«Қазіргі заманғы түркологияның Ғылыми даму миссиясы және ғҰбайдолла айдаров феномені»
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғұбайдулла Айдаров. Конференция
| ḳurаltay/құрылтай.
Тарихи жырда аталған сөз былайша кездеседі: Siz altı oġulnıng her biringizdin tört oġul bolup, barçası yigirmi tört padişāhzāde bolup siz altıngızdın baṣḳa men andın ḳorḳa turur men dünyelik üçün aġızlarıngız ala bolur tip Kün Hān Irḳıl Hācening sözini ḳabul ḳılıp uluġ ḳuralṭay ḳıldı («Алты ұлдың әр қайсынан туған төрт ұл, жиырма төрт падишахзаде болып, дүние үшін таласып араз бола ма деп қорқамын» деген Ырқыл Қажының сөзін Күн Хан қабыл қылып үлкен құрылтай жасайды) [2: 151]. Ḳurаltay / құрылтай моңғол және түрік халықтарына тән атау. Ол қазіргі қазақ тілінде “ұлы жиын” (съезд) деген мағынада қолданылады. Моңғол тіліндегі хуралдаан сөзі де “құрылтай” мағынасын береді. “Құру”‚ “құрау” тұйық етістіктерінің түбірі де - “құр” сөзі. “Мәжіліс құру”‚ “дүние құрау” т.б. тіркестердегі “құру”‚ “құрау” етістіктері әлденені жиюды‚ жинауды‚ топтандыруды білдіреді. Монғол тіліндегі хураак етістігінің мағынасы «құрау» етістігіне сәйкес келеді. Қазақ тіліндегі құрыл мен моңғол тіліндегі хуралдың мағыналарында өзгешелік бар; бірі - етістік‚ бірі - зат есім. Хурал сөзіне -даан қосымшасы жалғану арқылы моңғол тіліне “құрылтай”‚ “мәжіліс”‚ “кеңес” деген мағына беретін 50 хурадаан сөзі жасалған. Осы мысалдарға қарап моңғол тіліндегі хуралдаан сөзі тілімізге аз ғана өзгеріспен құрылтай сөзі болып енгендігін көреміз [10: 142]. Моңғол тілінде хурал сөзі екі түрлі түбір тұлғасында қолданылады: хурал 1) құрылыс, жиналыс; ≈ хийх құрыл істеу, жиналыс істеу; жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|