Бағдарламасы аясында іске асырылды Russell Grigg becoming an outstanding primary school teacher

Мінез-құлықты басқару 
498
Психологиялық проблемасы бар балалар мен жастарды қолдауға 
арналған психотерапияның ауқымы кең. Қысқасы, жеке балалардың мі
-
нез-құлық проблемасын немесе жағымсыз ойларын жеңу үшін олармен 
әңгімелесіп отыруды күшейту басты назарда. Бұл гуманистік қадам ба
-
ланың өзінің қабілеті мен мүмкіндігіне деген сенімін арттыруға бағыт
-
талады. Терапевт мамандар әлемдік психологиялық саулық саласына 
үлестерін қосып отыр: 
„
сары түс – күн, жарық және қуанышты көңіл-күи�мен үи�лесетіндік
-
тен, сары түсті киім кию мен сары түсті заттарды (аксессуарлар) та
-
ғып жүруге кеңес беретін түс терапевтері; 
„
визуализацияны паи�далануға кеңес беретін психотерапевтер; «ішкі» 
күн сәулесі суретін салу техникасы; 
„
тауық, үндік, корн мен тофу сияқты жоғары протеинді тағамдарды 
жеу арқылы мидағы сератонин мөлшерін арттыруға кеңес беретін 
дұрыс тамақтану терапевтері; 
„
ән салу, өлең жазу, тыңдау мен қозғалуға (билеу) шақыратын музыка 
терапевтері; 
„
өзін-өзі бағалау, өзін-өзі тану мен жалпы жақсы хал-ахуалды баи�ы
-
татын креативті әрекеттерді жоғары бағалаи�тын өнер мен драма 
терапевтері; 
„
ғимарат ішінде, әдетте қолданылатын сары түстен гөрі, көк түсті 
қолдану барлық мезгілде де, әсіресе қыс кезінде адамға көтеріңікі 
көңіл-күи� мен өнімділік береді деп сенетін жарық терапевтері;
„
судың емдік қасиеттерін ұстанатын су терапевтері; 
„
психо-әлеуметтік мәселелерді ои�ын арқылы тоқтататын немесе ше
-
шетін ои�ын терапевтері. 
Көптеген бастауыш мектептер көпсалалы кабинеттермен жабдық
-
талған. Онда балалардың назарын аудару мен тынышталдыруға арнал
-
ған өнер мен табиғат, музыка құндылықтары енгізілген. 
Бағалау көрсеткендей, сәтті психологиялық бағдарламалар жылы 
қарым-қатынас орнату, баланың автономиясын дамыту мен ереже
-
лер, күтілетін нәтижелер мен шектеулерді нақты ұғынып алу сияқты 
алдыңғы қатарлы оқыту тәжірибесіне сүйенеді. Бірақ бұл жеке эмо
-
циялық және психологиялық қиындықтарға жауап беру мәселелерін 
қараусыз қалдырмауы керек. Оларға психологиялық саулық пен білім 
беру қызметінде ортақ тілдің жетіспеуі мен сенімнің азаюы және негізгі 
мұғалімдердің арасында тренингтің қысқаруы жатады. 
BESD деп анықталған балалардың сабақ үлгерімі өте қиын жағдайда 
және олар басқа балалардың оқуына кедергі жасауы мүмкін. Нәтижесінде,

Мінез-құлықты басқару 
499
«бұл балалар бөлек мектепте, ұйымда немесе негізгі сыныптан тыс 
оқытылуы қажет пе» деген мәселе ұзақ уақыттан бері көтеріліп келеді. 
OFSTED (1999) анықтағандай, BESD балалар оқытуы ең қиын оқушылар 
санатына жатады. Дер кезінде анықтау мен күресу жақсы нәтиже бере
-
тін жағдайлар кездесіп жатады. 1967 жылы алғаш рет пайдаланылған 
«жақсы мінез-құлық» ойынының (Good Behaviour Game – GBG) ұқыпсыз, 
бұзық, деструктивті мінез-құлықтарды түзеуде өте тиімді екені дәлел
-
денді. Топтағы балалар ережені сақтай отырып, жүлделер мен артықшы
-
лықтарға және ерекше шараларға ие болу үшін жарысады. 
Тәрбиелеу тобы BESD белгісі байқала бастаған балалардың үлкен
-
дермен сенімді қатынас орнатуына, жүйелі және жоспарланған орта 
құруына тиімді деп саналады. Педагог-психологтар тәрбие тобының 
мұғалімдері мен көмекшілерін тренингтен өткізіп тұрады, ата-аналар 
тұрақты түрде қатысуға шақырылады. Ал балаларды сабақ, ұйымдар 
мен ойын алаңдары сияқты мектептің түрлі шараларына қатысуға 
жұмылдырады. OFSTED (2011) тәрбие топтары қиын жағдайда қалып 
отырған балалардың мінез-құлқы мен әлеуметтік дағдыларын жақсар
-
туда үлкен өзгерістер жасай алады. Алайда мектептің тұтас ұжымы ата-
аналармен тығыз байланыс орнату мен қолдау жасамайынша, тәрбие 
топтарының тиімділігі шектеулі болады. 
Жеке эмоциялық және мінез-құлық мәселелерінің тамыры тереңде 
жатуы мүмкін. Отбасында о бастан қалыптасқан қарым-қатынас оқу
-
дың алғышарты болады. Боулбидің (1969) байланыс іздеу теориясы 
бойынша балалар қауіп төнген кезде, мысалы, қорыққанда, сенімсіздік 
пен жалғызсырау кездерінде инстинктивті түрде байланыс іздей бас
-
тайды, мәселен жалғызсырау, сенімсіздік және қорқу. Егер бала өмірге 
келе сала немесе алғашқы екі жылда анасынан ажырап қалса, бұл ког
-
нитивті мінез-құлық пен эмоциялық проблемаларға соқтыратын бола
-
ды деп тұжырымдайды. Мұның ұзаққа созылуы депрессия мен агрес
-
сияның артуына және қателіктерге ұрындыруы мүмкін.
Мұндай күрделі проблеманы түсінуге мұғалімдер үшін тиімді мо
-
дельді психолог Ури Бронфенбреннер (1917–2005) жасап шықты.
Ресейде туған, Америкада білім алған Бронфенбреннер бала тәрбиесін
-
дегі ерекшеліктер жайлы жақсы білді. Ол әр баланы түрлі әлеуметтік 
топтармен сәйкестендірілген орыстың көптеген қуыршықтарының 
ішіндегі кішкентай қуыршаққа ұқсатады: 
„
микрожүи�е – тығыз қарым-қатынастағы отбасы мен сынып; 
„
мезожүи�е – екі микрожүи�енің баи�ланысы, ата-ана мен мұғалім; 
„
экзожүи�е – баланың дамуына жанама әсері бар сыртқы орта, мыса
-
лы, ата-ананың жұмысы; 

Мінез-құлықты басқару 
500
„
макрожүи�е – қоғамның жалпыға ортақ ықпалы, мысалы, дәстүр мен 
заңдар, әлеуметтік салттар мен мәдени құндылықтар;
„
хроножүи�е – баланың дамуын көрсететін уақыт ағымы, мысалы, ба
-
ланың туған күні.
Бұл экологиялық модель көптеген жұмыстарда қолданылады. Мә
-
селен, Балалар мен жастар қызметіндегі шеберлік пен даму орталығы 
(C4EO) балалар қызметін бірге ұйымдастыруда Бронфенбреннер тео
-
риясының маңызды екенін айтады. (12.1-сызба). 
Бұл теория ата-ананың балаларына қамқорлық жасауда өзінің ата-
аналық міндетін орындау, жергілікті қызметтік қолдау мен бала күтімі 
жайлы түсініктердің әсер ететіндігі туралы дәлелдермен толығымен 
Хроножүйе
Отбасы
Діни 
ұстанымдары
Сынып бөлмесі
Қатарластар
Мезожүйе
М
ез
ож
үй
е
М
ез
ож
үй
е
Мез
ож
үйе
Ми
к
ро
ж
ү
йе
лер
Қ
оғ
ам
да
ст
ық
Мектеп жүйесі
Эко
н
ом
и
ка
лы
қ м
о
д
е
ль
де
р
Ұ
лт
т
ы
қ 
са
лт
-д
ә
ст
үр
Сая
си ф
и
ло
с
о
ф
ия
Экзожүйе
Макрожүйе
Ме
ди
ци
на
и
нс
ти
ту
ты
М
ас
с м
ед
иа
Әл
еу
ме
тт
ік 
ж
ағ
да
йл
ар
М
әд
ен
и қ
ұн
ды
лы
қта
р

жүктеу/скачать 5,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: