Қазақстан тарихы

1. Археология ғылымының қалыптасуы.

2. Анықтама: «Археология» адамзаттың өткен тарихын зерттейтін ғылым (грекше «архойос» ежелгі, «логос» ғылым) деген мағынаны білдіреді.

3. Зерттеудің нысандары қалалар, қоныстардың орны, кен өндірісі, шахталар, тоған, керуен сарайлар, үй-іші заттары, әскери бекіністер, оба, зираттар.

4. Археологиялық ескерткіштер – адамның қолымен жасалған заттар.

5. Археологияның мәні тарихты зерттеп танып білу

5.1. Адамдардың миы, жынысы, еңбек қабілеттілігі, нәсілі, түр-тұрпаты

5.2. Кәсібі, шаруашылығы

5.3. Мәдениеті

6. Көне ескерткіштер мекені Египет, Тигр, Евфрит, Жерорта теңіз жағалауы

7. Тарихи ескерткіштер табылған қалалар:

7.1. Шумер қалалары (Ур, Урук), Ахетатон, Геркулакум, Помпей патша мұрағаттары мен кітаптары

7.2. Қытай – сарбаз, ат-арбалардың қыш мүсіндері

7.3. Отырар, Сарайшық, Саурам ежелгі көне қалалар

8. Зерттеген ғалымдар:

8.1. Ілкей Марғұлан Беғазы Дәндібай

8.2. Кемал Ақышев «Алтын киімді адам»

8.3. М. Қадырбаев «Мұртты қорғандар»

9.1. Анықтама – халықтарды, шығу тегін, рулық-тайпалық және әлеуметтік құрамын, тұрмыс-тіршілігін, салт-сапасын, әдет-ғұрып ерекшелігін зерттейтін ғылым.

9.2. Кезеңі – XIV ғ. Ортасында Еуропада

9.3. Негізін салушылар: Тайлор, Мак-Леннан, Фрэзор, Люис Морган.

9.4. Зерттелген нысандар ертедегі адамдардың мекен-жайлары, тұрақтар, мола-қорым, зираттар.

9.5. Зерттеу мақсаты: Миклухо Маклай мұхит, аралда тұрған халықтарды зерттеді. Жаңа Гвинея аралдарында 3 рет болған 1872, 1877, 1883 жылдары. Л.Т.Морган 27 Солтүстік америкалық үндістер – иронездер туралы жазған.

9.6. Міндеттері: Экспедициялар жабдықтау. Қажетті мәліметтер жинау (салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар, тұрмысы, шаруашылығы) ауызша шығармалар жинау.

9.7. Зерттеудің маңызы елдің шығу тегін, болмысын зерттеу арқылы оның болашағына қатысты болжамдар жасау.

1. Анықтама: туған өлкені жан-жақты зерттеп білу

1.2. Хронология кезеңі XVIII ғ. бастап (I Петр кезеңі 1713 жылы 13 ақпандағы қаулы) тарихи құндылығы бар заттарды мемлекетке тапсыру.

1.3. Міндеттері: өздерің туған өлкені зерттеп оларды қамқорлығына алып, тарихи ескерткіштерді аялау, олардың сақталуын қадағалау.

1.4. Мақсат археолог, этнограф, тарихшы мамандар көмек көрсету, өз Отанына үлес қосу.

1.5. Ономистика жер, адам есімдері, ру атауларын зерттейтін ғылым. Ономистиканың салалары:

 антропонилика (кісі есімдері)

 топонимика (жер-су атаулары)

 этнонимика (ру, тайпа, халық атаулары)

 теонимия (құдайлар мен басқа да аңыз кейіпкерлерінің атау-есімдері

 космонимия (жұлдыздыр мен планеталардың атауларының мағынасы

2. Тарихи география халықтардың ең көне кезеңнен бергі географиялық тарихын зерттеуі.

2.1. Көшпелілер мәдениеті шөлейт, далалық аймақта,

2.2. Отырықшы өркениеттер мәдениеті Ніл, Тигр, Евфрит, Үнді, Хуанхэ өзендері бойында.

2.3. Географиялық сызбалар 15 млн жыл. Географиялық карта 4 млн жыл

3. Тарихи демография халықтардың санын, өсуінғ азаюын зерттейтін ғылым.

4. Мұрағаттану көне замандардан бері жинақталған жазба құжаттар, қолжазбалар сақталатын орын.

4.1. Мұрағат көзі аса құнды жазбалар, қолжазбалар.

4.2. Міндеті – ауызша, жазбаша деректерді жинау.

5. Демографиялық деректер Геродот «Тарих» кітабында грек-парсы соғыстарында 5 млн парсы

§6. Тарих және уақыт

1. Анықтама: Тарихи уақыт межесін тарихи өлшем арқылы белгілеу.

2. Шығу тарихы: Хронология гректің «хронос» – уақыт және «логос» – ғылым.

3. Уақыт межесін анықтап, белгілеу:

3.1. Табиғат құбылысы арқылы (күннің жылынуы, суытуы, жаңбыр, қар жаууы).

3.2. Күн мен айдың тұтылуына, айдың қозғалысын бақылау арқылы.

3.3. Қазақ халқы өзіне тән шаруашылық дәстүріне байланысты,

3.4. Әлемдегі елдер өткен айдың есебін екі түрлі жасайды:

– циклдік – ұлы тұлғалардың өмір сүрген кезінен. Мысалы: Оғыз ханның заманы.

– бір түзу тәртібі – қазіргі уақыттағы жыл санау.

4. Жыл санаудың бөлінуі:

4.1. Б.з.б. – біздерге белгілісі және белгісізі бар оқиғалар жыл санауымыздан бұрын да өткен.

4.2. Б.з. Иса пайғамбардың туған жылынан басталып қазіргі ІІІ мж басында, ХХІ ғ өмір сүріп жатырмыз.

5. Қазақша жыл санау: мүшел арқылы тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, тауық, ит, доңыз.

5.1. Жылды мүшел арқылы санау (мүшел бойынша әр жылға бір аңның аты берілген.

5.2. Жыл басы – Наурыз айының 22 жұлдызы. Бұл күні күн мен түн теңеледі.

6. «Хижра» - араб тілінде «қоныс аудару».

6.1. Ислам дінінің жыл санау үлгісі.

6.2. Мұхаммед пайғамбардың Мединеге қоныс аударуымен басталады. 622 ж. шілде айының 16 жұлдызы.

§7. Тарих және кеңістік

1. Анықтама: Кеңістік – тоқтаусыз құбылыс, шексіз қандай да бір тарихи оқиға мен үрдістердің белгілі бір уақыт пен ортада өтетін өлшем бірліктері.

2. Кеңістік қасиеті:

2.1. Үш өлшемді кеңістік – сақтарда әлем үш құрылымнан: жер асты – төменгі, дер үсті әлемі – орта, жоғары – аспан.

2.2. Шексіз өлшемді кеңістік – болжамдар негізінде түріктерде тәңір–әке, Умай ана деген түсінік болған.

2.3. Мәңгі кеңістік – мәңгілік тіршілік, қозғалыс тіршілік беріп отыратын қасиетті жаратылыс.

3.