациялық кезең тек қана сандық мөлшеріне ғана әсер етіп қоймай, дубильді заттың сапалылығына да өзіндік әсерін тигізеді екен.

Дубильді зат еріген түрінде болатындықтан,гистохимиялық реакция көмегімен анықталаы. Осы реакциялар арқылы дубильді заттың негізгі мөлшерін анықтауға болады және дубильді заттың қайта түзіліп, өсімдік бойында қалай таралатындығына сипаттама бере алады.

Бактерицидтік және фунгицидтік қасиеттерімен белгілі және фенолды туынды ретінде ағаштарды шіруден, әртүрлі зиянкес және ауру қоздырғыштарынан сақтайды.

Дубильді заттарды бөліп алу және зерттеу әдістемеліктері мен оның медицинада қолданылуы

- тұтқырлық әсері - ондағы дубильді заттың белоктармен байланысып тығыз (берік) альбуминаттар түзуіне байланысты.

- шырышты және жарақатты орындарға жанасқан дубильді зат біртіндеп шырыштағы белоктардың ұюын немесе жарадағы эксудатты пленка тәрізді күйге ендіреді, бұл жағдай сезімтал нерв ұштарының қозуынан сақтайды.

Осындай процесстер аурсынуды төмендетеді, жергілікті қан тамыры тарылады, сөл бөліну азаяды да клетка мембранасы тығызданады, қабыну реакциясының төмендеуіне әкеп соғады.

Сондай-ақ дубильді зат: алколоид, гликозид және ауыр металл тұздарымен тұнба түзу қасиеті болса, яғни осы заттардан улану туындаса оған қарсы ішкізу арқылы қолдануға болады.

Галлдар. Галлдар деп өсімдік мүшелеріндегі патологиялық өсінділерді айтады. Оның қоздырғыштары: вирус, бактерия, саңырауқұлақтар, көбінекей насекомдар болып табылады.

Кейбір насекомдардың жетілу циклінің бір бөлігі осы зақымданған бөлікте өтеді. Осы себепті бұндағы зат алмас бұзылып, нәтижесінде көп мөлшерде галлдар жинақталады.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Ушбаев К.У., Курамысова И.И. Целебные травы 1976

2. Флора Казахстана Тома 1-9 Алма-Ата, «Наука» 1956-1966

3 – курс студенттеріне фармакогнозия пәнінен арнайы курс бойынша

«Гликозиді бар өсімдік шикі заты»

тақырыбына арналған

Уақыт – 2 сағат

Қажетті құрал-жабдықтар: Өсімдік гербарилері, шикізаттар.

1. 
   Плод кориандра – Fructose Coriander
   

2. 
   Цветки лаванды- Flores Lavandulae
   

3. Лист мяты перечной – Folium Menthae piperitae

мятное масло – Oleum Menthae piperitae

4. Лист шалфея – Folium Salviae

5. Лист эвкалипта - Folium Eucalypti

6. Плод тмина - Fructus Carvi

Тминное масло – Oleum Carvi

7. Цветки ромашки - Flores Chamomillae

8. Березовые почки – Gemmae Betulae

9. Трава и листья полыни горкой - Herba et folia Absinthii

Сабақтың барысы:

1. 
   Аудиториялық істі ұйымдастыру –3 минут
   

3. Мүмкіндіктегі тәжірибелік жұмыстарға пайдалынылатын әдістемеліктер және ГОСТ- ГФ.Х1. әдебиетіндегі әр өсімдіктін өзіне баланысты сынама, нұсқамалармен жекелей танысу – 25-30 минут

4. Химиялық құрамына қарай фармакологиялық маңыздылығына сипаттама беру – 10 минут

5. Тәжірибелік жұмыстар – 20-25 минут

6. Сабақты қортындылау, келесі сабаққа тапсырма беру, үй тапсырмасын тексеру – 15-20 минут

7. Қосымша тапсырма: реферат

а) Әр студент өзі тұрып жатқан елді-мекен аймағындағы эфир майы және гликозидті қосылыстары бар өсімдіктер жайлы мәлімет беру.

б) Осы өсімдіктердің медицина және ветеринария саласында қолданылуын қарастыру.

в) Бұл өсімдіктердің зияндылығына немесе қандай жағдайда емдік бағытта қолдануға болмайтындығына сипаттама беру.

Эфир майының өзіндік ерекше ұшқыштық иісі болады. Қағазға жұққан май кетпей қоймайды.

Химиялық құрамы бойынша: көмір сулар, спирттер, альдегиттер, кетондар, қышқылдар болады.

Биологиялық ерекшелігі бойынша: өзіндік иісі арқылы тозандатқыш (опылителей) жәндіктерді өзіне тартып және жануарларға жағымсыздық танытады.

Сипаттамасы: Көбінекей сарғылтым және түссіз болып келетін сұйықтық. Өзіндік иісі және дәмі болады. Эфир майы судан жеңіл. Ауа және жарық (свет) әсерінен эфир майы біртіндеп тотығып, қоңырқай тартып, түсі, иісі өзгереді. Кейбір эфир майлары сақталынуында қоюланып кетеді.

Ерігіштігі. Эфир майы суда ерімейді десе де болады, негізінен органикалық ертінділерде спиртте, эфирде жылдам ериді. Өлшемдік белгісі бар сиымдылығы 10 мл шыны цилиндрге 1 мл май құйып, нормативтік-техникалық құжатқа байланысты концентрациядағы, 20°C жағдайда 0,1 мл-ден біртіндеп араластыра отырып, толықтай ерігенше спирт қосады.

Мерзімділігі. Түсін және мөлдірлігін диаметрі 2-3 см-лік шыны шилиндрге 10 мл май құйып, жарықта байқайды.

Иісін 12-5 см сорғыш қағазға 0,1 мл (2 тамшы) тамызып 15 минут сайын, бақылау үлгісіндегі иіспен салыстыра отырып тексереді. 1 сағат уақыт көлеміндегі иістер бірдей болуы керек.

Дәмі. Сорғыш қағазға тіл тигізу арқылы және 1 тамшы эфир майына 1 г қант үгіндісін қосу арқылы тілмен татып көреді.

Қосымша бөгде заттар. Сағаттық шыныға құйылған суға спиртті 2-3 тамшы эфир майын құйып, қара түсті бейнеде бақылау жүргізіледі, онда майдың айналасында тұмандану байқалады. 1 мл майды пробиркаға құйып, дәкемен бекітіп, ортасында «фуксин кристалигін» орап орналастырып қайнағанша қыздырады: дәке түсі көгілдір қызғылт түске ие болмауы керек.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Фармакогнозия

2.Фармакопея 1998

3. Флора Казахстана Тома 1-9 Алма-Ата, «Наука» 1956-1966

6. Әдістемелік нұсқау

3 – курс студенттеріне фармакогнозия пәнінен арнайы курс бойынша «Витаминді дәрілік өсімдіктер мен олардың шикі заттары»

тақырыбына арналған
Сабақтың мақсаты: Өсімдіктер құрамындағы витаминдік заттардың түрлерімен олардың фармакологиялық маңыздылығын қарастыру

Уақыт – 2 сағат

Қажетті құрал-жабдықтар: Өсімдік гербарилері, шикі заттар.

Сабақтың барысы:

1. 
   Аудиториялық істі ұйымдастыру – 3 минут
   

3. Мүмкіндіктегі тәжірибелік жұмыстарға пайдалынатын әдістемеліктер ГОСТ-ГФ.Х1 әдебиетіндегі әр өсімдіктің өзіне лайықты сынама, нұсқамалармен жекелей танысу – 25-30 минут

4. Химиялық құрамына қарай фармакологиялық маңыздылығына сипаттама беру – 10 минут

5. Тәжірибелік жұмыстар – 20-25 минут

6. Сабақты қортындылау, келесі сабаққа тапсырма беру, үй тапсырмасын тексеру – 15-20 минут

7. Қосымша тапсырма – реферат

а) Әр студент өзі тұрып жатқан елді-мекен аймағындағы витамині бар өсімдіктер жайлы мәлімет беру.

б) Осы өсімдіктердің медицина және ветеринария саласында қолданылуын қарастыру.

в) Бұл өсімдіктердің жарамсыздығына немесе қандай жағдайда емдік бағытта қолдануға болмайтындығына сипаттама беру.

Витаминдер. Витаминдер химиялық структурасы әртүрлі табиғи зат. Адам, жануарлар организмі үшін биологиялық маңыздылығы ерекше. Витаминдер негізгі (белок, көмірсулар, майлар) затқа қарағанда католиткалық қызмет атқарады.

Организм үшін аз мөлшерде қажет. Жеткіліксіздігінен зат алмасу процестері бұзылса, мүлде болмауынан ауруға шалдығып: авитаминоз немесе гиповитаминозға (цинга, рахит, тауық соқыр, полиневрит) шалдығады.

Көптеген витаминдер адам организміне дайын күйінде, кейбірі өсімдіктерден провитамин түрінде: мысалы, каротинаидтар А – тобындағы, табиғи стериндер, (эргостерол). Д витамині тектес қосалқылар жатады.

Витаминдер, ферменттермен өте тығыз байланыста болып катализаторлық және организмдегі өтетін химиялық реакцияларға қатысады. Көптеген витаминдер ферменттер құрамына кіреді (коферменттер, коэнзимдер).

Витаминдердің жіктелуі:

1. 
   Майда еритін витаминдер: (А, Д, Е, К)
   
2. 
   Суда еритін витаминдер: (А, С,Р)
   

Құрамында каротиноиды бар өсімдіктер және шикі зат

1. 
   Цветки ноготков – Flores Calendulae
   
2. 
   Трава сушеницы топяной – Herba Gnaphalii aliqinosi
   
3. 
   Трава череды – Herba Bidentis
   
4. 
   Плод рябины – Hructus Sorbi
   
5. 
   Плод облепихи – Hructus Hippophaes
   

Облепиховое масло – Oleum Hippophaes

Құрамында витамині бар өсімдік және шикі зат

1. Лист крапива – Folium Urticae

2. Кукурузные рыльцы – Stiqmata Maydis

3. Цветки зайцегуба - Flores Ladochili

4. Трава пастушьей сумки – Herba Bursae pastoris

5. Кора калины – Cortex vipurni

Құрамында С витамині бар өсімдік және шикі зат

1. 
   Плод шиповника – Fructus Rosae
   

а) шиповник коричный –

б) шиповник даурский –

в) шиповник иглистый –

г) шиповник моршинистый –

д) шиповник Беггера –

е) шиповник Федченко -

Құрамында З витамині бар өсімдік және шикі зат

1. Плод черной смородины – Fructus Ribis niqri

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Фармакогнозия

2.Фармакопея 1998

3. Флора Казахстана Тома 1-9 Алма-Ата, «Наука» 1956-1966
7. Әдістемелік нұсқау

3 – курс студенттеріне фармакогнозия пәнінен арнайы курс бойынша

жүктеу/скачать 2,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: