Кеңес мектептері кезеңіндегі бағдарлы

Мектеп тарихы білім беру мазмұнын, оның формалары мен әдістерін қалыптастыру ісі мемлекеттік білім беру саясаты мазмұнына ықпал ететін саяси ағымдар мен идеологиялық ұстанымдарға тәуелді екендігін айқын көрсетеді.

Қоғамдық-саяси жүйе дамуының әлеуметтік-тарихи аспектілері бағдарлы оқытып-үйрету негізі болып табылатын оқыту ісін жіктеп-саралауды ұйымдастыру тенденцияларына да ықпал етеді.

Кеңес мектебінде қандай формада болса да, саралап оқыту (дифференциациялау) әдісі әрқашан қолданылып келді. Оқытып-үйрету процесін саралауды ұйымдастыруға деген қызығушылықтың күрт арту кезеңдеріне 20-шы, 60-шы, 90-шы жылдарды, ал оның бәсеңдеу кезеңіне – ХХ ғасырдың 30-40-шы, 70-ші жылдарын жатқызуға болады.

20-шы жылдардағы саралау негізінен ІІ сатыдағы мектептерді кәсібилендіру және кәсіпке бағдарлау сипатында көрінді. Мұның әлеуметтік және педагогикалық себептері бар еді. Елдің экономикасындағы  қиыншылықтар, жұмыссыздық жоғары сынып оқушыларының қандай да бір кәсіпті игеруін талап етті. Осылай, кооперативтік-сауда бағдары оқушыларды есеп-қисап, бухгалтерлік, тауар маманы, мәдени-ағартушылық бағдары – кітапханашы, қызыл отау меңгерушісі жұмыстарымен қамтамасыз етті.

60-шы жылдары мектептер өндірістік кәсіптерді қоса оқытып-үйрететін  болды. Орта мектеп жалпы білім беретін пәндер мен арнайы теориялық дайындықтың өндірістік еңбекке баулу қызметімен байланысын қамтамасыз етуі тиіс еді. Негізгі ұстаным белгілі бір тар саламен ғана шектелмеу үшін 8-сыныптан кейін саралау мүмкіндігіне жол ашу еді. Оқыту бағыттары (физика-техникалық, жаратылыстану-агрономиялық, гуманитарлық) теориялық және практикалық білімдердің кең ауқымын қамтуы тиіс болды.

60-шы жылдар кезеңінен педагогикада факультативтік сабақтар, бірқатар пәндерді (математиканы, физика мен агробиологияны, гуманитарлық пәндерді және т. б.) тереңдетіп оқытатын арнаулы сыныптар мен арнаулы мектептер қалды.

Өткен ғасыр 80-ші жылдарының аяғы мен 90-шы жылдарының басында бағдарлы оқыту идеяларын әзірлеу қажеттігі туындады. Ол оқытудың мазмұны мен формаларындағы біркелкіліктен бас тарту, жалпы білім беру жүйесінде жаңа типті оқу орындарын құру мақсатына байланысты еді.

Одақтық республикалардың барлығында лицейлер, гимназиялар, білім беру кешендері, баламалы (мемлекеттік емес) және авторлық инновациялық мектептер, мамандандырылған мектептер (көркемсурет, спорт, музыкалық және т. б.), білім толықтыру мектептері (сыныптар) вариативті білім беруді жүзеге асыру, орта мектеп оқушыларының жоғары сыныптарда жеке білім траекторияларын жасау мүмкіндігі ретінде қарастырылды.

Осылайша, мектепте оқытып-үйрету қызметін саралау проблемасына мүдделілік  қоғамдық даму процесімен, адам құндылықтары, оның дара тұлғалылығы идеясының артуымен, қоғамның индивидуумдар «әртүрлілігі» құндылығын қабылдауымен тікелей байланысты болып отыр. Мектептердің, оқыту мазмұны мен формаларының біркелкілігі жағдайында саралап оқыту түрі – бағдарлы оқыту идеясы қажет болған жоқ.