Бағдарламасы бойынша басылып шығарылды «Торғай кітапханасы»

АБАЙ

Терең сөздің ұстасы, тілдің кені,

Ақылымен кең шолған дүниені.

Ақындардың ақыны - асқақ Абай.

Бұл қазақта болған жоқ оның теңі.
Ақын мініп кең ойдың кемесіне.

Жырды ескек қып толқынның дөңесіне,

Шығарам деп шындыққа сүйреді елін,

Өмірдің бір шұғылалы белесіне.

Алғандай-ақ күміс пен алтынды екшеп.

Абай құлаш сермеді асқар шыңға,

Ұлағатты орыстың салтын көксеп.

Зар илеп залымдықты қарғап өтті.

Сермеді асыл сөздің ақ семсерін,

Жібермей тайталаста жауға кекті.

Біліммен елдің жұртпен тең келгенін.

Зорлық пен зомбылыққа балта шауып,

Түйреді санасыздың сенделгенін.

Жаңбырмен жер, еңбекпен ер көгермек.

Емірене ел үшін еңбек етсең,

Ердің бақыт еншісі ерте келмек.

Тың сөзді тыңдата алмай талғандығын.

Қолында ұрлықшы мен зорлықшының

Қамалып қараңғы елдің қалғандығын.

Өткенмен оның заман кезеңдері,

Ол көксеген арманға елі жетіп,

Жаршылық жан сүйсінер сөзі өлмеді.

ҚЫС ҚЫРАНДАРЫ

Қыс келді қысамын деп ызғарымен,

Халықты састырам деп мұз-қарымен.

Ұлиды ұқыптыға ой түсіре,

Келдім деп шаруаңды бұзғалы мен.
Сау кетпей сұр бұлттың түшкірігі,

Үрледі оттай шарпып үскірігі.

Көз көрген көп жылдардан биыл қыстың

Байқалды райының күштілігі.

Түсірмей түкірігін аспанға атып.

Арсылдап алақаншық соқты боран,

Бурадай бұр-сарқ етіп шегін тартып.

Асығыс жүре алмайсың атпен жортып.

Ақ шатыр асуларға отау тігіп,

Беткейдің бетегесін кетті желпіп.

Шалғыны шәлі ораған салдай болып,

Жүгірген қар бетімен қарсақ, күзен

Көрінді көз ұшында нардай болып.

Қасарын қара орынға шөктірмеске,

Жел айдап, желкесінен суық өтіп,

Тепсінді жерден шөпті тептірмеске.

Қауыста қар тұсамас болды қақпан.

Қаңтарды қайрап салып қатулана,

Алқынып аузын аша жетті ақпан...

Болсайшы мылқау қыста тіпті бір ес.

Колхоздың қаһарманды батырлары

Қыспенен тапжылмастан ашты күрес.

Өлкенің күнгей беті шығыс жақта.

Жаз мінген жайлауіштің жалы берік,

Бестаудың айналасы берік тақта.

Аударып ақ селеу мен қияқтарды,

Күніне көрінім жерді жайғастырып,

Баспайды соныға өрлеп ескі шарды.

Мақтаушы ем Жылкелді мен Жұмаштарды

Олар да баққан малын аман сақтап,

Бәкеңнің өсиеті расталды.

Оларда тәжірибелі талай салт бар.

Орнаған ой түбіне о басынан,

Көсемге шын жүректен жазған хаттар.

Қаптатып қарақұрлық қаулы жерге.

Тосынның төрт бұрышын керте түріп,

Жеткен жоқ Ақөзек пен Саркемерге.

Қопсауға қойды бөліп шағындайды.

Лақ ойнап, тоқты қашып, қошқар жанып,

Қойлары семіздіктен мамырлайды.

Сар тақта, Шилікемер бөлшек-бөлшек.

Аттанып тал, құрақпен қарды сызып,

Күніне жиған шөптей жегізді өлшеп.

Ойтанда ығы-жығы құрттай қайнап,

Боранда буы шығып жатыр теуіп,

Былқылдап арқалары бырт-бырт шайнап.

Жүйріктей жалғыз қара мыңнан озған.

Қашаннан топтан торай бермей жүрген

Шықты өнер ылғи саңлақ тарлан боздан.

Жатыр деп жаны төзбей босқа нағып,

Қамқорлық халық ішіне үлгі шашып,

Жарысқа шақырады дабыл қағып.

Болмайды боран өткір жауған оқтан.

Қан төккіш қара жүрек фашист емес,

Қыс мейман бұрын-соңды келе жатқан.

Бет бермей бес жыл ұдай соққан боран,

Салған жоқ ұлы өмірге ол да тоқтам.

Жалғыз-ақ жалқауға жау қара басқан.

Ауқымға алар үлес араласқан.

Баяғы патша билеп тұрған кезде

Жалпақ жұрт жаппай жұртқа душарласқан.

Көрген көз, көп естіген құлаққа анық.

Жерге ие, табиғатқа қожа болып,

Жайлады ел колхоздаса тұрақтанып.

Жаны қас жармойынның жұмыспенен.

Безіңдер бейқұттардан бетін ашып,

Жұмылып жұртшылыққа кіріспенен.

Қорқақтар қостан шықпай, малды ықтырар.

Арықты алты ай баққан бір күн соғар

Қас-дұшпан қысылшаңда аңдып тұрар.

Қарақұм, Торғай бойын алып жатқан,

Жарысқа ар-намыспен, ал, түсейік,

Кім озып, жетер екен қуып арттан.

Түйенің қоңын ашып, қомын жықпа.

Қой, сиыр жоспарынан он есе ассын,

Озып шық берекелі бес жылдықта.

Дабылы кетті Батыс, Күншығысқа.

Соңынан ере шапты талай батыр,

Бермеске жетім қозы мылқау қысқа.

Үштоғай қойын жайып кең алапқа,

Алты қыс асырайтын шөбім дайын,

Бере алмай жалғыз түсік қыс қараққа.

Он бір жыл қойшы болып жайған үлгі.

Қаңтардың қаһарына қарсы тұрды,

Сауыс боп сақалына қатқан сүңгі.

Малы бар екі жүз мың қарауылда.

Жылқысы Жылой менен Көкайдарда,

Қойының бір мұздақ жоқ балағында.

Қырық өзек қойын жайды қобысына.

Үдеріп он күн сайын бір көшеді

Шүйгітіп малды жердің сонысына.

Қыстекең қыдыр дерсің құртқа бермес.

Арықты алты ай мінсе, семіртеді,

Бұлардың алдарынан бір мал өлмес.

Ақ жампоз, қызыл киік бұйралары.

Желіндеп інгендері ыңырсып тұр,

Желкілдеп жер сызады шудалары.

Көңіл шат, ойында жоқ кіршік, іреу.

Айтылған аз ғанасы мысал етіп,

Секілді көрсетілген жүзден біреу.

Ақынның ермек емес өлеңдері.

Сақтасаң колхоз малын қамқорлықпен,

Боласың елдің досы, ердің ері.

Шығарған ойдың сырын тіл мен таңдай.

Жиһанды шұғыласымен қарық қылған,

Замана осынау бір туған айдай.

Саңқылдап сандуғаштай келдім сайрай.

Төртінші Қазақстан съезіне

Шашуға табысымды тарттым арнай.

ҚЫЗБЕЛДІҢ ҚЫЗЫЛ ГҮЛДЕРІ

Қызбелге әркім аңсап жетем деген.

Қызбелді кімдер жырлап көтермеген.

Хан мен бек, бай, манаптар баса қонып

Осы ара бізге лайық екен деген.

Жалшы ауыл жатақ елді жарға қамап,

Өріне орда тігіп мекендеген.

Кедей мен қарашының қанын сорып,

Осылай дәурен сүріп өтем деген.
Арқасын Әлімбай мен Қаржас алған,

Ағытай Балақарттан мекен салған.

Бай бақшыл, күшті күншіл заманында

Тарылды талайларға «дүние жалған».

Ақ тақыр ат тұяғы дығыр қылып,

Көз тұнды күн кезіне ұшқан шаңнан.

Қара құс Қантауында жемтік шұқып,

Құладан құлай ұшты биік саңнан.

Бозторғай қонарына бұта таппай

Жапалақ жұмыртқасын күнде жарған.

Шырылдап шалшық таппай қызғыш қашып,

Қарлығаш ұя салды сусыз жардан.

Қызғанып қызғалдағын Қызбел тауы

Күрсініп көз тамбады бұлақтардан.

Аунатып арқасынан тастаймын деп,

Жендеттен жиіркеніп жер шайқалған.

Ойнаған осы жерім баладайдан,

Жыр беріп, ән үйреткен әлә-ләйдан.

Жалшы ауыл жатақ елге қоныс болып.

Мимылжып мөлдір бұлақ аққан сайдан.

Қызбелдің барып қайтсаң шетін көріп,

Жәннәттай жайлауына біткен көрік.

Басында биік заңғар Шарабас тұр.

Күн шалып Ұлы тауға бетін беріп.

Бейне бір алтын айдар, күміс тарақ,

Талдаған маңдайына кекіл өріп.

Төсінде «Қыземшектің» қос шоқысы,

Төңкерген алтын кесе секілденіп.

Сарыбел сағым сүйген сұлу жота,

Арудай аялдайды мың түрленіп.

Маңқиған Мырзабектің қара тауы

Сарылған сақшылықта кепілденіп.

Қызбелді көруге көз ерінбеген.

Колхозшы осы мекен жерім деген.

Тұп-тұнық төскейінен қайнар шапшып

Мамырлап мая нардай желіндеген,

Қаңтардың қызылында айдап салсаң,

Қырында қырық мың жылқы тебіндеген.

Қырдағы қызыл бидай арасынан

Қара үзе қашқан құлан көрінбеген.

Қызбелдің қызыл гүлдей қыр арқасы,

Арқаның ақ төсінде тұмаршасы.

Арал мен Ақсуаттың колхозының

Мекені мынау тұрған Діңнің¹ басы.
Дүкеннің төрт бұрышты текшесіндей,_:

Ұзыны керуеннің бес көшіндей.

Айырып арқасына салған егін,

Шатыраштың шар тігетін кестесіндей.

Жылқы өсті қара ағаштай жонды қаптап,

Асуға ақтылы қой жайды баптап.

Аққайнар төс бұлаққа ауыл қонды

Шатырдай қатар тіккен үйлер аппақ.

Қызбелдің қызыл гүлі міне осылар.

Жүз емес жылда мыңға мың қосылар.

Мадақтап жер сипатын тауыса алман,

Тағы да талай сұлу жыр қосылар.

Каталог: media -> upload
upload -> Хайрулдаева А. М. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ және «Ғылым ордасы»
upload -> Жандарбек з
upload -> Ауызша тарих: деректемелік талдау мәселелері ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының Тарихнама, деректану және заманауи методология
upload -> Ханкелді Әбжанов, Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры
upload -> Боранбаева б. С
upload -> А. А. Оралова ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ғылыми қызметкері жеңіс үшін күрескен азаматқа тағзым
upload -> Кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
upload -> Қазақстан тарихы
upload -> Мақалада Мәскеу мұрағаттарында және Санкт-Петербор шаһарларында жинақталған Қазақ халқының тарихи-этнографиялық жәдігерлері туралы деректер сөз болады
upload -> Сапакова К. Н. 2 курс магистранты ХХ ғасыр басындағЫ Ұлттық элитаның Қалыптасу тарихынан

жүктеу/скачать 4,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: