Ќазаќстан республикасыныњ

• 
  тікелей импортты факторинг;
  
• 
  тікелей экспортты факторинг.
  

Факторингтік операциялар ашық және жасырын деп екіге бөлінеді. Ашық факторинг – егерде факторингтік компания сатып алу туралы талабын борышкерге ескерткен жағдайда туындайды. Жасырын факторингте клиент өзінің сатып алушыларын ескертпей, факторингтік компаниямен келісімшарт жасайды. Жіктелудің аталған белгісі негізгі болып табылады, өйткені факторингтік операцияларды ұйымдастыру келісішарт түріне байланысты болады. Бұл жерде ұстанымдық тұрғыдан алғандағы ерекшелік, ол сатып алушы кәсіпорын ақшаны ақырында кімнің шотына төлейтігінде. Ашық факторингте төлем тікелей факторингтік компаниямен жүргізіледі, ал жасырын факторинг кезінде – жеткізуші – кәсіпорынмен жүргізіледі, өйткені сатып алушы факторингтік компанияның қатысатыны туралы ескертілмеген.

Сонымен қатар, факторингтік келісім кері талап (регресс) құқығымен және кері талап (регресс) құқығынсыз болуы мүмкін. Регресс құқығының болуы сатып алушы өз міндеттемелерін орындаудан бас тартқан жағдайда, жеткізуші – кәсіпорыннан төленген соманы кері қайтаруға талап етуге мүмкіндігі бар, яғни аталған жағдайда несиелік тәуекел жеткізуші – кәсіпорында болады. Егерде кері талап құқығынсыз факторингтік келісім жасаған болса бұл жағдайда факторингтік компанияға ақшалай талаптарды сатумен қатар несиелік тәуекел де беріледі.

Регресс құқығымен келісім жасау барысында жеткізуші – кәсіпорын факторингтік компанияға сатылған қарыз талаптары бойынша белгілі бір несиелік тәуекелде бола береді. Аталған жағдай әдетте, егерде жеткізуші өзінде күдікті қарыз міндеттемелері болмайтындығына сенімді болған жағдайда, немесе олардың өз сатып – алушы клиенттерінің несиеқабілеттілігін мұқият тексеріп оң бағалаған жағдайда орын алады. Сондықтан да жеткізуші – кәсіпорын несиелік тәуекелді сақтандыру қажеттілігі бойынша қызмет көрсету шығындарын төлеуді қажет деп есептемейді.

Факторингтік келісімдер алдын – ала төлем түрінде немесе белгілі бір мерзімге талаптарды төлеу түрінде жеткізушіге несие беру туралы келісімдер арқылы жасалуыда мүмкін. Алдын – ала төлем туралы келісім жасаған жағдайда жеткізуші – кәсіпорынмен қайта табыстау бойныша талаптарының 80% аванс ретінде төленеді. Ал қалған бөлігі сатып алушыдан қаражат түскеннен кейін факторингтік компания арқылы төленеді. Белгілі бір мерзімге талаптарды төлеу барысында қайта талап етілген қарыз талаптарының сомасы (шығындарды шегергенде) нақты бір мерзімге немесе белгілі бір уақыт өткеннен кейін жеткізуші – кәсіпорынға аударылады.

Факторингтік қызмет көрсету туралы келісім жеткізуші – кәсіпорын мен факторингтік компания арасында, әдетте бір жылдан төрт жылға дейінгі мерзімге жасалады және оның мерзімі келесідей себептер бойынша тоқтатылуы мүмкін:

• 
  тараптардың өзара келісмі;
  
• 
  факторингтік компанияның қалауы;
  
• 
  жеткізушінің қалауы;
  
• 
  жабдықтаушының төлемқабілетсіздігі.
  

Факторингтік келісімде тараптардың әрқайсысының құқықтары мен міндеттері қарастырылуы керек: жеткізушілерге несиені ұсыну процедуралары, қарыз талаптарын қайта табыстау мен оларды инкассалау, өзара талаптарды жүзеге асыру тәртібі, несиелік тәуекелдерді сақтандыруды жүзеге асыратын лимиттер сомасы және т.б.

Келісімшартта, сонымен қатар жеткізушіден алынатын төлем көрсетілуі керек. Халықаралық тәжірибеде факторинг тәжірибесінде факторингтік кәсіпорынның табыс алуының екі тәсілі қолданылады: дисконт түрінде және көрсетілген қызметтер үшін сыйақы түрінде.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Кәсіпкерлік қызметті қаржыландырудың ішкі көздеріне не жатады?
   
2. 
   Шаруашылық жүргізу субъектісінің қаржылық қатынастарын сипаттап беріңіз.
   
3. 
   Кәсіпорынның қаржы ресурстарының құрамын ашып көрсетіңіз.
   
4. 
   Басқару жүйесі ретіндегі қаржы менеджментінің мазмұны неде?
   
5. 
   Қаржылық жоспарлаудың мазмұны.
   
6. 
   Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру.
   
7. 
   Кәсіпкерліктегі факторингтің мәні неде?
   
8. 
   Жеткізуші үшін факторингтің артықшылықтары неде?
   
9. 
   Лизингтік операциялардың мәні неде?
   
10. 
    Лизинг субъектілері деген кімдер? Лизингтің қандай түрлерін білесіз?