«Қазіргі заманғы түркологияның Ғылыми даму миссиясы және ғҰбайдолла айдаров феномені»
GUBAYDULLA AYDAROV JANE TYURKOLOGIYA
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғұбайдулла Айдаров. Конференция
| GUBAYDULLA AYDAROV JANE TYURKOLOGIYA
Prof. Dr. Mustafa Öner Ege Üniversitesi, Izmir, TÜRKİYE 1921 жылы дүниеге келіп, кеңес дәуірінде дүлей апаттардан зардап шеккен қазақ халқының аса құрметті ұлы; Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан, жаудың отында өртеніп, жарақат алған, содан кейін өз халқының ежелгі өркениеттік мұрасын зерттеп және соңында Ғұбайдолла Айдаров degen esimi Мәңгілік ғылыми таста әлемдік түркологияда аян bolgan ғалым туралы kurmet sözi айту әрбір түркологтың парызы. XIX. ғасыр бойы түркология ғылым саласы ретінде Еуропа мен Ресейде дами бастаған кезде түріктерден шыққан ғалымдар жоқ sıyaktı edi. Burıngı түркі otanında, Байкал көлінің бассейнінде otırgan және әлі жазбаша әдебиеті жоқ якуттардың алғашқы grammatikasın jazgan Отто Бехтлинг (1815-1904) ["Uber die Sprache der Jakuten. Grammatik, Text und Wörterbuch"”, I-II, St. 1848-1851] және V.V. Радлоv (1837- 1918), ол тірі түрік диалектілерінен орхун жазуларына, Кутадгу Билигтен түрік халық әдебиетіне дейін таралған жұмысының арқасында түркологияда жеке академия ретінде өз ізін қалдырды, осы заманауи ғылымның танымал есімдері ретінде ғылыми түркі зерттеулеріне үлкен үлес қосты. Бала кезінен тілдерді жақсы көретін орыс араб, фин, санскритдей köptegen tilder ғалымы Вильхельм Томсен (1842-1927) салыстырмалы тіл білімінің негізін қалаушылардың бірі jane en aldıngı ökili болды, Орхун мен Енисей аймағында табылған ежелгі түріктерден қалған тастардың белгісіз (Runik) емлесін ашты; osı 1893 жылы сөзсіз түркологияның маңызды өнертабыстарының бірі болды. Осылайша, жазбаша түрік тілінің unikal jadgeri Кутадгу Билиг jazılgan 1069 жылдан бастап Тунюкук eskertkişi salıngan 716-726 жылдарға дейін үлкен тереңдікке ие болды.. osı Thomsen tabısı Türkologiya tarıyhında revolusya goy. 27 Ежелгі түрік филологиясын құру арқылы қол жеткізілген бұл тарихи тереңдік барлық тірі түрік диалектілері үшін үлкен салыстырмалы негіз болып табылады. Берлиннен Хельсинкиге, Будапешттен Санкт-Петербургке дейінгі бірінші буын түркологтарының өнертабыстары мен жарияланымдарымен Санкт-Петербургке дейін Халықаралық назар аударған Түркология көптеген танымал зерттеу тақырыптарында дами бастады, мысалы түрік жазбалары, Алтун Ярук, Кутадгу Билиг, Codex Cumanicus, Dede Korkud Kitabı, Babürname, Эвлия Челеби Seyahatnamesi және соңында Divanü Lugati't-Türk. ХХ. ғасырлар бойы кейбір түрік асыл түркологтары да бүкіл әлемге танылды, және олардың жұмыстары белгілі болды: Fuat Köprülü (1890-1966); Zeki Velidi Togan (1890-1970); Reşit Rahmeti Arat (1900-1964); Edhem Tenişev (1921-2004); Üzbek Bayçura (1923-1996)… Түркі әлемінен шыққан түркітанушылар арасында казактар ерекше орын алады: Ахмет Байтұрсынов (1873-1937) Құдайберген Жұбанов (1899-1938)... бұл екеуі tek kana қазақ халқы emes түркітанудың da repressiya шәһидтері. Олардың қасиетті естеліктері кеңестік repressiyasında joyılgan; Александр Николаевич Самойлович (1880-1938); Евгений Дмитриевич Поливанов (1891-1938), Бекир Сидки Çobanzade (1893-1937); Ғазиз Губайдуллин (1887-1937), Халид Саид Ходжаев (1888-1937) sıyaktı түркология құрбандары arasında jatır (kar. F. Aşnin, D. M. Nasilov, V. M. Alpatov "Mahvedilmiş Türkoloji" Ankara, 2016: Türk Tarih Kurumu Yayınları). Бүгін jüz jıllıgında eske alıngan Ғұбайдолла Айдаров, өз халқына да, әлемдік түркологияға да қызмет еткен ұлы ғалымдардың бірі. Кеңес тарихының алғашқы жылдарында балалық шағын өте қиын жағдайда өткізген, 1934-1935'de Türkmen-Taşavız педагогикалық мектебінде және 1935-37'de Қызылсувада jane 1937-38'de Maykalası'nda оқыған, содан кейін әскерге аттанған, Солтүстік Кавказ бен Украинадағы Отан соғысына қатысқан қазақ жасөспірімі, aman esen kaytıp 1948'de Şimkent Ped-institutın okıp şıgadı. Айдаров 1952 жылы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген. Аспирантурада köne türik jazbaları boyınşa okıy бастайды. Jas galım көне түркі, көне ұйғыр, моңғол жазуларымен жұмыс істей бастайды. ол Малов мектебінен Орхун-Енисей жазбаларын оңай оқи алады. 1959 жылдан Қазақстан Ғылым Академиясының Тіл білімі институтында жұмыс істейді. (Akjarkın Abuova "G. Aydarov" Türk Dünyası Türkologları 2. C., 329.s.) Kazak zıyalısı жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|