педагогикалык жүйенің тағы бір маңызды компоненті

Педагогикалык жүй®ін күрылымдық жәнг кьпметгік комподаптершін 
.. 
өзара байланысы
Сурет 6 - Н В .Кузьмина үсынган педагогикалык жүйелер компоненттер1
жэне олардын өзара байланысы
Педагогикалык жүйе сол жүйенін мақсатына сэйкес, белгілі-бір акпарзттык 
коммуиикациилык кұраддарды меңгерген, педагогикалык, 
психологии 
білімлі 
педси'огтар
болған жагдайда кұрылады. Педагогикалык *ҮЯ 
мзтмжслі қыіметі ондагы 
педагогтар сапасымен аныкталады. 
Ж үие 
максаты. білім алушылар кұрамы, акпараттын ерекшелігі педагогтар кұрам 
байланысты түрлі педагогикалык жүйеде әртүрлі. Ал, кез-келген педагогикая 
ж ү й е л е
п е д а г о ғ т а р д ы ң
ж ү й е н ін к о м п о н е н т і 
ретінде 
б о л у ы м і н д е т п Ь¥< 
педагогикалык жүйе курылуы үшін кажетті және жеткілікті компоненттер, 
біреуі болмаса - жүйе де болмайды

Педагогикалык жүйелердің түрлерін зерделеу де әрқилы болып келеді. Бір 
педагогикалык жүйенің екіншісінен айырмашылығы немесе оларга ортақ нәрсе 
не екендігін анықтау үшін бірнеше құрылымдық компонент бойынша 
салыстыру қажет болады. Мысалы: мектегггі басқа кәсіби, орта, жогары білім 
беру ұйымдарынан өзінің мақсаты, оқу-тәрбие ақпаратының мазмұны, 
педагогикалык коммуникация құралдары, жас ерекшелігі, білім алушылар 
даярлығының деңгейі жэне құрамы, педагогтар біліктілігінің деңгейі сияқты 
сапаларымен ажыруға болады.
М.С.Каганның пікірінше, жүйені тұтастықта түсінудің бірден - бір жолы - 
сол алынып отырған жүйені белгілі бір 
метажүйеніц
бөлігі, яғни, сыртқы 
ортадағы бір метажүйенің құрамына еніп қызмет етіп тұр деп карастыру [23, 
6.71]. Педагогикадағы жүйелерді зерттеу сол педагогикалык объектінің қандай 
метажүйеге қатыстылығын аныктаудан басталатыны жүйелік зерттеудің 
инварианты болатыны белгіленді.
В.В.Краевскийдің 
«ғылыми таным әрекетін педагогикалык әрекетгер 
жүйесінің элеметі ретінде қарастыру ретінде жас ұрпакты қоғамдық тэжірибені 
игеру қызметін алуға болады» деген пікірі педагогикалык объектілер 
метажүйелердіц 
қурамына енетін кіиіі жүйелер
деп қарастырылатынын 
нақтылайды. Бүл сапалар келесі қадамды, жүйелік зерттеулердің танымдық 
бағдарламасында жүйені зерттеуде міндетті түрде оның 
зерттеу аспектісініц,
немесе, зерттелетін жагының анықталуы қажеттігін
дәлелдейді [224].
Осыған орай, А.М.Сидоркиннің «
жуйені сипаттау оның реттелу,
цүрастырылуына цатысты нақты белгілері мен қасиеттерін аныцтаудан
басталуы 
тиіс
» 
[199, 6.68] 
деген тұжырымы жүйені зерттеудегі 
педагогикалык жүйелерді 
метажүйенің кіші жүйесі
екенін анықтағаннан 
кейінгі 
екінші цадамы
болып табылады. Мысалы, біздің зерттеу тақырыбымыз 
бойынша қарастырылатын педагогикалык жүйелер (барлық деңгейлердегі білім 
беру ұйымдары, ондағы білім беру сатылары, оқу топтары мен сыныптар- кіші 
жүйелері) еліміздегі метажүйені қүрайтын мемлекет кұрылымының кіші 
жүйелері ретінде қарастырылып, оны баскару - зерттеу аспектісі, немесе, 
зерттелетін жагы ретінде 
анықгалады. Жүйені зертгеуде белгіленетін 
метажүйенің 
мазмұнына 
қарай 
жүйедегі 
қызмет 
авторитарлықтан -
гуманистікке дейін, қатаң мемлекет талаптарын сақтаудан —нарыктык коғам 
талаптарына дейін түрліше сипатга бола алады.
Сонымен қатар, педагогикалык жүйелер - өзінің пайда болу тарихы, даму 
кезендері, дэстүрлері, қызметіндегі сабакгастығы, жүйеішілік бөліктері өзара 
эсер ететін біртүтас қүрылым. Аталган педагогикалык жүйенің әркайсысы 
жогарырақ тэртіптегі жүйенің элементі, яғни үздіксіз білім беру жүйесінің 
буыны. Әрбір педагогикалык жүйе өзінен төменірек тэртіптегі жүйені, мысалы 
бала бақшадағы топтарды; мектептегі сыныптарды; жоғары оку орнындағы 
курстарды қамтиды. 
Эр оку пәні, өз кезегінде, педагогикалык жүйе ретінде 
қарастьфылады, өйткені оның өзіндік 
мақеаты, мазмуны, қүрамы, білім
олушыпар контингенті, педагогтар
бар, сонымен қатар, «сынып», «курс», взін - 
өзі басқару ұйымдары, әдістемелік бірлестіктер, кафедралар, т.б. педагогикалык 
жүйе ретінде қарастыруға болады (сурет 7).
85

Сурет 7 - Білім беру жүйелері мен деңгейлері
Педагогикалык жүйенің сатылығы шектеусіз. қоғамның, ғылым мен 
техниканың дамуына қарай жаңа педагогикалык жүйелер туып отырады. әрбір 
педагогикалык жүйе, өз кезегінде кез-келген компонент түрғысынан да 
қарастырылуы мүмкін. педагогикалык жүйелерді 
мақсаттары
түрғысынаи 
алатын болсак:
- қарастырылатын педагогикалык жүйенің мақсаты - метажүйенін, 
қоғамның, мемлекеттің көздеген мақсатына сэйкес келуі жэне жоғарырак 
денгейдегі педагогикалык жүйенің мақсатына бағыттылығы;
- мақсат оқу ақпараттарында (стандарт, оқу жоспары, бағдарлама, окулык, 
қосымша ақпараттар) қалай жүзеге асырылады;
- жүйеде қолданылатын педагогикалык ықпал ету құралдары, формалары 
мен әдістері маКсатқа каншалыкты сәйкес келетіні;
- білім алушылардың кұрамы мақсатка қандай деңгейде сэйкес келетіні;
- педагогтар күрамы мақсатқа қаншалықты сәйкес келетіні.
Барлық деңгейлердегі 
педагогикапыц жүйелердің негізгі белгілерінің бірі ~
олардың белгілі бір мацсатца жету ушін
қүрылатыны және мақсаттылықты 
көздейтін болуы. Кез — келген деңгейдегі мақсат мазмұндык толыкгықка ие 
болуы тиіс, оның мәні — алынатын нәтиженің барлық сапапарының қажетгіктер 
мен талаптарға сәйкес белгіленуінде. Сонымен қатар, 
мақсатқа сай күтілетін
нәтижелерді аныцтау барысында олардыц диагностикалауга, бақылауга
келетін параметрлері белгіленуі тиіс.
Яғни, 
мацсатты аныцтау дегеніміз -
күтілетін штиж елердің сипаттамасын тексеруге, өлшеуге болатыидай етпіп
көрсету.
Мақсат толықтай диагностикалауга келетін болуы тиіс, сондықтан, 
мақсатты осы талаптарга сай дэл 
аныцтай білу цазіргі басқаруіиылардың
86

цұзыреттілігінің, 
басцарушылыц 
ой 
- 
әрекеттері 
деңгейінің 
басты
көрсеткіштері
болып табылады.
Педагогикалык жүйе компоненттерінің өзіндік сапасы ретінде 
шарттары
мен нәтижесін
бөліп көрсетуге болады. 
Шарттар
алдымен жүйенің алдында 
тұрған мақсат және оған мазмұнның, әрекет кұралдарының, педагогтар 
біліктілігі және оқушылардың даярлыгымен анықталады. 
Нәтиже
- білім 
алушы тұлғасының білім, іскерлік, дағды және іс-эрекет тэсілдерінде пайда 
болатын жаңа сапасымен байланысты. Бұл педагогикалык - психологиялық 
нэтиже жүйенің жетекшілеріне, педагогтар мен білім алушыларға арналған оқу 
жоспары, окулық, оқу құралдары және кітаптар түріндегі оқу ақпаратының 
кұрылымы арқылы көрініс табатын функционалдык нэтижелер негізінде қол 
жеткізілуі мүмкін.
Педагогикалык жүйенің өзара ықпалдасу ерекшелігі, оның «ашықтығында», 
яғни оның эрбір құрылымдық компонентіне «орта» эсер етеді. Ортаның дамуын 
да оны жүйе ретінде көрсетілген құрылымдық компоненттер арқылы талдауға 
болады-:
— 
қоғамдағы 
әлеуметтік-экономикалық 
процестердің 
жэне 
басқа 
педагогикалык жүйелердегі өзгерістердің ықпалымен 
мақсаттар нщтыланады,
дамиды және цайта өзгвред
і;
~ 
оқу жэне гылыми щпараттар
іргелі жэне қолданбалы гылымдағы 
ашылган жаңалыктар эсерімен өзгереді;
— 
коммуникация цұралдары жаца оқулықтар,
оқу кұралдары, оқытудың 
техникалық ықпалымен өзгереді;
— білім алушылардың 
ортамен қарым-ңатынасы
да белгілі бір дәрежеде 
ықпал етеді;
_ орта 
педагогтарды дамытуга да тікелей
ықпал етеді.

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: