Қазақстан Республикасының Білім жəне Ғылым Министрлігі Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты

 
163 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1.  «Модель»,  «модельдеу»  деген  ұғымдар,  олардың 
арасындағы байланысын анықтаңыз.  
2. Маман моделі жəне оның ерекшеліктерін анықтаңыз. 
3. Кəсіптік-қолданбалы дене дайындығының бағдарламасын 
құрастыру ерекшеліктерін анықтаңыз. 
 
3. ОСӨЖ 
3.1.  Тақырып:  «Модель»,  жəне  «модельдеу»  деген 
ұғымдардың ерекшеліктері. 
Мақсаты –«Модель» жəне «модельдеу» деген ұғымдардың 
ерекшеліктерін анықтау. 
Жоспар: 1. «Модель» деген ұғымның ерекшеліктері. 
2. «Модельдеу» деген ұғымның ерекшеліктері. 
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1.  «Модель»  деген  ұғымның  ерекшеліктерін  дəптерге 
жазыңыз.  
2. «Модельдеу» деген ұғымның ерекшеліктерін дəлелдеңіз. 
 
ОСӨЖ 
3.2 Тақырып: «Маман моделі» ұғымының мəселелері. 
Мақсаты: 
«Маман 
моделі» 
ұғымы 
мəселелерінің 
ерекшеліктерін анықтау. 
Жоспар: 1. «Маман моделі» ұғымы. 
2. «Маман моделі» ұғымы мəселелерінің ерекшеліктері. 
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1. «Маман моделі» ұғымын дəптерге жазыңыз.  
2.  Оқулықтарға,  мақалаларға  сүйеніп,  қазіргі  кезеңде 
«маман 
моделі» 
ұғымы 
мəселелерінің 
ерекшеліктерін 
дəлелдеңіз. 
 
 
 

 
164 
ОСӨЖ 
3.3  Тақырып:  Болашақтағы  маманның  профессиограм-
масын құрастыру ерекшеліктері. 
Мақсаты  –  болашақтағы  маманның  профессиограммасын 
құрастыру ерекшеліктерін анықтау. 
Жоспар: 1. Болашақтағы маманның профессиограммасы. 
2.  Болашақтағы  маманның  профессиограммасын  құрастыр 
ерекшеліктері.  
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1.  Болашақтағы  маманның  профессиограммасын  дəптерге 
жазыңыз.  
2.  Оқулықтарға,  мақалаларға  сүйеніп,  қазіргі  кезеңде 
болашақ 
маманның 
профессиограммасын 
құрастыру 
ерекшеліктерін анықтаңыз. 
 
СӨЖ 
4.1. Тақырыптар бойынша баяндамаларды дайындау: 
1. «Модель » деген ұғымның ерекшелігі. 
2. «Модельдеу» деген ұғымның ерекшелігі. Оны құрастыру 
жолдары. 
3. «Маман моделі» құрастыру жолдары. 
4.  «Профессиограмма»  деген  ұғым.  Оны  құрастыру 
жолдары. 
5.  Дене  шынықтыру  мұғалімінің  болашақтағы  маман 
«профессиограммасы». 
6. 
Маманның 
кəсіптік-қолданбалы 
дене 
дайындық 
бағдарламасын құрастыру ерекшеліктері. 
7.  Қазіргі  танда  ««Профессиограмма»  деген  ұғымға 
ғалымдардың көзқарасы. 
8. 
Қазіргі 
танда 
««Маман 
моделі» 
деген 
ұғымға 
ғалымдардың көзқарасы. 
 
 
 
 

 
165 
ЕКІНШІ МОДУЛЬ БОЙЫНША ТЕСТІЛІК 
ТАПСЫРМАЛАР  
 
1.  «Арнайы  дене  тəрбиесінің  бір  түрі  ретінде  жеке  тұлғаның 
дене  қабілеттерімен  байланысты  психикалық  қасиеттерін 
дамытуға,  сонымен  қатар,  нақты  еңбек  жəне  əскери  қызмет 
ерекшеліктеріне 
қатысты 
қозғалыс 
біліктіліктері 
мен 
дағдыларын  қалыптастыруда  қолданылады»  деген  анықтама 
қандай ұғымды білдіреді? 
а/ Кəсіптік-қолданбалы дене дайындығы; 
б/ Кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыру; 
в/ кəсіптік-қолданбалы дене дайындылығы; 
г/кəсіптік қызмет; 
д/ кəсіби-педагогикалық дене дайындығы 
2.  «Таңдаған  еңбек  қызметіне  қатысты  өмірлік  тəжірибеде 
қолдану  арқылы  көрінетін  субъектінің  əлеуметтік  тұрғыдан 
қалыптасқан дене қабілеттерін дамыту деңгейі» деген анықтама 
қандай ұғымды білдіреді? 
а/ Кəсіптік-қолданбалы дене дайындығы; 
б/ Кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыру; 
в/ кəсіптік-қолданбалы дене дайындылығы; 
г/кəсіптік қызмет; 
д/ кəсіби-педагогикалық дене дайындығы 
3.  «Оқушылардың  денсаулығын  нығайту,  шынықтыру,  дурыс 
келбетің  қалыптастыру,  дене  қасиеттерді  дамыту,  дене 
жаттығулармен  айналасуға  бейемдету  үшін  болашақтағы 
мұғалімдерді дене тəрбиесі құралдарын, əдістерін жəне əр түрлі 
ұйымдастыру  түрлерің  жөнімен  іске  асыруға  ұйретіп  шығу» 
деген анықтама қандай ұғымға жатады? 
а/ Кəсіптік-қолданбалы дене дайындығы; 
б/ Кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыру; 
в/ кəсіптік-қолданбалы дене дайындылығы; 
г/кəсіптік қызмет; 
д/ кəсіби-педагогикалық дене дайындығы 
4.  «Келіп  түскен  ақпараттардың  сипатымен,  көлемімен  жəне 
оны 
адамдардың 
еңбек 
қызметі 
барысында 
қабылдау 
жағдайларымен 
байланысты» 
деген 
анықтама 
кəсіптік-

 
166 
қолданбалы  дене  дайындықты  анықтайтын  факторлардың 
қайсысына жатады? 
а/ Қызметті ақпаратпен қамтамасыз ету ерекшеліктері; 
б/ Негізгі жұмыс қимылдарының сипаты; 
в/ Қызметтің ерекше сыртқы жағдайлары; 
г/ Нақты кəсіби қызмет факторлары; 
д/ Таңдаған мамандығында қолданылатын КҚДД талаптары 
5. «Бұл ұғым еңбек қимылдарының анағұрлым нақты моторлық 
ерекшеліктерін  көрсететін  жұмыс  қимылдарының  жалпылама 
сипаттамасын  білдіреді»  деген  анықтама  кəсіптік-қолданбалы 
дене  дайындықты  анықтайтын  факторлардың  қайсысына 
жатады? 
а/ Қызметті ақпаратпен қамтамасыз ету ерекшеліктері; 
б/ Негізгі жұмыс қимылдарының сипаты; 
в/ Қызметтің ерекше сыртқы жағдайлары; 
г/ Нақты кəсіби қызмет факторлары; 
д/ Таңдаған мамандығында қолданылатын КҚДД талаптары 
6. «Адамға деген танымал қатынас талаптарының шарты болып 
табылады» 
деген 
анықтама 
кəсіптік-қолданбалы 
дене 
дайындықты анықтайтын факторлардың қайсысына жатады? 
а/ Қызметті ақпаратпен қамтамасыз ету ерекшеліктері; 
б/ Негізгі жұмыс қимылдарының сипаты; 
в/ Қызметтің ерекше сыртқы жағдайлары; 
г/ Нақты кəсіби қызмет факторлары; 
д/ Таңдаған мамандығында қолданылатын КҚДД талаптары 
7.  Жеке  түлғаның  көзқарасы  танымдық  процестермен  ғылыми 
көзқарастың  бірынғайлығын  қамтамасыз  ететің  кəсіптік-
қолданбалы дене шынықтырудың қандай қызметі? 
а/ Адамгаршілікті-көзқарасты қызметі; 
б/ Мəдениеттанушылық қызметі; 
в/ Құндылықты-бағдарлық қызметі; 
г/ спорттық қызметі; 
д/ профессиографиялық қызметі; 
8. Жеке түлғаның этикалық жəне эстетикалық саласына əсер ету 
болып  табылатын  кəсіптік-қолданбалы  дене  шынықтырудың 
қандай қызметі? 
а/ Адамгаршілікті-көзқарасты қызметі; 
б/ Мəдениеттанушылық қызметі; 

 
167 
в/ Құндылықты-бағдарлық қызметі; 
г/ спорттық қызметі; 
д/ профессиографиялық қызметі; 
9.  Эргономика  ғылыммен  байланысты  –  адамның  енбек 
əрекетінің  тиімділігің,  қауыпсыздығың  жəне  рахаттылығың 
қамтамасыз  ету  мақсатында  жинақталған  білімдердің  жұйесі 
туралы  ғылым  кəсіптік-қолданбалы  дене  шынықтырудың 
қандай қызметі? 
а/ Адамгаршілікті-көзқарасты қызметі; 
б/ Мəдениеттанушылық қызметі; 
г/ Құндылықты-бағдарлық қызметі; 
д/ спорттық қызметі; 
е/ профессиографиялық қызметі; 
10.  Жеке  түлғамен  өзі  үшін  манызды  əртүрлі  құндылықтарды 
сатымен  бөліп  қалыптастыру  жəне  тіршіліктің  оқиғаларына 
жеке  түлғамен  бағаларды  қоюдың  адамгершілік,  көзқарастық, 
этикалық,  эстетикалық,  азаматтық  дəлелдігің  қалыптастыру 
жəне  сол  тіршілікте  өзінің  орның  табуға  кəсіптік-қолданбалы 
дене шынықтырудың қандай қызметі бағытталған? 
а/ адамгаршілікті-көзқарасты қызметі; 
б/ мəдениеттанушылық қызметі; 
г/ құндылықты-бағдарлық қызметі; 
д/ спорттық қызметі; 
е/ профессиографиялық қызметі; 
11. Қолданбалы дене шынықтыру біліміне (білімдік), дене жай-
күйлерін  оңтайландыруға  (сауықтыру),  оқушы  жастарға  толық 
кəсіптік бағдар беру мен кəсіптік бейімдеуге деген білім берудің 
түрлі  кезеңдеріндегі  қоғамдық  қажеттілікті  қанағаттандыратын 
сапалар 
арқылы 
анықталатың 
кəсіптік-қолданбалы 
дене 
шынықтырудың қандай қызметі бағытталған? 
а/ айрықша қызметтері; 
б/ білім беру қызметі; 
в/ негізгі сауықтыру функциялары; 
г/ спорттық қызметтері; 
д/ Құндылықты-бағдарлық қызметтері 
12.  Адам  организмнің  мүмкіндіктері  туралы  білімдер  мен 
көзқарастар 
кенейтетің 
кəсіптік-қолданбалы 
дене 
шынықтырудың қандай қызметі? 

 
168 
а/ айрықша қызметтері; 
б/ білім беру қызметі; 
в/ негізгі сауықтыру функциялары; 
г/ спорттық қызметтері; 
д/ Құндылықты-бағдарлық қызметтері 
13.  Кəсіптік-қолданбалы қозғалыс біліктіліктері  мен  дағдылары 
кешенін  жүйелі  қалыптастыруда,  қолданбалы  дене  жəне  жеке 
тұлғалық  қасиеттер  мен  сапалар  мен  соған  байланысты 
қабілеттерде,  профессиографиялық  сипаттағы  білімдерде,  дене 
тəрбиесінің теориясы мен əдістемесінің негіздерінде өз көрінісін 
табатын  кəсіптік-қолданбалы  дене  шынықтырудың  қандай 
қызметі? 
а/ айрықша қызметтері; 
б/ білім беру қызметі; 
в/негізгі сауықтыру функциялары; 
г/ спорттық қызметтері; 
д/ Құндылықты-бағдарлық қызметтері  
14.  Ағзаның  шынығуы  мен  сыртқы  ортаның  жағымсыз 
факторлары  жəне  өндірістің  өзіне  тəн  қарсы  тұра  білу 
мүмкіндігін 
арттыруды; 
кəсіптік-қолданбалы 
жəне 
дене 
шынықтыру-гигиеналық  сипаттағы  сауықтыру  шараларын 
пайдалануға  арналған  арнайы  біліктіліктерді  қамтамасыз  ететің 
кəсіптік-қолданбалы дене шынықтырудың қандай қызметі? 
а/ айрықша қызметтері; 
б/ білім беру қызметі; 
в/негізгі сауықтыру функциялары; 
г/ спорттық қызметтері; 
д/ Құндылықты-бағдарлық қызметтері  
15.  «Дене  мəдениеті»  пəнінің  мақсаты  білім  жүйесін  меңгеру, 
практикалық іскерлік пен дағды, дене қуатын толық жетілдіруді 
қамтамасыз ету, денсаулықты күшейту, жоғары шығармашылық 
кəсіби  белсенділігіне  дайындайтын  кəсіптік  бағыттағы  оқу 
сабақтарды ұйымдастырудың қандай формаларына жатады? 
а/ Арнайы ұйымдастырылған оқу сабақтары 
б/  Дене  тəрбиесі  мен  спорт  түрлері  бойынша  өзіндік  жəне 
өзіндік əрекет сабақтары 
в/ Оқу күні сабақтарындағы дене жаттығулары, 
г/ Өзбетімен орындайтын тапсырмалар 

 
169 
д/ көпшілік сауықтыру жəне дене шынықтыру мен спорттық іс-
шаралар 
16.  «Студент  өзі  құралдарды  тандау,  жаттығудың  уақытың 
жоспарлау  қажет,  өзіне  қажетті  жағдайларды  қамтамасыз  ету 
керек, 
өзіннің 
күйің, 
жұктемесің, 
əрбəр 
сабақтағы 
дайындылығының  өзгерістерің  бақылау  қажет»  деген  анықтама 
кəсіптік  бағыттағы  оқу  сабақтарды  ұйымдастырудың  қандай 
формаларына жатады? 
а/ арнайы ұйымдастырылған оқу сабақтары; 
б/ дене тəрбиесі мен спорт түрлері бойынша өзіндік жəне өзіндік 
əрекет сабақтары; 
в/ оқу күні сабақтарындағы дене жаттығулары; 
г/ өзбетімен орындайтын тапсырмалар; 
д/ көпшілік сауықтыру жəне дене шынықтыру мен спорттық іс-
шаралар 
17.  «Кəсіптің  ерекшеліктеріне  байланысты  əрбір  дене  қасиетке 
əсер ететің жаттығуларды қолданатын» топ кəсіптік-қолданбалы 
дене  шынықтыру  құралдарың  төмендегі  келтірілген  нақты 
педагогикалық міндеттерге байланысты қандай топқа жатады?  
а) кəсіпке қажетті манызды дене қабілеттерді тəрбиелеу; 
б) қайратты жəне басқа психикалық қасиеттерді тəрбиелеу; 
в)  кəсіпте  қолданатың  ептіліктермен  əдеттерді  құрастыру  жəне 
жетілдіру; 
г)  сыртқы  ортаның  зиян  келтіретің  жағдайларына  ағзаның 
тұрақтылығын нығайту; 
д/ барлық топқа 
18. «Спорттың əр түрлі спорттың түрімен айналысу. Олар əрбір 
кəсіпке  қажетті  психикалық  жəне  қайратты  қасиеттерді 
тəрбиелеуге  мүмкіндік  туығызады  (сезімді  информацияға 
реакциясы, 
эмоционалдық 
тұрақтылық)» 
топ 
кəсіптік-
қолданбалы дене шынықтыру құралдарың төмендегі келтірілген 
нақты  педагогикалық  міндеттерге  байланысты  қандай  топқа 
жатады?  
а) кəсіпке қажетті манызды дене қабілеттерді тəрбиелеу; 
б) қайратты жəне басқа психикалық қасиеттерді тəрбиелеу; 
в)  кəсіпте  қолданатың  ептіліктермен  əдеттерді  құрастыру  жəне 
жетілдіру; 

 
170 
г)  сыртқы  ортаның  зиян  келтіретің  жағдайларына  ағзаның 
тұрақтылығын нығайту; 
д/ барлық топқа 
19. Жаратылыс қозғалыстарды қолданатын топ (секіру, өрмелеу, 
жүзу,  шанғымен  жүру,  атпен,  мотоциклмен  ауысу)  кəсіптік-
қолданбалы дене шынықтыру құралдарың төмендегі келтірілген 
нақты  педагогикалық  міндеттерге  байланысты  қандай  топқа 
жатады?  
а) кəсіпке қажетті манызды дене қабілеттерді тəрбиелеу; 
б) қайратты жəне басқа психикалық қасиеттерді тəрбиелеу; 
в)  кəсіпте  қолданатың  ептіліктермен  əдеттерді  құрастыру  жəне 
жетілдіру; 
г)  сыртқы  ортаның  зиян  келтіретің  жағдайларына  ағзаның 
тұрақтылығын нығайту; 
д/ барлық топқа 
20.  Дене  қасиеттерді  дамытатың  жəне  ағзаның  өттегіні 
жетпийтің  жағдайына  тұрақтылығын  котеретің  жаттығулар 
(жүзу,  жүгіру  т.б.)  кəсіптік-қолданбалы  дене  шынықтыру 
құралдарың 
төмендегі 
келтірілген 
нақты 
педагогикалық 
міндеттерге байланысты қандай топқа жатады? 
а) кəсіпке қажетті манызды дене қабілеттерді тəрбиелеу; 
б) қайратты жəне басқа психикалық қасиеттерді тəрбиелеу; 
в)  кəсіпте  қолданатың  ептіліктермен  əдеттерді  құрастыру  жəне 
жетілдіру; 
г)  сыртқы  ортаның  зиян  келтіретің  жағдайларына  ағзаның 
тұрақтылығын нығайту; 
д/ барлық топқа 
21.  «Кей  нысанның  басқа  нысандағы  арнайы  зерттеу  үшін 
жасалынған  сипаттамаларын  қайта  қалпына  жаңғыртуы»  не 
болып табылады? 
а/ модельдеу; 
б/ модель; 
в/ профессиограмма; 
г/ маман моделі; 
д/ еңбек қызметінің бағыты 
22. «Кесте, физикалық конструкция, таңбалық формалар немесе 
формулалар 
зерттелінген 
нысанға 
(құбылысқа) 
ұқсас 
болғандықтан,  қарапайым  да  дөрекі  түрдегі  осы  элементтер 

 
171 
арасындағы  құрылымды,  сапаны,  өзара  байланысты  жəне 
қатынасты бейнелейді жəне қайта жаңғыртады» деген қғым нені 
білдіреді? 
а/ модельдеу; 
б/ модель; 
в/ профессиограмма; 
г/ маман моделі; 
д/ еңбек қызметінің бағыты 
23. «Белгілі бір уақыт аралығында белгілі құжатнамалар арқылы 
бекітілген  болуы  тиіс  маман  бейнесі  түсіндіріледі,  яғни  белгілі 
бір  уақытқа  қатысты  маман  туралы  көзқарастар  жиынтығы 
логикалық,  сызбалық,  математикалық  байланыстылық  пен 
бейнелеулер  түрінде  білдіріледі»  деген  анықтама  қандай 
ұғымды білдіреді? 
а/ модельдеу; 
б/ модель; 
в/ профессиограмма; 
г/ маман моделі; 
д/ еңбек қызметінің бағыты 
24.  «Маман  моделін  ұсынады  жəне  осы  қызметке  сəй  келетін 
адамның  кəсіби  қызметнің  сипаты  мен  шарттарына  қойылатын 
талаптарды көрсете біледі, сондықтан да студенттердің ЖОО-да 
кəсіби  түрде  дайындауды  іске  асыруға  негіз  болып  табылады» 
деген анықтама қандай ұғымды білдіреді? 
а/ модельдеу; 
б/ модель; 
в/ профессиограмма; 
г/ маман моделі; 
д/ еңбек қызметінің бағыты 
25.  Мамандардың  лауазымдары,  еңбек  мақсаты,  еңбек  нысаны, 
еңбек  пəні,  маманның  міндеттері  мен  қызметтері  мамандық 
профессиограммасының  құрылымының  ұандай  компоненттіне 
жатады? 
а/ модельдеу; 
б/ модель; 
в/ профессиограмма; 
г/ маман моделі; 
д/ еңбек қызметінің бағыты 

 
172 
Модуль  №  3  «Айналма  жаттығу  əдісінің»  ерекшеліктері 
жəне  оны  студенттердің  əртүрлі  болашақ  мамандықтары-
ның кəсіптік-қолданбалы дене дайындығында қолдану 
 
Дəріс  №  1  «Айналма  жаттығу  əдісінің»  ерекшеліктері  жəне 
оны  студенттердің  кəсіптіқ-қолданбалы  дене  дайындықта 
қолдану 
 
Жоспар 
 
1.  «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері 
2.  Айналма  жаттығуды  ұйымдастыру  мен  өткізудің 
əдістемелік еркшеліктері 
3.  Жоғары  оқу  орындарында  студенттердің  кəсіптіқ-
қолданбалы  дене  дайындықта  айналма  жаттығу  əдісің  қолдану 
еркшеліктері 
 
Əдебиет 
 
1.  Гуревич  И.А.  1500  упражнений  для  моделирования 
круговой тренировки. - Минск: Высшая школа, 1980. – 120 с. 
2.Шолих  М.  Круговая  тренировка.  –  М:  Физкультура  и 
спорт, 1986. – 150 с. 
3. Чунин В.В. Организация и методы круговой тренировки // 
Теория и практика физической культуры. 1971. - №7. – С. 24-29. 
 4.  Ахметов  К.Е.  Методическое  пособие  по  организации  и 
проведению  круговой  тренировки  в  учебном  процессе.  - 
Петропавловск: Северо-Казахстанский университет, 1996. – 33с. 
5.  Романенко  В.А.,  Максимович  В.А.  Круговая  тренировка 
при  массовых  занятиях  физической  культурой.  –  М.: 
Физкультура и спорт,1986. – 143с. 
6.  Гуревич  И.А.  Круговая  тренировка  при  развитии 
физических качеств. -3-е  изд., перераб. и доп. –Минск: Высшая 
школа,1985. - 256 с. 
 
 
 
 

 
173 
1. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері 
 
И.А.  Гуревич  пікірінше  [1],  айналма  жаттығу  –  дене 
сапаларын  кешенді  тəрбиелеу,  оның  негізінде  іс-əрекет 
бойынша  жүктемелерді  есептеу  мен  реттеудің  қарқындылығы 
мен  бағыттылығы  арқылы  жоғары  тестілеуді  ескеру  негізінде 
жекелей  реакциясы  мен  жаттығу  тиімділігі  жатыр.  Ол 
шұғылданушыларды өзіндік ойлануға үйретіп, дене қабілеттерін 
дамытуға,  қозғалыс  қимылдарының  құрылымы  жағынан 
спорттық  немесе  өндірістік  қызметке  жақын  болғандықтан, 
олардың 
алгоритмдерін 
жасайды. 
Оның 
оқыту 
мен 
тəрбиеленудің  жеке  даралануын  қамтамасыз  етуі,  дене 
дайындығы  үшін  жоспарланған  уақытты  тиімді  пайдалануы, 
спорттық  мүліктер  мен  құрал-жабдықтардың  ең  аз  деген 
санымен  оларды  жоғары  дəрежеде  пайдалана  білуі,  немесе 
қолда бар мүліктер мен құрал-жабдықтарды тиімді жарата білуі 
ең маңызды шара болып табылады.  
Айналма  жаттығуларды енгізу  процесінде  оқытушы  немесе 
жаттықтырушы  оқушыларға  нақты  іс-қимыл  бағдарламасын 
табыстайды, 
оның 
орындалуын 
бақылайды, 
орындалған 
бағдарламаға  баға  қояды,  қажет  болған  жағдайда  түзейді, 
жекелеген  жаттығуларды  нақтылайды  немесе  оқушылардың 
қимылдарын  ретке  келтіреді.  Оқушылар  өз  кезегінде  тапсырма 
алады,  оны  орындайды.  Олардың  жұмыс  сапасы  ауызша  жəне 
жазбаша түрде бағаланады.- 
Айналма  жаттығуды  жүргізу  барысында  оқытушының 
оқушыларға  бере  алатын  ақпаратының  əдіс-тəсілі  мен  реті 
анықталуы тиіс. Бұл арқылы бағдарламалап оқытудың маңызды 
компоненті  болып  табылатын  тура  жəне  кері  байланыс  жасау 
туралы айтылып отыр.  
Айналма  жаттығу  көмегімен  дене  дайындығы  моделін 
жасау  бойынша  оқу  материалын  өңдеу  тиімді  болар  еді,  егер 
оқытушы  мен  жаттықтырушы  оқушылардың  дене  дамуы  мен 
дайындық 
деңгейі 
жəне 
дəрежесі 
туралы 
алдын-ала 
мəліметтерге  ие  болса.  Оқытушының  маңызды  міндеттерінің 
бірі – бір жағынан, арнайы кешендерді модельдеу мен алгоритм 
шарттарын  орындаудан  тұрса,  басқа  жағынан  алып  қарағанда – 
оқушылардың 
өзбетінше 
қызметін 
ұйымдастыра 
білу 

 
174 
біліктілігінен жəне оны дене  тəрбиесі  сабақтарында  басқарудан 
тұрады. 
Айналма  жаттығу  барысында  алгоритм  шарттары  деп, 
салыстырмалы  түрде  қысқа  уақыт  аралығындағы  қозғалыс 
сапаларының жылдам дамуын қамтамасыз етуші, берілген уақыт 
интервалында бейнелі түрде іріктелген жəне жинақталған нақты 
жаттығуларды  қатаң  түрде  орындау  деп  түсініледі.  Дене 
тəрбиесі  сабақтарында  жас  ағзаларды  дамытуға,  оқушылардың 
болашақ  еңбек  қызметіне  қажетті  денсаулықты  нығайтуға, 
кəсіптік-қолданбалы  дағдыларды  қалыптастыруға  арналған 
жаттығулар пайдаланылады[1, 5 б.]..  
Айналма  жаттығуды  ағылшын  мамандары  Р.Морган, 
Г.Адамсондар  1952-1958  жылдар  аралығында  жасап  шықты. 
Оларға  еш  байланыссыз  қалпында  айналма  жаттығу  идеясына 
Б.Д.  Фрактман  да  келген  болатын.  Айналма  жаттығу  əдістері 
мен  принциптері  өз  кезінде  ГДР  мамандары  М.Шолих  [2], 
отандық оқымыстылар Л. Геркан, Х. Муртазин, М. Пейсахов, Г. 
Хачатуров,  В.В.  Чунин  еңбектерінде  өз  көрінісін  тапқан 
болатын.  В.В.  Чунин  [3]  айналма  жаттығу  тиімділігіне  жəне 
ЖОО-дағы  оқу  процесін  ұйымдастыруға  салыстырмалы  талдау 
жасай отырып, дəстүрлі формаларына жүрек-тамыр жəне тыныс 
алу 
жүйесі 
тетіктерін 
жетілдіруде 
алғашқысының 
артықшылығын көрсете білді.  
Дене 
сапаларын 
дамыту 
принциптері 
бойынша 
топтастырылған: 
жылдамдық, 
күш, 
ептілік, 
икемділік, 
төзімділіктерден  тұратын  бір  жарым  мыңдай  жаттығуларды 
И.А.  Гуревич  [1]  ұсынды.  Гимнастика,  жеңіл  атлетика,  шаңғы 
спорты,  спорт  ойындары  сабақтарының  моторлық  тығыздығын 
арттыру  үшін  И.А.  Гуревич  оларға  айналма  жаттығудың 
элементтерін немесе тұтас кешендерін енгізуді ұсынды. 
Дайындық  бөлімі  мен  спорттық  жетілдіру  топтарына 
қатысты  түрде  жаттығу  кешендері  мен  əдістемелік  ережелердің 
күш-жылдамдық  жаттығулары  жəне  ептілік  пен  төзімділікті 
дамытудың жоғары деңгейін талап ететін пəндер ұсынылған.  
Дəстүрлі  түрдегі  айналма  жаттығу  алғашқы  сабақта 
топтарды  құрудан  жəне  «бекеттердегі»  жаттығулар  кешенімен 
таныстырудан  тұрады.  Екінші  сабақтарда  уақытты  есептеусіз 
жəне  есептеу  арқылы  қайталаулардың  ең  жоғары  саны 

 
175 
анықталады.  Одан  ары  қарай  шұғылданушылардың  жекелеген 
ерекшеліктері  мен  нақты  міндеттеріне  байланысты  жоғарыдан 
¼, 1/3, ½ -ге тең қайталаулар саны арқылы 1-3 дөңгеленуді іске 
асырады. 
Дəстүрлі айналма жаттығу негізінде үш əдіс жатыр. 

жүктеу/скачать 1,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: