Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Павлодар

Пәні бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

Құрастырушы: ___________аға оқытушы Кулумжанов Н.Е:

Философия және мәдениеттану кафедрасы

5В020400-Мәдениеттану мамандығының күндізгі оқу нысанындағы студенттеріне арналған

«Қазақтарда балалық шақ субмәдениеті» пәні бойынша

пәні бойынша оқыту бағдарламасы (Syllabus)
Бағдарлама «___» _________20__ж. бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізінде әзірленген.
20__ж. «___»____________кафедра отырысында ұсынылған №_____ хаттама.
Кафедра меңгерушісі______________ Ахметова Г.Ғ. 20 ж. «____» ________
Факультет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған _________ 20__ж. «_____»____________№____ хаттама
ОӘК төрағасы ________________ Батталов К.К. 20___ж. «_____»___________

1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Кулумжанов Нұржан Еркінұлы – философия және мәдениеттану кафедрасының аға оқытушысы.

- қазақ қоғамында отбасы мәртебесін;

- отбасы қатынастарда киіз үйдің мәдени-философиялық мәнін;

- рухани жәнен физикалық дамуда балалрдың ойындары мен мейрамдарының рөлін;

- балаларды рухани-адамгершілік тәрбиелеу тұрғыдан ақындар мен жыраулардың шығармашылығын;

- балаларды тәрбиелеуде рәсімдердің мәдениеттанулық рөлін;

- ұлттық киімнің ерекшелігін және балалардың жастық кезеңдендірлуінде оның көрініс табуының түрлерін білу керек.

- аталған пән бойынша оқу әдебиеттерді қарастыру;

- өз мәдениетінің, дағдыларының және шығармашылық жұмысқа қызығушылықты дамыту деңгейін қалыптастыру және арттыру;

- зерттелінетін мәселелер бойынша жеке өмірлік позицияларды қалыптастыру істеу қажет.

Пререквизиттер: Осы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар қажет:

- Қазақстан тарихы;

- Тарихи мәдениеттану;

- Дүниежүзілік тарих;

- Этнология.

Пәннің тақырыптық жоспары

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.2/10

«Қазақтарда балалық шақтың субмәдениеті» курстың пәні және міндеттері. Курсты оқытудың әдістемесі. Курс бойынша негізгі деректер. Курстың басқа мәдениеттанулық пәндермен байланысы. Балалық шақ субмәдениетінің түсінігі. Балалық шақ субмәдениетінің мазмұны. Балалық шақ субмәдениетінің түрлері.

ТАҚЫРЫП 2. Дәстүрлі қазақ қоғамында тәрбие үрдісінің өзіндік ерекшелігі

Көшпенділердің халық педагогикасы мен халық психологиясы. Қазақ халқының этнопсихологиялық ерекшеліктері. Көшпенді қазақтарда әлеуметтік-экономикалық, мәдени-тарихи, табиғи-климатикалық жағдайының өзіндік ерекшелігі. Балаларды және жастарды тәрбиелеу мен оқытуға қойылатын талаптар. Халық педагогикасы және тәрбиелеу әдістері, тәсілдері және құралдары, жеке еңбек өміріне өсіп келе жатқан ұрпақты дайындау. А. Құнанбаев, Ы. Алтынсарин, Ш. Құдайбердиев және басқалары балалардың тәрбиесі туралы.

Қазақ дәстүрлі қоғамда отбасының мәртебесі. Бала өмірінде отбасылық тәрбие берудің негізгі сипаттамалары. Қазақ дәстүрлі қоғамда балалық шақ туралы түсініктерді және қасиетті қабілет ретінде аналыққа деген қатынасты талдау. Балалық рәсімдердің, туу салттың мәндік мазмұны («шілдехана», «қырқынан шығару», «бесіке салу» және т.б.).

Балаларды тәрбиелеудің олардың мекен етуі мен өсу жерімен, яғни киіз үймен байланысы. Көшпенді қазақтардың тұрмыс үйінің ерекшелігі. Жастық белгілер, әлеуметтік факторлар және дүниетанымның әлемдік-ғарыштық заңдары бойынша киіз үй бөліктерінің сегментациясы.

Қазақ ұлттық ойындары мен жарыстары қоғамдық, отбасылық және басқа мейрамдардың бір бөлігі ретінде. Ойындарда өмір шындығының көрініс табуы. Ойындар өсіп келе жатқан ұрпақ арасында физикалық, еңбек және басқа да дағдыларды қабылдау және бекіту үшін мүмкіндік ретінде. Ойындар қоршаған ортаны қабылдау үшін практикалық білімдердің қайнар көзі ретінде. Ойындар балаларды тәрбиелеу инсититуты ретінде. Еңбек жұмысына, патриоттық ерлікке және адамгершілік төзімділікке, өз алдында және қоғам алдында жауапкершілікке үйрету.

Балаларды тәрбиелеуде қазақ дәстүрлері мен рәсімдердің рөлі. Наурыз, аламан-байға, жорға-жарыс, сайыс, көкпар тарту, алты бақан жіне т.б. Өсіп келе жатқан ұрпақтың интеллектуалдық, рухани, адамгершілік, эстетикалық сезімдерді және физикалық белгілерді (назар, ептілік, ес, шыдам, кереметті қабылдау) қалыптастыру және дамыту.

Қазақ халқының дәстүрлі қоғамында балалардың жастық кезеңдендірілуі және оның баланың психологиялық, әлеуметтік-биологиялық факторлармен және еңбек дағдылармен байланысы. Балалардың өсу кезеңдерімен байланысты болатын салттық рәсімдердің сипаттамалары және олардың мәні (қалжа, көз тию, шілдехана, тұсау кесу, сүндет той, бастанғы, ұйқыашар және т.б.). Балалардың ұлттық киімі мен шаштың ерекшелігі және жастық кезеңдендірілумен олардың байланысы.

ХІХ-ХХ ғғ. ағартушылардың - А. Құнанбаевтың, Ы. Алтынсариннің, Ш. Уәлихановтың, Ш. Құдайбердиевтің, А. Байтұрсыновтың, М. Дулатовтың және т.б. концепцияларында қыз балаларды тәрбиелеудің аспектілері. Қыз балаларды тәрбиелеу үрдісінде қазақ салттары мен дәстүрлердің рөлі мен мәні. Қыз балаларды тәрбиелеу үрдісінде кіндік кесер, бесікке салу, қырқынан шығару, ат қою, тұсау кесу, сырға салу, беташар, сынсу, жар-жар және т.б. сияқты қазақ рәсімдерінің рөлі және қазақ халқының дәстүрлі қоғамының өмір салаларына олардың белсенді ендірілуі.

Балаларды тәрбиелеу тұрғысынан Ақтамберді жыраудың, Қазтуған жыраудың, Бұқар жыраудың ойлары. Адамды жетілдіру мәселесіне, жігіт пен қазақ қыздың үлгісі мәселесіне арналған олардың көзқарастары. Жырау шығармаларында «қара шаңырақ», «шежіре» сияқты түсініктердің мәдени-философиялық мәні.

Некелік рәсімдердің мәрбетесі тәрбиелеудің дәстүрлі институты ретінде. Құдалардың, жастардың және олардың әке-шеше арасындағы реттелген қарым-қатынастардың мазмұны. Қазақ қоғамында тәрбиелеудің дәстүрлерінің мұралығын көрсететін некелік рәсімдердің мазмұны, бір ұрпақтан екінші ұрпаққа олардың жатық өтуі.

Практикалық сабақтардың мазмұны және тізімі

1. 
   Балалық шақ субмәдениеті түсінігі.
   
2. 
   Балалық шақ субмәдениетінің мазмұны.
   
3. 
   Балалық шақ субмәдениетінің түрлері.
   
4. 
   Балалық шақ субмәдениетінің функциялары.
   

1. 
   Қазақ халқының этнопсихологиялық ерекшеліктері
   
2. 
   Көшпенді қазақтарда әлеуметтік-экономикалық, мәдени-тарихи, табиғи-климатикалық жағдайының өзіндік ерекшелігі.
   
3. 
   Халық педагогикасы және тәрбиелеу әдістері, тәсілдері және құралдары, жеке еңбек өміріне өсіп келе жатқан ұрпақты дайындау.
   
4. 
   А. Құнанбаев, Ы. Алтынсарин, Ш. Құдайбердиев және басқалары балалардың тәрбиесі туралы.
   

1. 
   Қазақ дәстүрлі қоғамда отбасының мәртебесі.
   
2. 
   Қазақ дәстүрлі қоғамда балалық шақ туралы түсініктер
   
3. 
   Қасиетті қабілет ретінде аналыққа деген қатынасты талдау.
   
4. 
   Балалық рәсімдердің, туу салттың мәндік мазмұны («шілдехана», «қырқынан шығару», «бесіке салу» және т.б.).Отношении к материнству у казахов.
   

1. Киіз үй және балаларды тәрбиелеу

2. Көшпенді қазақтардың тұрмыс үйінің ерекшелігі.

3. Киіз үй бөліктерінің сегментациясы.

1. Қазақ ұлттық ойындары мен жарыстары қоғамдық, отбасылық және басқа мейрамдардың бір бөлігі ретінде.

2. Ойындар қоршаған ортаны қабылдау үшін практикалық білімдердің қайнар көзі ретінде.

3. Ойындар балаларды тәрбиелеу инсититуты ретінде. Еңбек жұмысына, патриоттық ерлікке және адамгершілік төзімділікке, өз алдында және қоғам алдында жауапкершілікке үйрету.

1. Балаларды тәрбиелеуде қазақ дәстүрлері мен рәсімдердің рөлі.

2. Наурыз, аламан-байға, жорға-жарыс, сайыс, көкпар тарту, алты бақан жіне т.б.

3. Өсіп келе жатқан ұрпақтың интеллектуалдық, рухани, адамгершілік, эстетикалық сезімдерді және физикалық белгілерді (назар, ептілік, ес, шыдам, кереметті қабылдау) қалыптастыру және дамыту.

1. Қазақ халқының дәстүрлі қоғамында балалардың жастық кезеңдендірілуі

2. Балалардың өсу кезеңдерімен байланысты болатын салттық рәсімдердің сипаттамалары және олардың мәні (қалжа, көз тию, шілдехана, тұсау кесу, сүндет той, бастанғы, ұйқыашар және т.б.).

3. Балалардың ұлттық киімі мен шаштың ерекшелігі және жастық кезеңдендірілумен олардың байланысы.

1. ХІХ-ХХ ғғ. ағартушылардың - А. Құнанбаевтың, Ы. Алтынсариннің, Ш. Уәлихановтың, Ш. Құдайбердиевтің, А. Байтұрсыновтың, М. Дулатовтың және т.б. концепцияларында қыз балаларды тәрбиелеудің аспектілері.

2. Қыз балаларды тәрбиелеу үрдісінде қазақ салттары мен дәстүрлердің рөлі мен мәні.
ТАҚЫРЫП 9. Қазақтарда балаларды тәрбиелеуде ақын мен жырау шығармаларының рөлі

1. Балаларды тәрбиелеу тұрғысынан Ақтамберді жыраудың, Қазтуған жыраудың, Бұқар жыраудың ойлары.

2. Адамды жетілдіру мәселесіне, жігіт пен қазақ қыздың үлгісі мәселесіне арналған олардың көзқарастары.

3. Жырау шығармаларында «қара шаңырақ», «шежіре» сияқты түсініктердің мәдени-философиялық мәні.

1. Некелік рәсімдердің мәрбетесі тәрбиелеудің дәстүрлі институты ретінде.

2. Құдалардың, жастардың және олардың әке-шеше арасындағы реттелген қарым-қатынастардың мазмұны.

3. Қазақ қоғамында тәрбиелеудің дәстүрлерінің мұралығын көрсететін некелік рәсімдердің мазмұны, бір ұрпақтан екінші ұрпаққа олардың жатық өтуі.

Мәдениет және балалық шақ әлемі [22-35-84 б]

Қазіргі таңдағы қазақстандық мәдениет: құндылықтар, қажеттіліктер, институттар.[3 – 11 б;]

Қазақтардың қоғамдық және отбасылық болмысы [10- 10 б; 10 – 24 б; 10 -52 б]

Қазақтың киіз үйі. [6 – 25 б; 13 – 49 б; 13 – 8 б-16 б]

Қазақтарда ойындар мен мейрамдар. [12 – 232 б]

Қазақтардың дәстүрлі мәдениетінің әлемі. [27 –58,97 б]

Қазақ мәдениетінің ғарышы. [7 – 12 б.]

Дәстүрлер, салттар және ұрпақтардың мұралығы. [27 – 3 б-10 б.]

қазақ халқының этнопедагогикасын зерттеген кезде жыраудың шығармашылық мұрасын пайдалану [2 – 75 б.]

Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті. [16– 5 б.]

1. Узакбаева С.А., Кожахметова К.Ж. Использование материалов казахской этнопедагогики при изучении педагогических дисциплин. - Алматы:Өнер, 1988-64 с.

2. Абдикаримов М.О., Балтабай Е.Л. Использование творческого наследия жырау при изучении этнопедагогики казахского народа. Семипалатинск. 2002.- 93 с.

3. Телебаев Г.Т., Шайкенова А.Т., Омирсеитова А.К. и др. Казахстанская культура сегодня: ценности, потребности, институты. — Астана: Елорда, 2002. 232 с.

4. Артыкбаев Ж.О. Казахское общество: традиции и инновации. - Астана: «Парасат Әлемі», 2003. С.150.

5 Арғынбаев Х. Қазақ отбасы. - Алматы, 1996. - 288 с.

6 Каракузова Ж., Хасанов М. Космос казахской культуры. Алматы: Евразия, 1993.

7 Валиханов Ч.Ч. Дневник поездки на Иссык-Куль // Собр. соч.- Алма-Ата, 1961. - Т.1. - С. 259.

8 Кон И.С. Ребенок и общество: (Историко-этнографическая перспектива) - М., 1988. - 269 с.

9 Волков И.Г. Этнопедагогика. – М., 1999. - 168 с.

10 Востров В.В. Общественный и семейный быт казахов//Народы Средней Азии и Казахстана. М.,1963.Т.2. С.436.

11 Захарова И. В., Ходжаева У. Д. Казахская национальная одежда. Алма-Ата, 1964. С. 122.

12 Игры и развлечения. Алма-Ата. 1960. С. 127-128

13 Казахи. Под редакцией Тайжанова Г.Е. Алматы. «Казахстан». 1995. 352 с.

14 Валиханов Ч.Ч. Собр.соч. Алма-Ата,1961.Т.1.С.331.

15 Баласагуни Ж. Құтты білік // Көне түркі тілінен аударған және алғы сөзі мен түсініктерін жазган // А. Егеубаев, -Алматы: Жазушы, 1986.- 616 б.

16 Кенжеахметулы С. Быт и культура казахского народа. Алматы. 2002. С. 102-103.

17 Казанцев И. Описание киргиз-кайсаков. С. 92-93.

18 Левшин А.И. Описание киргиз - казачьих или киргиз- кайсацких орд и степей. - Алматы: Санат, 1996. - 656 с.

19 Масанов Н.Э. Проблемы социально-экономической истории Казахстана на рубеже XVIII-XIX вв. Алма-Ата, 1984.С.77-94.

20 Муканов М.С. Казахская юрта. - Алма-Ата, 1981.

21 Мид М. Культура и мир детства. Избранные произведения. – М., 1988. - 429 с.

22 Мудрик А. В. Социализация человека. - М., 2004. - С. 22-23

Поэзия жырау: стихи казахских поэтов XV-XVIII в. Перевод с казахского - Алма-Ата: Жалын, 1987. С. 57.

23 Симаков Г.Н. Общественные функции киргизских народных развлечений в концеXIXв.-началеXXв. Л., 1984.С.99.

24 Сарсенбаев Н.С. Обычаи, традиции и общественная жизнь,-Алматы,1974.

25 Суханов И.В. Обычаи, традиции и преемственность поколений.-М.,1976.

26 Абай. Книга Слов. Поэмы. Перевод с казахского К. Серикбаевой, Р. Сейсенбаева. Алматы: ЕЛ, 1993. - 272 с.

27 Шаханова Н.Ж. Мир традиционной культуры казахов (этнографические очерки). - Алматы: Казахстан, 1998. -184 с.

Шулембаев К.Ш. Маги, боги и действительность. С. 24-25.

28 Янушкевич А. Дневники и письма из путешествия по казахским степям. А.-А., 1996. С.236.

Сабақтың жібергендерге мен мынадай айыптық санкция белгілеймін; белгісіз себептермен дәріс, тәжірибе сабақтарына қатысқапағандардан 1 балл алынып тасталынады.

Дәріс сабақтарын қатысу-1, тәжірибелік сабақтарға-1. үй тапсырмасын орындағаны үшін максималдық балл саны-1, себепсіз сабақтарға қатыспағаны үшін -0 балл. тәжірибелік сабаққа толық ауызша жауап -2 б.

Өздік жұмыстардың орындауы және орындалмауы жағадйында 1 рейтингте -1-8 аптада- 7,5 балл, 2 рейтингте 9-14 аптада 8,5 балл 15 аптада 9 балл, орындалмаған жағдайда «0» балл.

Әрбір сабаққа дайындық міндетті, берілген тапсырма толығымен оқылуға тиіс.

Сіздің дайындығыңыз тәжірибе сабағы барысында сұрақ беру мен тест тапсырмаларын арқылы пәннің әрбір аяқталған тарауы барысында тексеріледі.

Егер сіз бақылау шаралары уақытында белгілі себептермен қатыса алмасаңыз, сізге келесі сабақтың барысында қайта өтуіңізге мүмкіндік беріледі, басқаша жағдайда сіз «0» баллға ие баласыз.

Семестр барысы 2 мәрелік бақылаудан тұраып тест түрінде өтеді. Тест бақылауы пәннің өтілген тараулары материадарынан беріледі.

Қорытында сынақ студент алған билеті бойынша ауызша өтеді.
Өтпелі үлгерімдер мен қорытынды бақылау түрлері бойынша сапа бөлігін бөлу

Университеттің Ғылыми кеңесінің бектіу бойынша бақылау түрлері мен өтпелі үлгерімдері бойынша келесі кестеде (1) берілген сапалық бөлу ұсынылған.

Қорытынды бақылау түрі	Бақылау түрі	Сапалық бөлігі
Емтихан	Сынақ	0,4
	Өтпелі үлгерім қорытындысы	0,6

Мұнда Р1, Р2, Е – с бірінші, екінші рейтинг қоры тындысы және емтихан бойынша алынған баллға сәйкес, 100 баллдық шкаламен анықталады.

Қорытынды пәннің рейтингі балл бойынша (Қ), 2 кестеге сәйкес сандық эквивалетке алмастырылады, әріптік немесе дәстүрлі бағаға және сонымен қатар оқушылардың жетістіктерінің «Рейтинг ведососына» енгізіледі.

Өтпелі үлгерімдердің қорытынды баллы әр семестрдің жартысында (Р1, Р2) жинаған баллдарының қосындысынан тұрады, бұған студенттің сабаққа дайындық, топтағы сабаққа белсенді қатысуы, бақылау жұмыстарынан, өздік жұмыстарды уақытында тапсыру, аралық бақылау, сабаққа қатысуы жатады.