ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
реализм (realis – лат. – шын, нақты) және номинализм
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
ғылым тарихы мен философиясы
| реализм
(realis – лат. – шын, нақты) және номинализм (nominis – лат. – заттың атауы) туды. Схоластиканың барынша жетіліп, дамуы – университеттерде кең пікірталастар орын алып, солардың барысында Платон идеялары жеңіліс тауып, аристотелизм жеңісін тойлайтын XIII-XIV ғасырларға келіп тіреледі. XIV ғасырдың соңында сенім мен білімдердің үйлесімсіздігі, бір- біріне сәйкессіздігі байқала бастайды. Соған байланысты енді «екі шындық» – сенім шындығы мен білім шындығы туралы ілім кең та- ралады. Схоластика атаулы – өз дамуының барлық кезеңдерінде өткен ғасырлардың рухани мұраларын зерттеп білу негізінде нақты өмірден қол үзген абстракциялық метафизикалық ой-пікірлер болып шықты. Сондықтан да кейіннен тәжірибе арқылы жинақталған білімдер пай- да бола бастаған кезде, схоластика өзінің бұрынғы бедел-абыро- 78 йынан тез-ақ айырылып қалды. Бүгінгі күні схоластика деген тер- мин мән-мағынасыз жалаң теориялау деп түсінілетін болды. Алайда универсалияларға оралайық. Универсалиялар мәселесі схоластикаға «римдіктердің соңғысы және схоластардың алғашқысы» деген атқа ие болған Северин Боэ- ций арқылы (480-524 жж. шамасы) енді. Грек философы-неоплатонигі, Плотиннің шәкірті Порфирийді түсіндіре отырып, ол үш қиындыққа тап болды: 1. Универсалиялар, яғни туу және түрлер: жан-жануарлар, адамдар өмір сүре ме әлде өмір сүрмей ме? 2. Олар қаншалықты дәрежеде тәннен тұрады? 3. Егер олар тәннен тұратын болса, онда сезімдікпен біртұтас па? Бұл сұрақтарды Порфирий қойғанмен, олардың жауабын Боэций берді. Аталған сұрақтың шешімінде үш ағым пайда болды. номиналистер жалпы ұғымдардың нақты болмысын мойындама- ды. Нақты өмірде тек жекелеген заттар болады, ал жалпы ұғымдар (универсалиялар) – заттардаң атауы, біздің аузымыздан шығатын ды- быстар ғана. Ерте схоластика номинализмінің ірі өкілі, француз фило- софы және теологы Иоанн Росцеллин (1050-1120 жж. шамасы) болды. Ансельм Кентерберийскийдің және басқа схоластардың оған қарсы шығуы номинализм мен реализм төңірегіндегі айтыс-тартыстың ұзақ жылдарға созылуына себеп болды. Реалистер жалпы ұғымдардың заттарға дейінгі нақты өмір сүруін және олардың адам санасына тәуелсіз екенін мойындаған-ды. XI ғасырда «шектен шыққан» деп аталатын реализм дами бастады. Ол И.Росцеллиннің номинализміне ғана қарсылас ретінде пайда болған жоқ, бәрінен бұрын ол «алғашқы субстанция» сияқты универсалия- лар заттарда олардың мәні ретінде болады деп сендіретін, Шамподан шыққан шәкірті Гильомның (1070-1121) қағидасына да қарсы шықты. Философ және математик Аделард Батский (1080-1150) өз ілімін но- минализммен күрес және реализм идеялары аясында дамытты. Бірақ шіркеу үшін ең орнықты және қабылдауға тұрарлық деп, Альберт Великийдің және оның шәкірті Фома Аквинскийдің реализмін айтуға болады. концептуализм (concept – лат. – ұғым) жалпы ұғымдар нақты өмір сүре алмағанмен, олар тек атаулар ғана емес, заттардың жал- пы нақты қасиеттерін білдіреді деп санай отырып, жоғарыда аталған бағыттардың біржақтылығын жоюға әрекет етеді. Концептуализмнің 79 теориялық негіздемесі француз философы, теолог және ақын Пьер Абелярдың (1079-1142) «Диалектикасында» көрініс тапқан. Алайда схоластиканың жарқын өкілдерінің бірі, католик шіркеуі 1323 ж. әулиелер санатына қосқан және жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|