3. Есімшенің жасалу формалары.
Есімшені етістіктің негізіне /түбір етістікке, етіс формалы етістікке, күрделі етістікке/ арнайы қосымшалар жалғану арқылы жасалады. Тіліміздегі есімше жасайтын жұрнақтар:
1. –қан, -кен, -ған, -ген;
2. –ар, -ер, -р;
3. –атын, -етін, -йтын, - йтін құранды жұрнақтары. Бұл жұрнақтар көсемшенің –а, -е, -й жұрнақтары мен -тын, -тін жұрнақтарының бірігуі арқылы жасалған.
4. –мақ, -мек, -пақ,- пек;
5. –у/шы, -у/ші құранды жұрнақтар. Кейбір қазақ тіл білімінің мамандары осы құранды қосымша етістіктің түбіріне жалғану арқылы осы шақ есімше жасайды деп түсіндіреді. Ол –дұрыс пікір. Алайда, бұл құранды форма тұйық етістік тақырыбында да қарастырылады. Ал қалау рай, бұйрық рай, шартты рай формаларына есімше жұрнақтары жалғанбайды. Есімше жұрнақтарының қызметі- өзі жалғанған етістіктің аңғартатын мағынасын өзгертпей, заттың қимыл әрекет арқылы білдіретін белгісін жасау. Бар- қимыл әрекетті білдіретін етістік, ал барған(адам), барар(жол), баратын(кісі), барушы(бала)- заттың қимыл нәтижесімен аңғартылған белгісі.
Достарыңызбен бөлісу: |
