«Қазіргі заманғы түркологияның Ғылыми даму миссиясы және ғҰбайдолла айдаров феномені»
Есберген ІҢІРБАЙҰЛЫ Ana Tili gazetasında jazganşa: "
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғұбайдулла Айдаров. Конференция
| Есберген ІҢІРБАЙҰЛЫ Ana Tili gazetasında jazganşa: "
XX. ғасырдың 50-жылдарында сталиндік озбырлықтың беті қайтқан тұста Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Е.Бекмаханов, Ә.Марғұлан сынды қазақ зиялылары тарихи жадымызды қалпына келтіруге ден қойды. Ұлтжанды арыстарымыздың осы бір ұлы шоғырынан дәріс алып, халқымыздың исі түркілік тарихының тамырына тереңдей бойлауға ұмтылған жас ғалымдардың алғы шебінде Ғұбайдолла Айдаров та болды." http://anatili.kazgazeta.kz/news/16627 G. Айдаровтың 1960 жылы kandidattık dissertatsiyası da (VIII Gаsırdаğı Tоnyukuk Eskertkişiniŋ Tili jäne Onıŋ Qаzirgi Keybir Türki Tilderine Qаtısı”); 1974 жылы қорғаған doktordık dissertatsiyası da (VI-VIII Gаsırlаrdаğı Orhоn-Yenisey jäne Tаlаs Köne Türki Eskertkişteriniŋ Leksikаsı) osı köne türik жазбаларына арналған. Осыдан кейін Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында 40 жыл бойы түркология, көне жазулар тақырыбы бойынша өз зерттеулерін жалғастырып келеді: “Bilge Qаğаn Eskertkişiniŋ Tili”, “Köne Türki Jаzuwlаrınаn Mаğlumаttаr”, “Köne Türki Jаzbа Eskertkişteriniŋ Tili”, “Оrhоn Eskertkişterindegi Köne Türki Jаzbаlаrı”, “Yenisey, Оrhоn, Tаlаs Bоyındаğı Köne Türki Jаzbа Eskertkişteri Bоyınşа Jаriyalаnğаn Ëdebiyetterdiŋ Bibliyоgrаfiyalıq Körsetkişi”, “Оrhоn Eskertkişteriniŋ Teks”, “Köne Uyğır Jаzbа Eskertkişteriniŋ Tili”, “Аrmyan Jаzuwlı Qıpşаq Eskertkişteriniŋ Tili”, “VIII Ğasırdаğı Köne Türki Jаzuwlı Orhоn Eskertkişteriniŋ Tili”, “Tоnıkök”, “Qulşоrа”, “Qutluğ-Qаğаn”, “Mоyın Çоr” degen köptegen monografiyaları бұл құнарлы ғылыми қызметтің жемісі… 28 18.07.1889'da Moğolistan'ın başkalası Ulanbaatar'ga 400 şakırım alısta, batısta Höşöö Tsaydam'da Rusya Akademiyası etnografdarınan Nikolay Yadrintsev tapkan eskertkiş, 1890'da Sankt Peterburgda "Anciens caracteres trouvés sur des pierres et des ornements au bord de l'Orkhon" degen embeginde tanıtıldı jane tagın Helsinginfors'da 1892'de köne türik jadgerderi jıyılgan Fin Atlasında tekti basıldı. Ataktı türkolog Radloff ta osı 1892'de St. Peterburg'da osı eskertkişterdin fotografdarın bastırdı. Wilhelm Thomsen aşkan osı köne türik jazuvı anın 1896'dagı akademik baspasınan beri bilinetin. 1899'da Melioransky St. Peterburg'da jarıyalagan "Pamyatnik v çest Kyul Tegina" İstanbul'da 1924 jılında Necib Asım avdarması men jarık körse, Orıs Sovyet galımı S. E. Malov Moskva'da 1951'de bastırgan embekte tagın teksti jane analizi Orıs tilina basılıp şıktı. Kazak galımı Aydarov arkasında osı Kül Tegin eskertkişi Kazak tilinde söyley bastadı. 13 asırdık terendigi bolgan Türik jazba tilin Kazak halkının tildik murası dep original transkripsiyası men paralel koskan osı embekter tek kana tyurkologiyalık emes Kazak ulttık sanasına da ülken ülis sinirgen boldı. Galımdın "Көне uyғыр жазба ескерткіштерінің тілі" degen embegine nazar avdarayık: Embek birinşi betinde " Филология ғылымының докторы Ғ. Айдаров бұл еңбегінде казак тілінің тарихына тікелей қатысы бар көне ұйғыр жазба ескерткіштері тілінің дыбыстық, лексикалык және грамматикалық ерекшеліктеріне, оның тарихына, дамуына тоқталып, айтылған ғылыми пікірлерге қысқаша талдау жасайды." Uzak Türik tarihında Köne Türik kaganatınan keyin VIII asırdan bastap Köne Uygır Kaganatı akim bolganı belgili. Ol tek kana Ötüken dalasında emes kazırgi Şıgıs Türkistandıñ mın jıldık Türik kalalarında, Turpan'da, Koço jane Kançu Uygur kagandıktarında ömir sürgen, Musılmandıktan evvel Budizm ıkpalındagı kala medeniyetiniñ koljazbaları XX. asır basında tabıldı. Kazır da Berlin, Parij, London, St. Peterburg, Kyoto arhivderinde saktalatın öte bay mura. Aydarov jazgan osı embek de tarih boyınşa Orıs kolı astında basılgan, Sovyet kezeninde aşarşılık men halık sanı kemitilgen, medeniyetine kurmet etilmegen Kazak halkının balalarına, jastarına mın jıldık Türki murasın tanıtkan bir eser.. 29 Ғұбайдолла Айдаров Қазақ түркітану ғылымының өкілі ретінде V. Thomsen men Радлов'дан бастап kelgen бүкіл әлемнің көне түркі филологиясында п. м. Мелиоранский, X. N. Оркун, С. Е. Малов, Е. Тенишев, Б. Арпад, Т. Текин, М. Эргин, O. серткая арасында өз орнын алды. Оның ғылыми жетістігі тек осы ортақ Түркологиямен ғана шектелмейді, ол қазақ халқына өзінің туған тіліне негізделген Oрхун Енисей жазуларына дейін өзінің шығу тегін берді. жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|