Геодезиялық план жəне құрылыс сызбаларын құрудағы шартты белгілер

Топографиялық пландар мен сызбалардың əзірленіп, көрнекі болуына шартты белгілерді дұрыс жəне көркем орындағанда ғана қол жеткізуге болады. Пландар мен сызбалардағы құры-лымдарды жеңіл оқи алу үшін, оған салынған заттар өзінің жер бетіндегі түріне пішіні жағынан ұқсас болуы керек, яғни қандай зат екенін меңзеп тұруы керек. Шартты белгілердің екі түрі (тобы) болады: масштабтық (сұлбалық) жəне масштабтан тыс.

Планның немесе картаның мазмұнын толық түсіну жəне оқи алу үшін, қосымша түсініктемелер беріледі. Мысалы, аралас ағашты орманда, ондағы ағаштардың екі басым түрлерінің шарт-ты белгілерін көрсетеді, яғни басым түрінің шартты белгісін сол жағына жазады; өзеннің ағыс бағытын үшкілмен жəне осыған ұқсас басқа да заттардың ерекшеліктерін түсінік беріп, көрсетіп отырады.

Масштабтан тыс шартты белгілерді сызу кезінде олардың осі тік, заттың жəне қосындардың центрі оның пландағы жағдайына дəл келуі керек.

Көбінесе шартты белгілерді əртүрлі түспен салады: барлық жер бетіндегі заттар (құрылымдар) жəне олардың аттары қара түспен; жер бедері (рельеф) – қоңыр; су жиектері – сары-көк; су арналары – көк (кобальт түсті); отқа берік құрылыс материал-дарынан салынған кварталдар жəне автожолдардың дені – қоңыр.

ТМД елдеріндегі қолданылатын шартты белгілер, карта-лар мен пландарды орындау (кескіндеу) тəртібі, ондағы барлық мекемелер мен ұжымдарына арналып, сондағы тəртіппен іске асуы керек. «Недра» шығармашылығы арқылы жарық көрген “Условные знаки для топографических планов масштабов 1:5000, 1:2000, 1:1000 и 1:500” оқулығы негізінде орындалуы ке-рек. Дегенмен аталған оқулық барлық құрылыс алаңдарындағы инженерлік құрылыстардың жəне олардың жеке элементтерінің көп қырлылығын толық көрсете алмайды. Сондықтан жобалық, ізденіс жəне құрылыс-монтаждау жұмыстарында аталған шартты белгілерге қосымша (толықтырылма) ретінде Бас (генаральный план) планды құру, қадалау сызбалары, жер қазу жұмыстарының картограммасы, өндірістік жəне технологиялық сызбаларындағы қолданылатын шартты белгілерді жəне де басқа белгілерді пай-даланады. Бас планда қолданылатын кейбір шартты белгілер төмендегі 1.1-кестеде көрсетілген.