*тақырыптық  каталогтар  (индекстер)

*тақырыптық  каталогтар  (индекстер)–  іздеу  тақырыптар  мен  жиі 
кездесетін  сөздер  арқылы  іске  асырылады.  Каталог  дегенімізтопталған 
аннотация  тізімдері  арқылы  іздеу  жүйесі.Онда  Internetтің  басқа  ресурстарына 
гипперсілтемелер  бар.  Сілтемелер  базасын  («индекс»  деп  те  атайды)  қолмен 
толтырады.  Катологтан  іздеу  тақырыптармен  танысудан  басталады.  Нәти-
жесіндеадрестердің  аннотацияланған  тізімін  табасыз.  Шетелдік  тақырыптық 
каталогтардың қатарына Yahoo и Magellan жүйелері, ал Ресей елінің@Rus (АУ), 
Weblist жатады. 
* 
Іздеу жүйесі(робот) арқылы. 
* 
Метаіздеу жүйесі (роботтардың роботы). 
* 
Жедел іздеу. 
 
Интернеттің зерттеушіге көмегі: 

 
Электронды тарихи құжаттарға, басылымдарға қол жеткізу. 

 
Әр елдің мемлекеттік мекемелерінің мұрағатында сақталған, құпия емес 
құжаттарын пайдалану мүмкіндігі. 

 
Электронды кітаптардыпайдалану. 

 
Әртүрлі елдердің тарихына қатысты ақпарат алу мүмкіндігі.  

 
Заттай және бейнеленген деректерді пайдалану. 

 
Цифрланған  кино-фото  –  и  фоно  –құжаттарды  Жорналдардың 
электрондынұсқаларын пайдалану. 

 
Виртуалдытелеконференцияларға қатынасу. 
 
Әдебиет 
 
Архивоведение  (учебное  пособие),О.В.  Вовкотруб,  Л.Р.Фионова,  Пензенский 
государственный университет, 2005. 
ВолодинБ.Ф.Всемирная история библиотек. – М.: Профессия, 2004. – 464с. 
КондрашкинаЕ.В. Массовое библиотечное обслуживаение. – М.: Литера, 2012. 
– 176с. 
Доорн  П.  Электронный  лабиринт:  возможности  и  «ловушки»  компьютерной 
системы  Internet  для  историков  //  Круг  идей:  развитие  исторической 
информатики. М., 1995, С.122–135. 
Робачевский  А.М.  Глобальная  сеть  Internet  //  Информационныйбюллетень 
Ассоциации «История и компьютер», № 13, март 1995, С.127–134. 
Internet для историков // Информационный бюллетень Ассоциации «История и 
компьютер», № 23, 1998, С.172–194. 
Кузембайулы  А.  Из  истории  деятельности  научных  учережлений  по 
изучениюКазахстана  XIX–нач.  XX  в.в.Алматы,  Изд.  "Гылым",  1990.–  68  с. 
(соавтор: Аханов Ж.) c.39–45. 
Масанов Э.А. Очерки истории этнографического изучения казахского народа в 
СССР. Алматы, 1966. 
 

163 
 
ҚОРТЫНДЫ 
 
Соныментарихи дерексіз тарих жоқ екендігін түсіндік. Деректану пәні тарихшы 
мамандарды  дайындайтын  оқу  орындарының  оқу  жоспарындағы  негізгі 
пәнднрдің  бірі.  Негізгі  мақсаты  тарихи  деректерді  іздеу,табу  және  оларды 
талдап,зерттеу жұмысының кәдесіне жарату. 
Әлбетте  тарихи  деректің  теориялық-методологиялық  проблемаларын  игермей 
зерттеуші  табылған  деректен  шынайы  ақпарат  алуы  мүмкін  емес.  Сондықтан 
деректану  пәнінің  келесі  міндеті  шәкірттерге  терең  теориялық  білім  беру. 
Тарихи  дерек  дайын  күйінде  кітап  сөрелерінде  жатпайтындығы  белгілі. 
Болашақ  зерттеуші  кітапханаға,  музейге  немесе  архиф  мекемелеріне  барғанда 
құжат  қорларымен  жұмыс  істеп  одан  тиісті  ақпарат  алу  әдістерін  осы  пәнді 
меңгеру барысында үйренеді. 
Деректану  ғылымы  басқа  гуманитарлы  ғылымдарға  қарағанда  кежелеу 
дамыған.  Гуманитарлы  ғылымдар  тарихи  деректерге  мұқтаж  болғанымен  оған 
тек  ХVІІІ  ғасырда  ғана  көңіл  аударылып,ХІХ  ғасырдың  орта  шенінде  өзінің 
зерттеу  объктісі  бар  жеке  бір  ғылымға  айналды.  Осы  күні  деректану 
айналасына  көптеген  арнаулы  пәндерді  топтастырған  тарих  ғылымының  кең 
арналы саласына айналды. 
Өкініштісі,  кешегі  кеңес  заманында  да  қазіргі  тәуелсіз  Қазақстанда  да 
деректанушы  дайындайтын  арнаулы  оқу  орындары  жоқ.  Москва  қаласындағы 
архивтану  институты  кеңес  одағының  барлық  мекемелерін  мамандармен 
қамтамасыз  ете  алмады.«Мәдени  мұра»бағдарламасы  бойыншашет  елдердің 
мұрағат  қорларынан  мыңдаған  құжаттар  әкелінді.  Амал  қанша,оларды  оқып, 
қазақ тіліне аударып, ғылыми айналымға кіргізетін мамандарға әлі де зәруміз. 
Арнаулы кафедра тек қана әл-Фараби атындағы Ұлттық университете ғана бар. 
Тарих  факультетінде  оқытылатын  деректану  пәні  студенттерді  тек  деректану 
негіздерімен ғана таныстырады. 
Деректану  ғылымы  тек  тарихшылар  айналысатын  ғылым  емес.  Ол  пәнаралық 
байланысты  қажет  ететін  ғылым.  Бір  елдің  тарихи  деректерін  зерттеу  үшін 
оның тарихын біліп қана қою аздық етеді. Ол елдің тілін, сол тілдің тарихын, 
алфавитін  және  оның  ерекшеліктерін,  жазу  құралдарын,  жазу  материалдарын 
білгенде ғана тарихи деректен шынайы ақпарат алу мүмкіндігі туады. 
Алдарыңыздағы  оқу  құралы  министрлік  бекіткен  «Деректану»  бойынша 
қалыптағы  бағдарламаны  негізге  ала  отырып2004  жылдан  бері  тарих 
факультетінің  студенттеріне  оқылған  лекциялар  мен  басқа  да  оқу  жұмыстары 
тәжрибелерін пайдалану нәтижесінде жазылды. 
Оқу  құралы  кемшіліксіз  деп  айта  алмаймыз.Оны  жазу  барысында  автор 
көптеген  қиыншылықтарға  кездесті.  Қазақ  тарих  ғылымында  кездесетін 
терминдер осы күнге дейін бір ізге салынбаған. Әлемдік тарихи шығармаларда 
кездесетін  терминдерді  аудармауға  тырыстық.  Кейбір  орыс  тіліндегі 
терминдердің қазақ тіліндегі баламасы жоқ болып шықты.. 
Оқу  құралының  мазмұнын  жақсарту  жолындағы  ұсыныстарыңыз  болса  мыны 
төмендегі телефонғахабарласуыңызды өтінеміз: 8-777-795-76-50. 

164 
 
КУРС БОЙЫНША ӘДЕБИЕТТЕР 
 
Атабаев К.Қазақстан тарихының деректанулық негiздерi Оқу құралы:Алматы: 
Қазақ университетi, 2002. 302 с. 
АтабаевҚ.М.,ҚадыртаеваМ.А.Деректанудыңтеориялықмә-
селелері.Алматы,1999. 
Ковальченко И.Д. Источниковедение истории СССР. М., 1973., М., 1981. 
Медушевская 
О.М. 
Теоретические 
проблемы 
источниковедения. 
Учебноепособие. М., 1977. 
Голиков  А.Г.,  Круглова  Т.А.  Источниковедение  отечественной  истории:  учеб. 
пособие для студ. высш. учеб. заведений / А.Г. Голиков, Т.А. Круглова. – 2 изд. 
– М., 2008. 
Данилевский  И.Н.,  Кабанов  В.В.,  Медушевская  О.  М.,  Румянцева  М.Ф. 
Источниковедение: Теория, история, метод. Источники российской истории.  – 
М., 2000. 
Яковлев С.Ю. Основы источниковедения. – Армавир, 2007. С. 24–33. 
Шаповалова  Н.Е.  Структура  исследования  архивного  источника  /  Яковлев 
С.Ю. Шаповалова Н.Е. Основы архивоведения. – Армавир, 2002. С. 22–26. 
Пушкарев 
Л.Н. 
Классификация 
русских 
письменных 
источников 
поотечественной истории. М., 1975. 
Ланглуа Ш.В., Сеньобос Ш. Введение в изучение истории. Спб., 1899. 
 
Қосымша әдебиеттер 
 
Қазақстан тарихы парсы деректемелерінде Алматы: Дайк-Пресс, 2005. 
Қазақстан  тарихы  антикалық  авторлар  шығармаларында.2  томдық,  Астана: 
Фолиант, 2005. 
Қазақстан тарихы туралы қытай деректемелері. 1-2 т. Алматы. 2005. 
Қазақстан тарихы араб деректемелерінде. 3 томдық. Алматы: Дайк-Пресс.2005. 
Қазақстан  тарихы  туралы  түркі  тілдес  деректемелері.  В  5-томдық.  Алматы: 
Дайк-Пресс.2005. 
Қазақстан  тарихы  ХІІ–ХХ  ғғ.  батыс  деректемелерінде.10  –  томдық.Алматы. 
2005 
Қазақстан тарихы ХVІ–ХХғғ. орыс деректемелерінде. Алматы. 2005. 
МәшҺұр Жүсіп Көпейұлы. Қазақ шежіресі А. 1993. 
Зиманов  С.  Өсеров  Н.  Қазақ  әдет  ғұрып  заңдарына  шариаттың  әсері  А.  Жеті 
жарғы, 1998. 
Қонаев Д.А. Өтті дәурен осылай. –А, Дәуір, 1993. 
Бөкейханов Ә. Таңдамалы.–А: 1995.(Хаттар, естеліктер). 

165 
 
Әуезов М.О. Воспоминаниях современников. – А-А. 1972. 
Қозыбаев М. Жұлдызым менің (естелік) А, Арыс, 2001. 
Айқап журналы «Қазақ энциклопедиясы» А, 1995. 
Қазақ газеті «Қазақ энциклопедиясы» А, 1998. 
Абай. Энциклопедия. (Бас ред. Р.Н. Нұрғалиев) Атамұра, А, 1995. 
Кузембайулы  А.Из  истории  деятельности  научных  учреждений  по 
изучениюКазахстана XIX–нач. XX в.в.Алматы, Изд. «Ғылым», 1990.– 68 с.  
Күзембайұлы А., Әбіл Е. Тарихнама. Оқу құралы ҚМПИ. Қостанай. 2015. 
Күзембайұлы  А.,  Әбіл  Е.Тарих  теориясы  және  методологиясы.  Оқу  құралы. 
ҚМПИ, Қостанай. 2014 
Кузембайулы  А.,  Абиль  Е.История  Казахстана:  Учебник  для  вузов.  8-е  изд. 
Перераб. и доп. – Костанай, 2006. 
Кузембайулы  А.,  Абиль  Е.,Алибек  Т.К.  Историческая  топонимика 
Костанайской  области.  Монография.  В  пяти  томах.  Костанай,  т.1,2008;т.2, 
2009;т.3,2010;т.4.2011;т.5,2013. 
Кузембайулы  А.,  Абиль  Е.,  Алибек  Т.К.  Некоторые  вопросы  методологии  и 
теории истории Казахстана. Монография. Костанай, 2009. – 370 с 
Күзембайұлы  А.,  Әбіл  Е.  Тарих  теориясы,  тарихы  және  әдіснамасы.  Оқу 
құралы. Қостанай. 2014. 220 б. 
Кузембайулы  А.Топонимика  Степного  Притоболья:  история  формирования.  С 
древнейщих  времен  до  середины  ХIХ  века.  Монография  издана  в  Германии. 
Издатель: Palmarium Academic Publishing. 2015. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

166 
 
 
 
МАЗМҰНЫ 
 
1. 
Деректану пәніне кіріспе .................................................................................... 3 
2. 
Арнайы тарихи пәндер ...................................................................................... 13 
3. 
Деректанудың даму кезеңдері .......................................................................... 26 
4. 
Тарихи деректерді жүйелеу және топтау ........................................................ 48 
5. 
Материалдық мәдениет ескерткіштері-тарихи дерек .................................... 56 
6. 
Фольклордеректері ............................................................................................ 70 
7. 
Жазбаша деректер ............................................................................................. 86 
8. 
Нарратив тарихи дерек ретінде ........................................................................ 97 
9. 
Құжаттық деректер.......................................................................................... 130 
10.  Статистика материалдары – тарихи дерек .................................................... 139 
11.  Мерзімді басылым – тарихи дерек ................................................................ 150 
12.  Жекетұлғаныңқұжаттары – тарихи дерек ..................................................... 169 
13.  Жазбаша деректерді формальді талдау ......................................................... 180 
14.  Тарихи деректің мазмұнын талдау ................................................................ 189 
15.  Аудивизуалды материалдарды тарихи дерек ретінде пайдалану әдістері 195 
16.  Деректерді іздеу әдістері ................................................................................ 205 
Қортынды ................................................................................................................. 224 
Курс бойынша әдебиеттер
 ...................................................................... 226