Қазақстан Республикасының Білім жəне Ғылым Министрлігі Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты

 
190 
Мақсаты  –  қазіргі  кезеңде  «айналма  жаттығу  əдісінің» 
ерекшеліктерін  жəне  оны  студенттердің  кəсіптік-қолданбалы 
дене дайындығында қолдануды анықтау. 
Жоспар: 1. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері. 
2. Айналма жаттығуды ұйымдастыру. 
3. Айналма жаттығуды өткізудің əдістемесі. 
4.«Айналма  жаттығу  əдісінің»  студенттердің  кəсіптік-
қолданбалы дене дайындығында қолдануы. 
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктерін анықтаңыз.  
2.  «Айналма  жаттығу  əдісінің»  студенттердің  кəсіптік-
қолданбалы  дене  дайындығында  қолданудың  ерекшеліктерін 
анықтаңыз. 
 
3.ОСӨЖ 
3.1  Тақырып:  Айналма  жаттығуды  ұйымдастыру  мен 
өткізудің əдістемелік ерекшеліктері. 
Мақсаты  –  Айналма  жаттығуды  ұйымдастыру  мен 
өткізудің əдістемелік ерекшеліктерін анықтау. 
Жоспар: 
1. 
Айналма 
жаттығуды 
ұйымдастыру 
ерекшеліктері. 
2. Айналма жаттығуды өткізудің əдістемелік ерекшеліктері. 
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1.  Айналма  жаттығуды  ұйымдастыру  ерекшеліктерін 
дəптерге жазыңыз.  
2. Айналма жаттығуды өткізудің əдістемелік ерекшеліктерін 
дəлелдеңіз. 
 
ОСӨЖ 
3.2  Тақырып:  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің 
кəсіптік-қолданбалы дене  дайындығында  айналма  жаттығу 
əдісін қолдану ерекшеліктері. 

 
191 
Мақсаты:  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-
қолданбалы  дене  дайындығында  айналма  жаттығу  əдісін 
қолдану ерекшеліктерін анықтау. 
 Жоспар:  1.  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-
қолданбалы дене дайындық процесі. 
2.  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-қолданбалы 
дене 
дайындығында 
айналма 
жаттығу 
əдісін 
қолдану 
ерекшеліктері. 
 
Əдістемелік нұсқаулар 
 
1.  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-қолданбалы 
дене дайындық процесінің ерекшеліктерін жазыңыз.  
2.  Оқулықтарға,  мақалаларға  сүйеніп,  қазіргі  кезеңде 
жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-қолданбалы  дене 
дайындығында  айналма жаттығу  əдісін  қолдану  ерекшеліктерін 
дəлелдеңіз. 
 
СӨЖ 
4.1. Тақырыптар бойынша баяндамаларды дайындау: 
1.  «Айналма  жаттығу  əдісі»  деген  ұғымға  ғалымдардың 
көзқарасы. 
2. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері. 
3. «Айналма жаттығу əдісін» ұйымдастыру ерекшеліктері. 
4.  «Айналма  жаттығу  əдісін»  өткізудің  əдістемелік 
ерекшеліктері. 
5.  Айналма  жаттығудың  əртүрлі  қасиеттерді  дамытуда 
қолданудың ерекшеліктері. 
6.  Жоғары  оқу  орнында  студенттердің  кəсіптік-қолданбалы 
дене дайындық процесінің ерекшеліктері. 
 
 
 
 
 
 
 

 
192 
Дəріс № 2 Физиктер,химиктер,математиктер мен биологтар, 
географтардың кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыруы 
 
Жоспар 
 
1.  Физиктер,  химиктер,  математиктер  мен  биологтар, 
географтардың еңбек жағдайының сипаттамасы 
2. 
Физиктер,химиктер,математиктер 
мен 
биологтар, 
географтардың 
кəсіби-қолданбалы 
дене 
дайындығының 
құралдары мен əдістерін тандау ерекшеліктері 
 
Əдебиет 
 
1.Тайжанов  С.,  Қарақов  А.  Дене  тəрбиесі.  4-кітап  /  жоғары 
оқу орындарына арналған оқулық. Алматы, «Үш Қиян», 2009. – 
Б. 136-162. 
2.Иванов  Г.Д.,  Кульназаров  А.К.  Физическое  воспитание 
студентов. – Учебник. – Алматы, 2002. – С.124-138. 
3.  Закирьянов  К.Х.,  Иванов  Г.Д.,  Ордабаев  Н.О., 
Жаксылыков 
М.Ф. 
Профессионально-педагогическая 
и 
прикладная  физическая  подготовка  студентов  //  Учебно-
методическое  пособие.  –  Усть-Каменогорск:  Изд-во  ВКГУ, 
1998. – С.21-97. 
4.  Раевский  Р.Т.  Профессионально-прикладная  физическая 
подготовка  студентов  технических  ВУЗов//Учебное  пособие.  – 
М.: Высшая школа,1985. -136с.  
5.  Физическая  культура  (включая  валеологию)  по  всем 
специальностям 
и 
направлениям/Типовая 
программа 
по 
предмету  «физическая  культура»  для  высших  учебных 
заведений. – Астана,2002. – 35 с. 
6.  Душенков  В.М.,  Макаров  К.В.  Летняя  полевая  практика 
по зоологии беспозвоночных//Учебное пособие для студ. высш. 
учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2000. – 
256с. 
7.  Позвоночные  животные  и  наблюдения  за  ними  в 
природе//Учебное  пособие  для  студ.  биол.  фак.  пед.  вузов  /Под 
ред.  В.М.Константинова,  А.М.Михеева.  –  М.  –  Издательский 
центр «Академия», 1999. – 200с. 

 
193 
8.  ГОСО  РК  3.07.025  –  2001  –  государственный 
общеобязательный 
 стандарт 
образования 
Республики 
Казахстан  специальности 
030340 
«Химия 
и 
биология» 
Образование высшее профессиональное. 
9.  ҚР  МЖМБС  3.08.013  –  2004  –  050113  «Биология» 
мамандығы  бойынша  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік 
жалпыға міндетті білім беру стандарты. Жоғарғы кəсіптік білім. 
Бакалавриат.  
10.МЖМБС  5.08.263  –  2006  –  050113  «Биология» 
мамандығы  бойынша  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік 
жалпыға міндетті білім беру стандарты. Жоғарғы кəсіптік білім. 
Бакалавриат 
 
Кесте  11  -  Гимнастика  сабағына  арналған  жаттығулар  кешені 
(спорт залда) 
 
Міндет:  иық  белдеуінің  бұлшық  еттерін,  қол,  іш  пен  арқа 
жағын 
дамыту, 
буындардың 
қозғалысын 
ұлғайту, 
вестибулярлық аппараттың жұмысын жетілдіру.  
Физиологиялық  тəртіп:  жұмыс  жасау  уақыты  –  30  сек, 
жұмыстың  темпі  –  максималды.  Тамыр  соғу  жиілігі  –  160 
сеқ/мин.  Жаттығулардың  сериясын  қайта  жасау  –  30  секөнттан 
кейін.  Тамыр  соғу  жиілігінің  бұрынғы  қалпына  келуі  –  90 
сеқ/мин дейін. 
 
Мазмұны  
Мөлшер-
леу 
Ұйымдастыру-
əдістемелік 
нұсқаулар 
Дайындық станция 
Жəй темпмен жүгіру қозғалыс 
та жалпы дамытатын 
жаттығулар 
 
5 мин 
10 мин 
буындарда жеңіл 
ауыртпалы сезім-
дерін сезінгенше 
орындау қажет 
1 станция 
Аяқта  иықпен  теңестіріп  тұру, 
доп  төменде,  допты  лақтыру 
жəне  ұстау,  бір  уақытта  оты-
рып  тұру  жəне  оң  қолды  (сол 
 
 
30 сек 
 
 
Допты тез арада 
ептілікпен 
қабылдап алу 

 
194 
қолды) алма кезек еденге тигізу 
2 станция 
Жарыспалы 
екі 
ағаштың 
арасында 
тұрған 
қалпында 
секіру  қалпына  көшу  жəне 
тапсырманы  қайталау  арқылы 
алға қарай қозғалу 
 
30 сек 
 
 
Иық белдеулеріне 
тіреліп 
 жаттығуды 
қайталау 
3 станция  
Тіземен тіреліп тұру, қол желке 
тұсында, 
шынтақты 
жан-
жағына  жіберіп,  жəне  арқаны 
иілту арқылы алға еңкею 
 
30 сек 
 
Иілгіштікті 
дамыта алға 
еңкею 
4 станция  
Көлденең 
салмада 
аяқты 
айқастырып жазу жəне бүгу 
 
30 сек 
 
Аяқты жазған 
кезде 
алға созу 
5 станция  
Жартылай  отырған  қалпынан 
алға жəне артқа қарай домалау 
 
30 сек 
 
Артқа  жамбасты 
тигізе 
домалап жиналу 
 
6 станция 
Гимнастикалық 
қабырғаның 
көлбеу 
жəне 
тік 
баспалдақтарын аттап өту 
 
 
30 сек 
 
 
Аяқты 
жоғары 
көтеру 
7 станция  
Көлбеу 
гимнастикалық 
отырғыш  пен  қабырғада  қол 
мен аяқтың көмегімен өрмелеу 
 
30 сек 
 
Қол  мен  аяқты 
шапшаң қимылату 
8 станция 
Гимнастикалық 
қабырғаға 
жүзімен  тұрып,  қолды  артқа 
жіберіп, 
баспалдақты 
ұстап 
еңкею арқылы қайтадан бүгіліп 
қалыпқа көшу 
 
30 сек 
 
 Толық 
еңкейіп, 
бүгілуі 
9 станция  
Секіргішті 
алға 
қарай 
 
30 сек 
 
 Қос аяқпен секіру 

 
195 
айналдырып 
иілту 
арқылы 
секіру 
10 станция  
Үрленген 
допқа 
жатып, 
шектеулі  алаңда  тепе-теңдікті 
ұстау 
 
30 сек 
 
Анық тепе-
теңдікті ұстап 
көрсету 
11 станция  
Тік  отыру,  қолды  артқа  бүгу 
жəне  басты  артқа  жазу  арқылы 
денені тусіру 
 
30 сек 
 
Денені артқа 
жазып түсіру 
12 станция  
Аяқты  бірге  ұстап,  жоғарыда 
тұрған 
қолмен 
сақинадан 
лақтырылған 
созылмалы 
дəкенің 
шетін 
ұстау, 
бар 
күшпен 
жан-жаққа 
қолды 
жіберіп қалу 
 
30 сек 
 
Қолға  түскен  бар 
күшпен  
 аяқты бірге ұстау 
13 станция 
 Аяқтың 
басымен 
гимнастикалық 
отырғыштың 
шетімен қозғау 
 
30 сек 
 
Аяқтың ұшын тіке  
алға созып 
шығару 
14 станция  
 Қолмен 
аяқтың 
көмегімен 
көлбеу арқанда өрмелеу 
 
30 сек 
 
Аяқ пен қол 
буындарын тез 
қимылдату 
15 станция  
Жартылай  отырған  қалпынан 
алма-кезек  оң  (сол)  аяқпен 
көлденең 
тепе-теңдікке 
(«қарлығаш») көшу 
 
30 сек 
 
Денені тіктеп 
ұстау 
Қорытынды станция 
Қимылды ойын «Жасауға 
болмайтын қозғалыс»! 
 
5 мин 
 
Ойын ережесін 
толық сақтау. 

 
196 
 
 
Сурет 15 - Гимнастика сабағына арналған жаттығулар 
кешені 

 
197 
1. Физиктер, химиктер, математиктер мен биологтар, 
географтардың еңбек жағдайының сипаттамасы 
 
Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика  мамандарының  жұмысындағы  елеулі  еркшелігі  миға 
түсер  салмағында.  Ұзаққа  созылған  қауырт  ой  еңбегі  көбіне 
лабораторияда  аппараттар  қасында  отырған,  не  түрегеп  тұрған 
күйде атқарылады. Оларды басқару оған баса назар аударылуын, 
мойынның,  арқаның  жəне  иықтардың  ширыққан  бұлшық 
еттерінің  бірқалыпта  болуын  қажет  етеді.  Шарасыз  жұмыс 
жағдайы, 
жұмыстың 
біркелкілігі, 
жоғары 
температура 
(химиктерде),  əр  түрлі  жиіліктегі  электромагнитті  толқындар, 
жоғары  қуатты  ток,  тітіркендіргіш  у-шу,  ультракулгін  жəне 
лазер  сəулелері  (физиктерде)  -  осының  бəрі  адамның  қажуына 
əсер етеді. 
Осы  мамандықтарды  игеруге  талпынған  студенттер  тобы 
көбіне  дене  мен  ойдың  куаты  жинақталатын  альпинизм,  ауыр 
атлетика,  техникалық  спорт  түрлерін  ұнатады.  Мысалы,  атақты 
альпинист,  жұмыр  жердің  ең  биік  нүктесі  Эверест  шыңына 
тұнғыш  көтерілген  қазақ  Қазыбек  Валиев  физик,  Олимпиялық 
чемпион Илья Ильин биолог жəне т.б. 
Студент 
математиктердің 
арасында 
мергендер, 
шахматшылар 
жеткілікті. 
Орындалатын 
аспаптық 
жəне 
математикалық 
жұмыстардың 
дəлдігі 
студенттердің 
жауапкершілік 
сезімдерін 
оятып, 
көру 
анализаторының 
қызметін барынша іске жұмылдырады жəне нервтің шиеленісуін 
күшейтеді.  Тіпті,  тұлғасы  жақсы  жетілген  студенттердің  өзі 
жалпы шаршауға шалдығып жəне бас ауруының пайда болуына 
химиялық қоспалардан ауаның бұзылуы əсерін тигізетін (химия 
факультетінің  спортпен  айналасатың  3-курс  студенттерімен 
əнгімеден)  ұзаққа  созылған  лабораториялық  жұмыстар  жасау 
кезінде  үлкен  қиындықтарға  кез  болады  екен.  Ал  денсаулық 
жағдайында 
ауытқушылығы 
бар 
жəне 
дене 
тəрбиесі 
дайындығының  дəрежесі  төмен  студенттер  тым  тез  шаршағыш 
жəне  көп  жағдайда  қатты  əлсірейтін  көрінеді,  олай  болса, 
олардың қозғалыс режимін айрықша жандандыру қажет. 
Уақытты  үнемдеу  үшін  студенттердің  өздерінің  ағзаларына 
қосымша  психо-физиологиялық  салмақ  түсіріп,  еңбек  пен 

 
198 
демалыс  режимінің  қарапайым  талаптарын  бұзатыны  белгілі. 
Ол, 
əсіресе, 
емтихан 
сессиялары 
мен 
жоғары 
курс 
студенттерінің  диплом  жұмыстарын  жазу  кездерінде  жиі 
байқалады.  10-12  семестр  бойы  өткізлетін  лекциялық  сабақтар 
студенттерді белсенді дене еңбегі қызметінен айрады, мұнын өзі 
олардың  ағзасының  тіршілік  қызметі  мен  жұмыс  қабілетін 
ежептəуір  төмендетіп  жібереді.  Аталған  мамандықтардың  оқу 
процестерін  талдау  оларды  сапалы  түрде  игеру  студенттерден 
қосымша,  дербес  лабораториялық  жұмыстар  жəне  əдеби 
шығармалармен  жұмыс  жасауды  талап  ететіндігін  көрсетіп 
берді. Мұның өзі ой еңбегіне ерекше назар аудартады жəне күн 
сайын деңеге түсер салмақ көлемін төмендетеді. 
Сонымен,  жоғарыдағы  аталып  кеткен  мəліметтерге  сүйене 
отырып,  физиктер  мен  математиктер  мамандардың  кəсіби 
қызмет  сипаты  мен  мазмұны  жəне  осыған  байланысты  қажетті 
дене қабілеттері мен психикалық қасиеттері келесі (кесте 12) 
«Биология»  мамандығы  студенттерінің  оқу  еңбегі  көбінесе 
ойлау  қабілетін  арттырады,  оның  жетістігі  ең  алдымен  ақыл-ой 
қабілеттілігі мен зейіннің тұрақтылығы.  
Ауыр  ой  еңбегі  оқу  жылы  бойына  жабық  бөлмелерде 
қозғалмай отырған күйінде жүзеге асырылады.  
Оқу  процесі  зейін  жəне  мойын  бұлшық  еттің,  бас  пен  иық 
иіннің  статикалық  ауырлықпен  бірге  жоғары  концентрацияда 
болады.  
Кредиттік  оқыту  технологиясының  ережесіне  сəйкес 
студенттер  өздерінің  апталық  бюджет  уақыт  бөлігін  өз  бетімен 
оқу  керек.  Яғни,  олар  өздерінің  уақыттарын  кітапхана  мен 
интернеттен  ақпараттар  іздеуге  бөледі.  Мəжбүрлі  біркелкі 
жұмыс 
қалпы 
мен 
еңбек 
спецификасы 
(лекцияларды 
конспектілеу, 
əдебиетті 
оқу, 
зертханалық 
сабақтарда 
гербарийлерді, топырақ түрлерін сұрыптау), оның біркелкісі мен 
бір  қалыптылығы  өмір  тіршілігінің  маңызды  функциялары  мен 
организм жүйесінің төмендеуіне мүмкіндік береді.  
 
 
 
 
 

 
199 
Кесте  12  –  Физиктер  мен  математиктер  мамандардың  кəсіби 
қызмет  сипаты  мен  мазмұны  жəне  осыған  байланысты  қажетті 
дене қабілеттері мен психикалық қасиеттері 
 
Кəсіби  қызмет  сипаты  мен 
мазмұны 
Қажетті қабілеті 
Білім беру мектептегі оқу  
бағдарламасына енгізілген 
математика, физика пəндер 
бойынша сабақ беру; 
Əр түрлі мекемелерде бейінді 
пəндер бойынша ғылыми 
зерттеулер жүргізу; 
Аспабтық жəне 
математикалық жұмыстарды 
дəл орындау 
Лабораториялық жұмыстарды 
даярлау барысында қосымша 
əдебиеттерді қарастыруды 
талап етеді 
 
Статикалық 
жəне 
динамикалық төзімділік; 
Мойынның, 
арқаның 
жəне 
иықтардың  ширыққан  бұлшық 
еттердің бірқалыпта болуы 
Көру 
анализаторына, 
ой 
жұмысқабілетіне,  өнеркəсіпте 
болатың  зиянды  факторларға 
(у-шу, ультракүлгін жəне лазер 
сəулелері)қарсы тұру  
 
Оқу  процесінің  ерекше  күрделі  негізгі  құралы  көру 
талдағышы  мен  жүйкеге  күш  түсіру  мобилизациясын  талап 
ететін  емтихан  сессиясы  жəне  диплом  жұмыстарын  қорғау 
болып  табылады.  Бұл  факторлар  студенттің  денсаулығы  мен 
организм 
функцияларына 
теріс 
əсерін 
тигізеді. 
Біздің 
ойымызша, 
басты 
себептің 
бірі 
ақыл-ой 
мен 
дене 
жүктемелерінің тиімді үйлеспеуі.  
Биология  пəні  мұғалімнің  дайындық  жүйесіндегі  маңызды 
бөлімнің 
бірі 
– 
оқу-дала 
практикасы. 
В.М.Душенков, 
К.В.Макаровтардың  ойларынша  «...  жазғы  дала  практикасында 
студенттердің  оқу  жыл  бойы  лекциялар  мен  зертханалық 
сабақтарда  алған  білімдері  тереңдетіліп,  бекітіледі.  Бұл 
практика болашақ мұғалімге тірі табиғат пен ауыл шаруашылық 
практикасымен танысуға, табиғи тіршілік ортадағы омыртқасыз 
жəндіктерді зерттеуге, дала жұмысының дағдыларын меңгеруге, 

 
200 
табиғатта  негізгі  байқау  əдістері  жəне  зерттеу  жұмыстарымен 
танысуға,  табиғи  ортаның  жағдайын  бағалау  жəне  сақтау 
жөніндегі  шараларға  тікелей  қатысуға  мүмкіндік  береді»  [6  , 
4б.].  
Биологтардың  еңбек  өзгешеліктерін  түсіну  үшін,  олардың 
дала 
практикасы 
кезіндегі 
қызметтеріне 
тікелей 
көңіл 
аударуымыз  қажет.  В.М.Душенков,  К.В.Макаров  ойларынша, 
«...  омыртқасыз  су  жəндіктерін  қолмен  жинау  кезіндегі  ең 
қарапайым əдіс – судағы тырбиған ағаштардан, бұтақтардан, су 
өсімдіктерінен  жəне  тастардан  жинау.  Затты  су  бетінен  алған 
кезде ауаға шығатындай бір қалыпқа бұрып, ақырын алу қажет. 
Тордорбамен  аулаған  кезде  оны  ағымына  қарсы  жүргізеді.  Су 
бетіндегі  жəндіктерді  жинау  үшін  тордорбаны  жартылай  суға 
батырылған күйінде ұстау қажет ...» [ 6, 15-16 б.].  
Сонымен,  жоғарыда  айтылғандай,  болашақ  биологтарға 
статикалық  төзімділік  (жүкті  статикалық  күйде  ұстау);  ептілік 
(дене  мүшелерінің  кең  орналасуы,  атап  айтқанда  қызмет 
мақсатына  қарай  байланысты  аяқ-қол  бастары);  күш  сияқты 
дене қабілеттері қажет.  
В.М.Константинов,  А.М.  Михеев  айтқандай  «...  жер 
бетіндегі  омыртқалылар  түрінің  құрамын  зерттеу  барысында 
негізгі əдістің бірі - əр түрлі тіршілік орындарына саяхатқа бару 
кезінде  оларды  бақылау  жəне  кейбір  түрлерінің  жиналуын 
сыртынан  бақылау,  мысалы,  тоғай  шеті,  қалың  бұталар  немесе 
қурайлар  бар  жерлерде  ...  .  Жаңа  үйреніп  жүрген  жəне 
тəжірибесі  аз  бақылаушылар  үшін  маршрут  қашықтығы  4-5 
шақ.,  ал  фаунистикалық  зерттеу  дағдыларын  меңгеріп  алған 
жəне  нақты  аудан  бойынша  зерттелетін  жəндіктерді  жеткілікті 
білетін бақылаушыларға 6-8 шақ., құрайды.  
Саяхат  барысында  бақылаушыдан  үнемі  зейін,  əр дыбысқа, 
сыбдырға,  ағаштың  ұшар  басындағы,  шөптегі,  бұталардағы  əр 
қозғалыстарға,  судағы  əр  дыбыстарға  шұғыл  əрекет  ету  талап 
етіледі.  Бақылаушы  мүмкіндігінше  дыбыссыз,  ақырын  жүріп, 
қажет болған жағдайда бір орында тұрып қалу керек. Жануарды 
көрген жағдайда оны толығымен қарап, жүріс-тұрысын бақылау 
үшін  мүмкіндігінше  ақырындап,  білдіртпей  жақындау  керек»  [ 
7, 15-16 б.].  

 
201 
Жоғарыда  айтылғандардың  негізінде  биологқа  келесі 
маңызды  қасиеттер:  көз  жітілігі,  тез  ойлау,  зейін  (оның  көлемі, 
концентрациясы), көру есі, оперативтік ес қажет. 
«Биология» 
мамандығы 
бойынша 
Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру 
стандарттарының  [8-10]  мазмұнын  талдау  маманның  кəсіби 
қызметі түрлерін, лауазымын, біліктілік мінездемесін анықтауға 
мүмкіндік береді (кесте 12).  
Сонымен,  050113  «Биология»  мамандығы  бойынша  білім 
алып  жатқан  болашақ  маман  кəсіби  қызмет  түрлері  бойынша 
білім  беру,  ғылыми-зерттеу,  өндірістік-басқару,  ұйымдастыру-
технологиялық қызметтерді жүзеге асыра алады. Сонымен қатар 
ол  химия  жəне  биология  пəнінің  мұғалімі,  ғылыми  қызметкер, 
басқару  қызметкер,  мастер-оператор  болып  жұмыс  атқара 
алады.  Осы  кəсіп  маманы  біліктілік  талаптарына  сəйкес 
кредиттік  оқыту  жүйесі  бойынша  білім  алу  ерекшеліктерін, 
органикалық  əлемнің  даму  заңдылықтарының  негіздерін,  əр 
түрлі  оқыту  əдістерді  қолданып  оқушылармен  жұмыс  жасай 
білу, 
тəрбие 
жұмыстарының, 
зертханалық 
жəне 
дала 
эксперименттер  мен  бақылауларды  практикада  көрсете  білу 
дағдыларын игеру қажет.  
Жоғарыда 
айтылғандай, 
биологтар 
өздерінің 
кəсіби 
маңызды қасиеттерін дала практикасы кезінде көрсете алады.  
Қарастырылып  отырған  мамандықтың  оқу  жоспарының 
маңызды  бөлігінің  бірі  -  педагогикалық  практика,  бұл 
практикада  оқушылар  қызметінің  сипаты  бірден  жүктемені 
көбейту  арқылы  өзгеріледі  жəне  оған  студенттердің  көпшілігі 
дайын  болмайды.  Ақыл-ой  жүктемесінің  елеулі  артықшылығы 
оқу  жылы  бойына  гиподинамиямен  қоса  үш  өзара  байланысты 
мəселелердің белсенділігі көрінеді:  
1.  Оқу  процесінде  организм  мен  еңбек  қабілеттілікті 
төмендететін  студенттердің  ақыл-ой  жəне  дене  жүктемелерінің 
сəйкессіздігін жою;  
2.  Оқу-тəрбиелік  процесінде  арнайы  дене  дайындығын 
енгізуі қажет. 
3.  Педагогикалық  практика  кезінде  студенттердің  дене 
дайындығын ұйымдастыру.  
 

 
202 
Кесте  13  -  «Биология»  мамандығы  бойынша  қызмет  түрлерінің 
жəне атқаратын лауазымдардың сипаттамасы  
 
Мамандық 
Кəсіптік  
қызмет түрлері 
Лауазымдар  Маманның 
біліктілік 
сипаты 
Əр түрлі оқу 
орындарында 
(мектептер,  
лицейлер, 
гимназиялар, 
 колледждер  
жəне т.б.) білім  
беру (педагогика 
лық) жұмыстар.  
Химия  
жəне  
биология  
пəнінің  
мұғалімі  
Жеке 
тұлғаның 
жалпы 
мəдениетін 
қалыптас-
тыруға  жəне 
кəсіби 
білім 
беру 
бағдарлама-
ларын 
меңгеруге 
мүмкіндік 
жасай 
отырып,  осы 
көп 
профильді 
пəндер 
бойынша  оқу-
шы-ларға 
сабақ 
жүр-
гізіп, 
тəрбиелеуге 
құқылы.  
Ғылыми-зерттеу, 
əртүрлі 
мекеме-
лерде  кəсіби  пəн-
дер  бойынша  ғы-
лыми  зерттеулер 
жүргізу.  
Ғылыми 
қызметкер 
030340 
 «Химия жəне  
биология» 
Əр  түрлі  деңгей-
дегі  мемлекеттік 
құры-лымдардағы 
өндірістік-басқару 
Басқарма 
қызметкері 
Орта 
мектептің  оқу 
бағдарлама-
сындағы 
барлық 
биология 
ғылымдары: 
ботаника, 
зоология, 
физиология, 

 
203 
қызметі.  
Химия-биология-
лық профильді өн-
дірістерде 
(ауыл 
шаруашылық 
жəне  минералды 
шикізатты  өңдеу 
бойынша  өндіріс) 
ұйымдастыру-
технологиялық 
қызмет. 
Оператор, 
мастер 
биохимия, 
цитология, 
сонымен 
қатар  жалпы 
білім  беретін 
пəндер 
бойынша 
050113 «Биология» 
05113.01 
«Биология  
жəне химия» 
05113.02 
«Биология 
 жəне психология» 
05113.03 
«Биология 
 жəне экология» 
05113.04 
«Биология  
жəне география» 
05113.05«Биология 
жəне валеология» 
05113.06 
«Биология  
жəне гигиена» 
05113.07 
«Биология  
жəне  
 фермерлік іс» 
Педагог–пəн мате-
риалын, 
оқыту 
тəсілдерін, 
сыныптан 
тыс 
жұмыстарды,  ата-
аналармен 
бірлескен  тəрбие 
жұмыстарын 
меңгеру қажет. 
 
Зерттеуші– 
əдебиетпен 
жұмыс жасау 
жəне зерттеу 
методикасының 
технологиялық 
сұлбасын құрау, 
тəжірибе мен 
бақылау өткізу, 
экспериментальды 
материалдарды 
жи-нақтап, талдап 
жəне 
қорытындылар 
т.б. жасай білуі 
қажет. 
«Биология», 
бакалавры, 
биология 
пəнінің 
мұғалімі,  
«биология 
жəне 
химия» 
бакалавры, 
«биология 
жəне 
психология» 
бакалавры, 
биология 
жəне 
психология 
пəнінің 
мұғалімі,  
«биология 
жəне 
эко-
логия» бака-
лавры, 
биология 
жəне 
экология 
пəнінің 
мұғалімі 
«биология 
Əлемдік  білім 
кеңестігінде 
білім 
беру 
процесінің да-
му  заңдылық-
тары  туралы 
түсінігі  болу 
қажет;  
Кредиттік 
оқыту  жүйесі 
бойынша 
оқыту 
ерекшелік-
терін, 
органикалық 
əлемнің 
негізгі 
даму 
заңдылық-
тарын 
білу 
қажет; 
Əртүрлі 
оқыту 
əдістерді 
пайдаланып, 
оқушылар 
мен 
жұмыс 
жасай 
білу 
керек;  Оқыту 

 
204 
жəне 
геог-
рафия» 
бакалавры, 
биология 
жəне 
география 
пəнінің 
мұғалімі,  
«биология 
жəне 
валеология» 
ба-калавры, 
биоло-гия 
жəне  валео-
логия 
пəнінің 
мұғалімі, 
«биология 
жəне 
гигиена» 
бака-лавры, 
биология 
пəнінің 
мұғалімі 
жəне 
сан.эпид. 
қызметінің 
мама-ны,  
«биология 
жəне 
фермерлік 
іс» 
бакалавры, 
био-логия 
жəне 
фермерлік іс 
пəнінің 
мұғалімі 
дағды-лары 
мен, 
тəрбие 
жұмыстарын, 
зертханалық 
жəне 
дала 
тəжірибелер 
мен 
бақылауларды 
практика 
жүзінде 
көрсете  білу 
керек. 
 

 
205 
Практиканың басты мақсаты – студенттердің педагогикалық 
қызметіндегі  биология  мұғалімнің  негізгі  функцияларын 
меңгеру жəне мұғалімнің кəсіби ерекшеліктерін қалыптастыру.  
Биология 
пəні 
бойынша 
педагогикалық 
практикада 
студенттердің барлық қызмет түрлерінің ішіндегі негізгі орынды 
биология бойынша сабақтар өткізу оқу жұмысы болады. Мектеп 
оқушыларын 
оқыту 
процесінде 
студенттер 
мұғалімнің 
педагогикалық  қызметіндегі  ақпараттық,  бағдарлау,  жетілдіру, 
мобилизациялау,  коммуникативтік  функцияларын  орындау 
ептілігін қалыптастырады жəне жетілдіреді.  
Сонымен, 
жоғарыда 
зерттеу 
нəтижелеріне 
жасалған 
талқылау  негізінде  келесі  қорытынды  жасауға  болады:  биолог 
маманның  кəсіби  қызмет  сипаты  мен  мазмұнына  сəйкес  дене 
қабілеті,  қозғалыс  ептіліктері  мен  дағдыларын  белгілеу  қажет 
(кесте 14).  
 

жүктеу/скачать 1,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: