Мәліметтер схемасын жасауға арналған жаттығулар

Лабораториялық жұмысты жасау үшін төмендегі жаттығуларды орындау қажет:

1) 2 лабораториялық жұмыста айтылған объектілер үшін 1:1 және 1:М типіндегі байланыстар орнату керек, егер объектілер жеткіліксіз болса, онда тағы бірнеше объектілерді сипаттап қосу қажет;

2) жоғарыда көрсетілген жолдардың біреуін қолдану арқылы мәліметтер схемасын жасау режимі енгізілуі тиіс;

3) схемаға қажетті кестелерді қосу керек;

4) кестелер арасында байланыс орнату қажет;

5) басты және бағынышты кестелердегі мәліметтерді жойғанда/қосқанда мәліметтер біртұтастығын қамтамасыз ету шарттарының қалай жұмыс істейтінін тексеру керек;

6) әр түрлі жолдармен біріктіру байланысын орнату қажет.

Лабораториялық жұмыс 2-4 сағатқа есептелген. Access-тің мүмкіндіктерін зерттеу барысында мәліметтер схемасын жасау үшін жоғарыда айтылған барлық тәсілдерді меңгеру керек.

Кейбір салалардағы объектілер арасындағы байланыстарды қарасты­райық. Мысалы «Кітап» базасында 3 объект сипатталуы тиіс:

1. 
   «Кітап» объектісі мынадай өрістерден тұрады: Инвентарлық нөмір, Автордың фамилиясы мен инициалдары, Кітаптың аты, Басылған жылы, Баспа аты, Басылған орны;
   
2. 
   «Кітапхана кітабы» объектісінде мынадай өрістер болады: Инвентарлық нөмір, Шифр, Кітаптар саны, Бағасы;
   
3. 
   «Баспа» объектісінің құрамына мынадай өрістер кіреді: Баспа аты, Директордың фамилиясы мен инициалдары, Адресі, Телефоны.
   

«Телефонмен сөйлесу» саласы мынадай 3 объект арқылы сипатталады:

1. 
   «Телефон» объектісінің құрамына мынадай өрістер кіреді: Телефон нөмірі, Иесінің фамилиясы мен инициалдары, Адресі, Аппарат маркасы, Аппараттың құны;
   
2. 
   «Тапсырыс» объектісінде келесі өрістер түрлері бар: Тапсырыс коды, Телефон нөмірі, Тапсырыс мерзімі, Минуттар саны, Қаланың коды;
   
3. 
   «Сөйлесудің бір минуты» объектісінде мынадай өрістер бар: Қаланың коды, Қала, Мемлекет, Бір минут құны.
   

«Мектеп» саласы 2 объектінің сипатталуы арқылы беріледі:

1. 
   «Оқушы» объектісі Оқушы коды, Оқушының фамилиясы мен инициалдары, Туылған мерзімі, Адресі, Сынып нөмірі өрістерінен тұрады;
   
2. 
   «Сынып» объектісі мынадай өрістерден тұрады: Сынып нөмірі, Оқушылар саны, Аудитория, Старостаның фамилиясы мен инициалы, Сынып жетекшісінің фамилиясы мен инициалы.
   

Берілген аймақтардағы объектілер арасындағы байланысты анықтау кезінде, объектілердің шын мәнінде бар байланыстарын олардың ақпараттық сипттамасына ауыстыру керек. Әрбір байланыс объект сипаттамасында бар нақты өрістер арқылы және өздерінің типтерінің сәйкестігі бойынша орнаты­лады.

1. 
   Қарастырылып отырған пәндік аймақтағы объектілердің арасында қандай байланыс бар екенін анықтау (бұрынғы лабораториялық жұмыстардан).
   
2. 
   Мәліметтер схемасына қандай кестені енгізу керектігін анықтау.
   
3. 
   Менюдегі Сервис/Мәліметтер схемасы (Сервис/Схема данных) командасы арқылы мәліметтер схемасын жасау режиміне кіру.
   
4. 
   3.1-пунктте анықталған байланыстарды жасау.
   
5. 
   Байланыс параметріне қажетті тағайындаулар орнату.
   
6. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   

2 жаттығу

1. 
   1 жаттығуда жасалған мәліметтер схемасымен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
2. 
   Тышқан курсорын кез келген бір 1:М байланысына апарып, байланыс параметрлері терезесіндегі «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» жалаушасын белгілеу.
   
3. 
   Бағынышты кестемен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
4. 
   Бағынышты кестедегі біртұтастық шектеулерді бұзатын мүмкіндік туғызу, мысалы, байланыс өрісіне басты кестеде жоқ мәнді енгізу.
   
5. 
   Аccess-тің МБ біртұтастығын қалай қамтамасыз ететіндігін зерттеу.
   
6. 
   «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» жалауша белгісін алып тастап, байланыс параметрін өзгерту.
   
7. 
   3 – 5 пункттерде жазылғандай түрде бағынышты кестемен жұмыс істеу.
   
8. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   

3 жаттығу

1. 
   1 жаттығуда жасалған мәліметтер схемасымен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
2. 
   Тышқан курсорын кез келген бір 1:М байланысына алып келіп, байланыс параметрлері терезесінде «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» және «Байланысқан өрістерді каскадты түрде жаңарту» жалаушасын белгілеу.
   
3. 
   Бағынышты кестемен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
4. 
   Бағынышты кестемен біртұтастық шектеулерін бұзу арқылы жұмыс істеу, мысалы, байланыс өрісінің мәнін басты кестеде жоқ мәнге өзгерту.
   
5. 
   Аccess программасының мәліметтер біртұтастығын қалай қамтама­сыз ететінін зерттеу.
   
6. 
   Байланыс параметрін «Каскадты түрде жаңарту» жалаушасын алып тастау арқылы өзгерту.
   
7. 
   3-5 пунктте көрсетілгендей түрде бағынышты кестемен жұмыс істеу.
   
8. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   

4 жаттығу

1. 
   1 жаттығуда жасалған мәліметтер схемасымен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
2. 
   Тышқан курсорын кез келген бір 1: М байланысына алып бару, параметрлер байланысы терезесінде «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» және «Байланысқан жазбаларды каскадты түрде жою» жалаушаларын белгілеу.
   
3. 
   Басты кестемен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
4. 
   Басты кестемен мынадай әрекет орындау, мысалы, басты кестедегі бағынышты кестемен байланысы бар жазбалардың біреуін жою.
   
5. 
   Аccess программасының мәліметтер біртұтастығын қамтамасыз етуін зерттеу.
   
6. 
   «Байланысқан жазбаларды каскадты түрде жою» жалаушасын алып тастау арқылы байланыстар параметрлерін өзгерту.
   
7. 
   3-5 пункттерде көрсетілгендей түрде басты кестемен жұмыс істеу, мысалы, басты кестенің бағынышты жазбалары бар кез келген бір жазбасын өшіру.
   
8. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   
9. 
   Басты және бағынышты кестелерді қарап отырып, Аccess программасының мәліметтер біртұтастығын қалай қамтамасыз ететінін зерттеу.
   

5 жаттығу

1. 
   1 жаттығуда жасалған мәліметтер схемасымен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
2. 
   Тышқан курсорын кез келген бір 1:1 түріндегі байланысқа апарып, байла­ныс­тар параметрлері терезесіндегі «Мәліметтердің біртұтастығын қамтама­сыз ету» жалаушасын белгілеу.
   
3. 
   Бағынышты кестемен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
4. 
   Біртұтастық шектеулері бұзылған бағынышты кестемен жұмыс істеу, мысалы, басты кестеде жоқ мәнді бағынышты кесте байланыс өрісіне енгізу.
   
5. 
   Аccess программасы мәліметтер біртұтастығын қалай қамтамасыз ететінін зерттеу.
   
6. 
   Байланыс параметрлерін «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» жалаушасын алып тастау арқылы өзгерту.
   
7. 
   3-5 пункттерде көрсетілгендей түрде бағынышты кестемен жұмыс істеу.
   
8. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   

6 жаттығу

1. 
   1 жаттығуда көрсетілгендей түрде мәліметтер схемасымен жұмыс істеу режиміне кіру.
   
2. 
   Тышқан курсорын кез келген бір 1:М байланысына апарып, байланыстар параметрлері терезесіндегі «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» жалаушасын белгілеу.
   
3. 
   Біріктіру (Объединение) батырмасын басу.
   
4. 
   Ашылған терезеде байланыстың қай түрі орнайтынын тағайындау.
   
5. 
   Аccess программасы мәліметтер біртұтастығын қалай қамтамасыз ететінін зерттеу.
   
6. 
   Мәліметтер схемасын сақтау.
   

1. 
   Мәліметтер схемасы не үшін қажет?
   
2. 
   Белгілі бір саладағы объектілер арасында байланыстың қандай түрлері болады?
   
3. 
   Аccess-те қандай байланыстар қолданылады?
   
4. 
   Біріктіру байланысы дегеніміз не?
   
5. 
   Біріктіру байланысын қалай орнатуға болады?
   
6. 
   Аccess-те мәліметтер схемасын жасаудың қандай түрлері бар?
   
7. 
   Мәліметтердің біртұтастығы деген не?
   
8. 
   Аccess-те мәліметтердің біртұтастығы қалай сүйемелденеді?
   
9. 
   Аccess-те кестелер арасындағы байланыс қалай орнатылады?
   
10. 
    «Байланыс» терезесінде қандай әрекеттер орындауға болады?
    
11. 
    Аccess-те орантылған байланысты қалай жоюға болады?
    
12. 
    Аccess-те орнатылған байланысты қалай өзгертуге болады?
    
13. 
    «Мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз ету» жалаушасы не үшін қажет?
    
14. 
    «Байланысқан өрістерді каскадты түрде жаңарту» жалаушасы не үшін қажет?
    
15. 
    «Байланысқан жазбаларды каскадты түрде жою» жалаушасы не үшін керек?
    
16. 
    Мәліметтер схемасына жаңа кестені қалай қосуға болады?
    
17. 
    Мәліметтер схемасындағы кестені қалай жоюға болады?
    

Сұраныстарды қолдану МБ-нан ақпараттарды алудың ең жылдам тәсілі болып табылады. Сұраныс бір немесе бірнеше өзара байла­нысқан кестелерден керекті мәліметтерді таңдап алуға, есептеулер жүргізуге және нәтижелерді кесте түрінде алуға мүмкіндік береді. Access-те тұтынушыға қолайлы болып саналатын үлгі бойынша сұраныстар қалыптастыру – QBE (Query By Example) мүмкіндігі бар, оның көмегімен күрделі сұраныстарды оңай құрастыруға болады. Сұранысты бастапқы МБ кестелері арқылы, басқа сұра­ныс­тар нәтижесінде алынған кестелер және құрылған сұраныстар негізінде де тұрғызуға болады. QBE сұраныстары пайдаланылатын кестелер мен сұраныс бланкы бар мәліметтер схемасынан тұрады. Сұраныстар құру үшін мәліметтер схемасында көрсетілген кестелердің керекті өрістерін тышқан арқылы белгілеп алып, сұраныс бланкына тасымалдап, жазбаларды таңдап алу шарттарын енгізсе болғаны. Әрбір кесте өрістері тізімінің бірінші орнында «кестенің барлық өрістері» деген мағынаны білдіретін * символы бар, оны таңдасақ, сұранысқа барлық өрістер енгізілетін болады.

69 сурет. Сұраныстарды жасау режимін таңдау терезесі

Бірінші тәсілде алдымен сұранысқа мәлімет алынатын барлық кестелерді белгілеп алу қажет, яғни кестенің атында, содан соң Үстемелеу (Добавить) батырмасында тышқанды шерту керек. Сұраныс терезесіне сұраныс тұрғызуға керекті мәліметтер схемасы шығады. Терезенің төменгі бөлігінде Өріс (Поле) қатарында өрістерді көрсету қажет. Мұнда керекті өрістерді бірнеше тәсілдермен таңдауға болады. Кесте өрістері тізімі ішінен қажетті біреуін сұраныстың бос бағанасына тасымалдауға болады немесе кесте өрістері тізімінен қажетті өрісті таңдап алып, тышқанның сол батырмасын екі рет шертсе болғаны. Тышқан курсорын сұраныстың төменгі бос бағанасына алып барып, тышқан оң батырмасы арқылы өрістер тізімін ашып, қажет өрісті таңдап алуға болады. Сұраныстағы Кесте аты (Имя таблицы) қатарында өрістері таңдалынып алынған кестелер көрсетіліп тұрады. Сұрыптау (Сортировка) қатарында мәліметтерді ретке келтіру тәсілдерінің бірін таңдап алуға болады: Өсуі бойынша / Кемуі бойынша/ Қажеті жоқ (В порядке возрастания/ В порядке убывания/ Отсутствует). Егер берілген өріс экранда көрсетілуі тиіс болса, Экранға шығару (Вывод на экран) қатарындағы квадратта тышқанды шерту қажет. Таңдау шарттары (Условие отбора) қатарында мәліметтерді ішінен керектілерін таңдап алу шарттарын (фильтрлер үшін сипатталғандай) енгізуге болады. 71-суретте «Авто» және «Авто иесі» кестелерінен тұрғызылған сұраныс келтірілген.

72-суретте құрастырылған сұраныстың соңғы нұсқасы көрсетілген. «Авто» кестесінен Нөмірі, Маркасы, Түсі өрістері, ал «Авто иесі» кестесінен Фамилия және Телефон өрістері алынған. Мәліметтер Маркасы өрісі бойынша сұрыпталған. Кестелердегі жазбаларды таңдап алу шарттары мынадай болуы тиіс: немесе "волга" маркасындағы автомобильдер, немесе түсі "ақ" автомобильдер. Экранда сұранысқа кіретін барлық өрістер көрсетілетін болады. «Авто» кестесінің бастапқы түрі 55-суретте, ал сұраныс құру арқылы алынған мәліметтер 73-суретте көрсетілген.

Таңдап алу шарттары қатынас (салыстыру) операторлары мен операнд­тардан (мәндерден) тұрады. Операндтар ретінде мыналар қолданылады:

- литералдар – тікелей мағынасы бойынша қабылданатын мәндер, мысалы, сан, қатар, күн;

- тұрақтылар - өзгермейтін мәндер, мысалы, True, Иә, 1200;

- идентификатор - өріс мәніне сілтеме жасау, басқару элементі немесе сипаттамалар түріндегі өріс қасиеттері, мысалы, Идентификатор.Қасиет немесе [Кесте аты]![Өріс аты].

Шарттарды құрастыру кезінде нақты мәндер мен қатынас белгілерін тікелей көрсету керек ( < , >, <= , > = , < >). Символдық мәндер тырнақшалармен қоршалып көрсетіледі. Бір қатарда келтірілген шарттар "ЖӘНЕ" белгісімен, ал әртүрлі қатарлардағы шарттар - "НЕМЕСЕ" белгілерімен біріктіріледі. Интервалға қатысты мәнді тексеру үшін Beetwen... And конструкциясы қолданылады, мысалы: Beetwen 5 And 100 - (5, 100) аралықтарындағы мәндер. Егер мәнді көрсетілген мәндер тізіміне кіргізу керек болса, IN операторын қолдану керек, мысалы , IN ( 100, 200, 500 ) – қажетті мән 100, 200 немесе 500 мәндерінің бірі болуы тиіс. Құрама шарттар құру үшін And, Not, Or операторларын қолдануға болады. Шарттарды саймандар тақтасындағы Құрастыру (Построить) батырмасын немесе жанама (контекс­тік) менюдегі Құрастыру жолын таңдау арқылы Өрнек құрастырушысы (Построителя выражений) көмегімен де құру мүмкіндігі бар.

74 сурет. Жанама (контекстік) менюді шақыру