Клиент қаржысының құйылуы мен кету эле­мент­те­рі

Қаржылардың құйылуы мен кетуі арасындағы айырмашылықтар жалпы ақша ағынының ауқымын анықтайды. Ақша ағынына (қозғалысына) талдау жасау кәсіпорынды (фирманы) басқарудың әлсіз тұстарын білуге мүмкіндік береді. Талдау жасауға соңғы үш жыл немесе болжам жасалып отырған кезеңдер алынады.

Қызметпен байланысты тәуекелге талдау жасау – қор жинақтау, өндіру мен өткізудің жекелеген сатыларында қорлардың айналымын баяулатқаны үшін болатын тәуе­кел­ге барудың себептері мен факторларын ашып көрсетеді.

Кәсіпорындардың (фирмалардың) несие төлеу қабі­лет­тілігін бағалау жоғарыда атап көрсетілген өлшемдер мен көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Осыған ұқсас барлық мұндай көрсеткіштерді шағын кәсіпорындардың несие төлеу қабілеттілігін бағалау үшін де пайдалануға болады. Дегенмен, шағын кәсіпорындардың қызметі туралы аудиторлық қорытынды мен лицензияның жоқ болуынан, банктер қарыз алушының сипатын, оның беделін зерттеп-білуді және сұхбат алуды, фирмаларда болуды жиі пайдаланады. Ұсақ қарыз алушыларға жалпы баға беру келесілерден тұрады:

• 
  қызмет бабына байланысты тәуекелдерге баға бе­р­у­;
  
• 
  клиенттің жұмысын қадағалау;
  
• 
  кәсіпорын (фирма) иелерімен жеке сұхбат жүр­гі­з­у­;
  
• 
  кәсіпорын иесінің жеке қаржылық жағдайын ба­ға­л­а­у.
  

2. Қарыз алушының (клиенттің) несие төлеу қабілеттілігі несие беруші – банк үшін несиелік өзара қатынастарды белгілеудегі негізгі сапалық өлшем болып қатысады.

3. Әлемдік тәжірибеде, ресей және қазақстан банкте­рі­нің қабілеттілігін бағалау әдістерінің бар екендігін көр­се­теді.

4. Коммерциялық банк клиенттерінің (5 топ) несие төлеу қабілеттілігін бағалаудың қаржылық коэффициент­те­рі кәсіпорынның (фирманың) қаржылық есептерін талдау кезіндегі маңызды құрал болып саналады.

5. Банк клиенттері несие төлеу қабілеттілігі дәре­же­лері бойынша үш сыныпқа (класқа) бөлінеді және бұл тетік (механизм) банктердің қарыз алушылардың несие төлеу қабілеттілігін талдау жөніндегі Әдістемелік нұсқауларында (Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі) қаланған.

6. Әрбір банк үшін тән болып саналатын көрсет­кіш­тердің өлшемдік деңгейі мен олардың рейтингі несие төлеу қабілеттілігін анықтаудың негізі болып қызмет етеді.

Негізгі коэффициенттердің мөлшеріне қатысты қарыз алушылардың жиналған балының саны несие төлеу қабілеттілігі бойынша үш сыныпқа бөлінеді.

7. Әлеуетті қарыз алушыға тән тәуекелдерді бағалау негізі қарыз алушының беделін, оның несиені қайтарудағы қаржылық мүмкіндіктерін, фирмалардың капиталын және оны қамтамасыз етудің сапасы мен жеткіліктілігін, жалпы экономикалық жағдайын анықтайтын әртүрлі көрсеткіш­тер­дің көмегімен қалыптасады.

8. Клиенттер туралы ақпараттық базаларды талдау өзі­не банк мұрағатынан клиент туралы мәліметтерді, қыз­мет бабына байланысты әріптестерден алынған ақпаратты, мамандандырылған агенттіктер есептерінің деректерін, қар­жылық есеп талдауларын, несие инспекторының жеке пікірін, клиентпен әңгімелесу кезінде қалыптасқан пікірді енгізуі қажет.