Бағдарламасы аясында іске асырылды The Essential Guide to zina o’leary 3 rd Edition

186
ЗЕРТТЕУ ЖОБАСЫН ЖҮРГІЗУ: НЕГІЗГІ НҰСҚАУЛЫҚ
2. 
Феноменологиялық зерттеу, сондай-ақ конструкцияға да тәуелді
. Мекен алмас-
тыру, жеңіс пен билік сияқты конструкциялар зерттеліп отырған феноменология-
лық тәжірибе үшін аса маңызды. Феноменологиялық зерттеуде, кон струкцияның 
шынайылығы маңызды емес, олар жақша ішінде қарастырылғаны жөн. Яғни ол 
қандай болу керектігі жөніндегі әлемнің көзқарастарынан мейлінше тәуелсіз 
түрде зерттелуі керек. Феноменологияда қалыптасқан мағынасынан ажыраған 
конструкцияны көп жағдайда нысан деп атайды.
3. 
Феноменологияның зерттеу нысаны құбылыс, адамдар мен объектілердің қиылы-
сында орналасады және сол объектідегі жеке адамдардың өмірлік тәжірибе ор-
талығы болып саналады
. «Х-тің себебі не?» немесе «Х дегеніміз не?» деп сұраудың 
орнына феноменология Х-тің өмірлік тәжірибесін зерттейді. Дәлірек айтқанда, 
феноменология жеке адам мен объект арасындағы байланыстың тәжірибесін 
зерделейді. Яғни феноменология жеке адамның тікелей танымын білдіретін құ-
былыстың зерттелуі деген дұрыс болар.
Феноменологиялық зерттеудің жүргізілуі
Әлеуметтік ғылымдардағы әдіснамалық зерттеудің негізгі үш элементі бар. 
Олар: жобаға қатысушылар, дерек жинақтау тәсілдері және жоспарлаған тал-
дау жасауыңыз. Соңғы өнім – ол сіздің есебіңіз екеніне дау келтірмеңіз. Бірақ 
феноменологиядағы жағдаи� дәл бұлаи� жұмыс істемеи�ді. Феноменологиялық 
зерттеудің өнімі – феноменологиялық сипаттамалар. Cипаттамаларға мән-ма-
ғына беру мен сипаттамаларды жазу қатар жүреді. 
Феноменологиялық сипаттамаларды өндіру
Феноменологиялық зерттеудің негізгі нәтижесі – феноменологиялық сипат-
тама. Мақсат – белгілі бір құбылыс қалаи� сезілетіні, өзгелерге анық көрінетіндеи� 
етіп сипаттама жасау.
Мұндаи� сипаттамаларды жазу процесі белгілі бір құбылысты бастан өткер-
ген адамдармен жұмыс істеуден және әр қатысушымен бір немесе одан да көп 
терең сұхбат жүргізуден тұрады. Респонденттердің саны әртүрлі болуы мүмкін. 
Белгілі бір құбылысты бастан кешудің бірнеше нұсқасы барын ескере отырып, 
әртүрлі өзгешеліктерді қамту мақсатында жеткілікті сандармен жұмыс жүргі-
зіңіз. Ауқымды сұхбат алғыңыз келеді делік. Ол жағдаи�да қосымша сұхбаттар 
жаңа көзқарастарды көрсетпеи�тінін ұмытпаңыз.
Көбінесе әңгімелесу түрінде жүргізілетін сұхбаттардың мақсаты – өмірлік 
тәжірибенің ауқымды сипаттамаларын жасап шығару. Дәлірек аи�тқанда, рес-
понденттеріңіз сізге құбылысты қалаи� сезіну керегін, ол неге ұқсаи�тынын және 
оны қалаи� сипаттаи�тынын аи�тып бергенін қалаи�сыз. Содан соң респондент-
терден сипаттамаларының әр қырын тереңірек аи�тып беруін сұраи�сыз. Яғни 
сөздің беткі қабатын тереңірек қазып, олардың астарындағы мағынасын түсі-
нуіңіз керек. Мысалы, «жеңу» құбылысы алғашында «керемет» деп сипатталып, 

187
Әдіснамаларды түсіну: сандық және сапалық тәсілдер 
кеи�інірек «дүниежүзінің ең биік шыңында тұру қандаи� болатынын сезіндім» 
немесе «мен өзімнің не нәрсеге лаи�ық екенімді түсіндім» деген сияқты сөзбен 
ауыстырылуы мүмкін. Нақтырақ аи�тқанда, зерттеуші мен зерттелуші бірлесе 
отырып, көлемді, поэтикалық, метафораға толы, сипаттап әрі түсіндіріп беретін 
баяндаманы жасаи�ды.
Сұхбат жүргізуде зерттеушілер мәтінге деи�інгі алғашқы өнімді де басқа жол-
мен зерттеуі мүмкін. Әдемі, көлемді феноменологиялық сипаттамалар хаттарда, 
журналдарда, кітаптарда, фильмдерде, поэзияда және музыкада көптеп кез-
деседі. Мәселен, «соғысқа қатысу» құбылысын алаи�ық. Үи�дегі хаттарды оқи 
отырып-ақ көлемді, бүкпесіз әрі жантүршігерлік сипаттамаларды жинап ала-
тыныңызды көзге елестетіңіз.
Екінші цикл 
Сипаттамаларыңызды шығарып (не орнықтырып) алған соң және ау-
қымды деңгеи�ге жеткеніңізді сезсеңіз, келесі сатыға – синтездеуге өтесіз. 
Бір құбылысты сезінуде ортақ нәрселер мен өзгешеліктерді зерделеуді мақ-
сат еттіңіз. Енді құбылыстың өзімен баи�ланысты бірқатар тәжірибелерді 
іздеи�сіз. Әртүрлі сипаттамалардың маңызды мәнін түсіндіріп беру, бояма-
сыз аи�ырманы азаи�та түсу тақырып пен мәтін арасында циклдік қозғалыс 
арқылы жүзеге асады. Өзімнің кеи�бір зерттеуімде, мысалы, құдаи�ға деген 
сенімнің жоғалуы үш түрлі өмірлік тәжірибеден баи�қалатынын анықтадым – 
«ыза және өкпе сезімі»; «көңілсіз және меланхолиялық көңіл күи�»; «рухани 
іздену» (O’Leary, 2001b).
Феноменологияның артықшылықтары мен кемшіліктері
Менің ои�ымша, феноменологияның артықшылығы – әлеуметтік әлемімізде 
түсінуге аса маңызды, бірақ көп жағдаи�да әлеуметтік зерттеуде ескерусіз қа-
латын, құбылысты зерттеудің жолын ұсынатынында. Әдетте демографияны, 
адамдардың пікірін, қарым-қатынасын, сенімін және мінез-құлқын зерттеу-
ге жақынбыз және әлеуметтік әлемді құраи�тын идеяларды, идеологияларды, 
конструкцияларды зерттеи�міз. Бірақ құбылысты зерттеу маргиналданған және 
көбіне студент зерттеушілерге қолдануға болатын ықтимал ғылыми стратегия 
ретінде ескерусіз қалады.
«Өмірлік тәжірибені түсіну мен оны сипаттау құнды болуы мүмкін бе?» деп 
ои�ланып көріңізші. Ондаи� жағдаи�да бастамаларды өзгертудің немесе мәселе-
ні шешудің стратегияларының қаншама түрін ашар едік. Аса ауыр науқастың 
өмірлік тәжірибесін түсіну мен сипаттауды мысалға алаи�ық. Бұл науқастар-
мен, менталды денсаулықпен жұмыс істеи�тін мамандарға қажетті хаттамалар 
жасап шығарғысы келетіндер үшін қандаи� маңызды еңбек болар еді?! Мәдени 
жанашырлықты қалыптастыру үшін соғыстан көз ашпаған елде өскен жанның 

188
ЗЕРТТЕУ ЖОБАСЫН ЖҮРГІЗУ: НЕГІЗГІ НҰСҚАУЛЫҚ
құнды сипаттамасын берудің маңызы туралы аи�тсақ ше? Қандаи� да болсын 
күи�зелісті зерттеи�тін зерттеуші ол сезімді түсінбестен, жақсы зерттеу жүргізе 
алмаи�тынын да ұмытпаи�ық.
Зерттеуіңізде феноменологиялық әдістің маңызын ескерусіз қалдырмаңыз. 
Әлеуметтік ғылым саласындағы ғалым ретінде ақылмен шешкен дүниелерді 
зерттеуге беи�ім тұрамыз, бірақ көп қадам жүректің әмірімен жасалады. Олар 
ақылға емес, сезімге жүгінеді. Мәселен, сіз мас күи�де көлік жүргізген немесе 
есірткі қабылдаған, түрмеге түскен немесе баласынан аи�рылған сияқты ауыр 
жағдаи�ларда адамдар қалаи� өз-өзіне келетінен білгіңіз келсе, «неге» және «қа-
лаи�» дегеннен өзге де сұрақтар қои�ғаныңыз дұрыс. Ол сезімдер туралы тере-
ңірек сұрағаныңыз жөн болар. 
Феноменологияға баи�ланысты жазылған еңбектер әдетте қалың әрі фило-
софиялық мазмұнда болып келеді. Нақты және шынаи�ы әдістерге анық бағдар 
бермеи�ді. Ғылыми мәтіннен де паи�далы бірдеңе шығара алмауыңыз мүмкін. 
Тақырыпты жан-жақты ашатын еңбек өте тапшы, сондаи�-ақ бұл саладағы кі-
таптардың бәрі бірдеи� жақсы деи� алмаи�мын. Дәл осы жағдаи�ды сабақ беру мен 
оқу саласында да баи�қауға болады. Әлеуметтік ғылым саласында оқығанымда 
феноменологияны әдіс ретінде қарастырып, философия пәнінің ауқымында 

жүктеу/скачать 7,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: