Баймаханбет ахмет аяулы соқПАҚ Тараз, 2008 жыл. Менің президентім

Қайта бұл Әбекеңнің «өрісін кеңейтіп, аяғын ұзартты». Бұрнағы тұрмыстық техника (тоңазытқыш, кір жуғыш мәшине, тағы басқалары) жөндеу шебері ойда жоқта елдің тұрмысы «түзелуіне» септеспек ниетпен асай-мүсейін арқалап, артынып-тартынып апталап, айлап үй бетін көрмей ел кезіп кететінді шығарған. Көкшенің құмынан кәрі Қаратауға, Тараздан Шу, Қордайға дейінгі аралықта оның табан ізі түспеген үй аз-ау. Мұндай қолы епсекті шеберге ауылдықтар бір кезде өте-мөте ділгір-ді. Әбекең күреп табыс та тапты. Әйтеуір қорасындағы малы басын көбейтіп алды. Бала-шағасы шұбырып сол малдың соңында жүр енді...

Мен оны өзімше қалжыңға шаптырып «жиһанкез» деп атап кеткенмін. Өзі де бір елпілдеген елгезек жан. Көңілі түссе, үйімдегі атам заманғы тоңазытқыш пен кір жуғыш мәшинені оңдап беріп, кеуделеріне «жан салып» кетеді. Жылына бір «төбе» көрсетіп, ел ішінен қап-қап әңгіме жинастырып әкеліп, қотара төгетіні де бар.

«Жиһанкезім» бұл жолы да сөйтті. Оның айтқандарына қарап, ауылдарда шешімін күткен мәселелердің едәуір қордаланып қалғанын да бажайлайсың. Әбекең аралары атшаптырымдай ауылдардың бірінен соң бірін көктей өтіп, елге қолқайырын беріп қана қоймай, ескілікті әңгімелерге де құлағын түре жүреді. Қазақтардың тұрмыс жағдайын өзге ұлт өкілдерініңкімен салыстырып, әредік қынжылыс білдіретіні де бар. «Мына дүнген ағайындар алақандай жеріне көкөніс қана егіп шаш етектен байлыққа кенеліп отыр. Ал қазақтар...». «Жиһанкезге» жүктелген ел-жұрттың аманаты, жүдә, көп екен. Әбекең соны «Мұны айтып отырған сол, өзім аралаған ауылдардың тұрғындары... Мен – тек соны жеткізуші ғанамын» деп алып, әлсін-әлі «книжкесіне» қарап қойып, рет-ретімен баяндауға кірісті...

-... Жекеменшік иелігіне ауылдың тап іргесінен бастап жер беру дұрыс емес. Қазір көптеген ауылдар, міне, осындай солақай шешімнің ауыр зардабын тартуда. Содан барып ел іші ызы-қиқы шу... Жалпы жер бергенде, халық көп шоғырланатын аумақта болашақта стадион, балалардың ойын, ересектердің жүгіру, дем алу алаңдары үшін арнайы ашық жер қалдырылуы қатаң ескерілуі тиіс. Қазір қала маңынан үйлерді сығылыстыра салу белең алды...

Әбекең осылай жер жайын «жырлап» біте бергенде, оның «Ұл-қыз өсіп қалды, қалаға жақындамай болмас» деп қала маңынан жер телімін алуға арызданып жүргені есіме түсіп:

-Соныңның жайы не болды? – деп қалдым.

-Алдым, - деді ол. – Сырт жер. Соның өзі біраз ақшаға түсті. Балалар пышылдап қыш құйып, ала жаздай соның әлегімен жүрді... Бауы-шуы көп, жүдә. Ал енді... әрі қарай тыңда. Елдің сәлемін, аманатын. Олар не дейді дейсің ғой... Жер-су атауларын кісі есімімен алмастыруға түбегейлі қарсы олар. Обағанды – Алтынсаринмен, Бұландыны – Балуан Шолақпен алмастырғанының өзіне... Ауылдықтардың болашақ «алтын құрсағымыз» - қыздарды зорлау, жезөкшелікке, нашақорлыққа мәжбүрлеу дегеніңнен төбе құйқлары шымырлайды мүттем. Әлгі бір ... көшелерде жезөкшелік жолға түскен қыздар шоғырланып тұратыны жөніндегі алып-қашты сөз олардың да құлағына жетіпті. Мұндайдың алдын алуға байланысты жоғары оқу орындарында екі күннің бірінде түсінік жұмыстары жүргізіліп тұруы тиіс. Бұл – баршамыздың міндетіміз. Әуелім қаланың орталық көшелеріне көр-жерді былай ысырып тастап, «Қыздарымыздың абыройы – демографияның, өсіп-өнуіміздің түпқазығы» деп көрнекі етіп жазып іліп, үлкен қалқанша (шит) орнатудың мезгілі әлдеқашан жетті дейді олар. Сосын, әлгі... қазаққа жат ғадеттің бірі - әсіретойшылдықты тыйған жөн. Қазір асқан байлар да, олардан қалмай кем-кетік, жақыбайлар да аста-төк тойды екі күннің бірінде жасайтын болды. Жалған мақтаншақтық бәрі де! Сол тойлардан «тойып» шыққан бозымдарымыз бір мәшинеге төртеу-бесеуі мінгесіп, апатқа ұшырап, қанға малынып, қырылып жатса да... тойшылдықты қоймаймыз ғой, жүдә!

Әбекең «Осымен бәрі бітіп қалғаны ма» дегендей бір қауым уақыт «книжкесін» ақтарыстырып отырды да:

-Ә, айтпақшы... оралмандарды неге қойға кірген ешкідей қоңқаштай береміз, осы?- деп маған тіктей қарады. Сөйтті де, әрі қарай «тебіренді». - Сірә, мұнда басқа бір жат жұрттықтардың азғыруы бар. Оны түптеп біліп те жатқанымыз жоқ. Оралмандар өзіміз, өз қандастарымыз ғой. Өзімізді өзіміз өзекке теппеуіміз керек. Ел ішінің әңгімесі осы. Міне, осы жайларды жорналшылар қанын шығарып тұрып жазса ғой деседі олар. Мен соны боямасыз жеткізіп қана отырмын.

Осы мәурітте Әбекең жиһанкезден гөрі биік мінберден, қоғам атынан парасатты ой айтатын «депутатқа» да ұқсап кетті.

Ал менің көңіліме бір ғана сәулелі ой үйіріле берді. Шіркі-ін, ұлық болайық, кішік болайық – мейлі, бәріміз де осы Әбекеңдей қазағына бүйрегі бұрып, қанына тартып тұратын ұлтжанды, жерін жауға, жесірін дауға алдырмас, қанша жерден қиындық кес-кестесе де өзін елінің, жерінің қожайыны, қорғанышы деп сезінетін отаншыл, өзіне, еңбегіне ғана сенетін ақ, адал азамат бола алсақ қой!

Жандармерия Салтыков-Щедриннің аяқ-қолын кісендеп, арбаға салып, Вяткаға алып кетті. Ол сорлы сол жақта жеті жылдан астам уақыт азап шекті. Гоголь өшті. Оның өліміне байланысты мақала жазғаны үшін Тургенев абақтыға отырғызылып, бір айдан соң ғана босатылды. Бірақ оған өз имениесінен ешқайда шықпау қатаң ескертілді. Досоевский арып-ашып айдауда жүрді. Герцен мен Огарев эмиграцияға кетуге мәжбүр болды. Шевченко Оренбург өлкесі, Орск бекінісінде айдауда он жыл ғұмырын сарп етті...

Ал, 1921 жылы... А. Блок аштан өлді. Ресей 1918 жылдың өзінде-ақ талан-таражға түскен-ді. «Байтал түгілі бас қайғы» болған тұста ел әдебиетті неғылсын! Блок, Ресейде нәйеті екі жылда 23 миллион шаруа өз туған ошағынан қуылып, қудалауға түсетінін әулиелікпен болжап айтып та кетті...

Тегінде, ақындарға әулиелік, ақиқатшылық тән. Ел билеушілеріне жақпайтыны да содан. Өз кезінің заманауи кескін-келбетін Пушкин де өзінің поэмаларында ашық әрі ауқымды түрде айшықтап көрсете білді... Пушкин поэмаларында тұтас бір дәуірдің тыныс-демі, лекіте соққан қан тамыры бүлкілі бар. Осы жанрда ақын есімі тым ерте танылды. Сол тұста сыншылар оның өзін «орыс поэзиясының көш бастаушысы», ал «Руслан мен Людмила» поэмасын «орыс эпикалық музасының ең үздік туындысы» деп бағалады. Ал Пушкин болса, өзінің осы шығармасы жөнінде: «Астарындағы сұс пен салқындықты тіпті ешкім де сезбеді» депті. Содан да болар, поэма төңірегіндегі талқылаулар бітпей жатып, ақын басына қара бұлт үйіріліп те үлгерді. Бұл кезде оның лицейден шығуымен байланысты жазған эпиграммалары Александр патшаға жа жетіп еді. Ақынды аштық торына ілігу немесе Сібірге жер аударылу қаупі иектей бастаған-ды. Сөйтіп, оған қудалау атақпен бірге жетті.

Дегенмен, оның болмысынан «болашақ ұлы ақынды» таныған Жуковскийдің, Кармзиннің ара түсуімен ақын жазасы біршама жеңілдетіліп, оған тек тез арада Петербургті тастап шығу ұсынылды. Оның алдында Кавказ, Қырым арқылы оңтүстікке, Молдавияға, Кишиневке ұзақ сапар жатты. Ақын өзін елі-жұрты есте сақтайтынына, сүйетініне, күтетініне сенді... Пушкиннің оңтүстікке жер аударылуы ешқандай да бір меже, уақытпен шектелмеген-ді. Бұл мерзім күндердің бір күнінде күтпеген жерден аяқталуы да, тіпті өмір бойына созылуы да әбден мүмкін еді.

Пушкинге бір кездегі Овидий секілді Августың рақымшылдық етуін күту ғана қалды. Аңыз-әфсаналарға қарағанда, Римнен қуылған Овидий де Пушкиннің табан ізі басқан, міне, осы қиыр шетте құсамен өмір кешкен деседі... «Овидийдің қасіретті әндері» Пушкиннің де үлесіне тиді. Бірақ, ол одан жасампаздық қуат тапты. Байронның «Чайль-Герольдындағыдан» да әлеуеетті еді ол! Сол арқылы Пушкин өмір мен поэзияға деген жаңа танымдық көзқарас деңгейіне көтерілді. Көне дәуір тылсымына үңілу – ежелгі де мәңгі жас ақынмен кездесу оның рухани тірек-таянышы да болған еді...

Пушкин аталмыш салқын райлы «солтүстік» поэмасынан соң іле-шала дерлік ыстық «оңтүстік поэмалары» дестесін жазды. 1821 жылы қысқа да нұсқа «Кавказ тұтқыны» драмалық поэмасының соңғы нүктесін қойды. Азаттықтың бақытын, құлдықтан құтылудың қуанышын жырлаған бұл туынды авторға «Руслан мен Людмиладан» артық даңқ сыйлады. Пушкин орыс әдебиетінде Байрон үлгісін қалыптастырып, романтикалық поэзияның іргенегізін тұңғыш қалаушы жаңашыл ақын болды. Осы дүниесінің ізі суымай, араға үш жыл ғана салып «Бақшасарай фонтонын» жазды. 1824 жылы ақыненді оңтүстікті тастап шығуға мәжбүр болды. Өйткені, патша ағзам тароапынан оның өз имениесіне – Михайловскіге кері оралуына, сонда тұрақтап сыртқа аттап шықпауына бұйрық болған-ды. Бірақ, ақын шабытына бұл да шек қоя алмады. Тап осы жылы өз басынан өткен және тарихи оқиғаларды сараптай отырып «Сығандар», араға жыл салып «Граф Нулин» поэмаларын жазып тастады. Ол қалай болғанда да поэзияда жаңа көркемдік танымды қалыптастыруды діттеді. Ақын өзінің бұл шығармашылық әдісін «шынайы романтизм» деп атады. «Борис Годуновты» соның алғашқы жемісі деп санады. Шын мәнінде де реалистік өнер әу басынан-ақ өмірдегі тарихи оқиғалармен сабақтаса өрілді. Ақынның «Борис Годуновтан» соң іле-шала «Полтава» тарихи поэмасын жазуы жайдан-жай емес. «Полтава» жеңіліске ұшыраса да, айырықша тарихи маңызға болған 1825 жылғы желтоқсан көтерілісімен, «декабристік» әдебиетпен байланысты туды.

Ақын қаламынан, сондай-ақ, 1830 жылы Болдинода «Коломнедегі үйшік» поэмасы туды. Мұнда ақынның үні аса асқақ естілмейді, бірақ рухты қуатқа толы. Кезінде дилетант сыншылар бұл шығарманы құрғақ өсиет айту, «ақылгөйлік» бағытында жазылды деп сынады. Ал Пушкин поэзияның көркемдік мақсатынан бір де ауытқымаған еді. Сондықтан да «Коломнедегі үйшік» полемикалық туынды ретінде оқылуы ықтимал. Ақын мұны «Менің әнім өзгерді, ал оқырмандар өзгермеген күйі қалып қойды» деп түсіндірді. Шынында да «Руслан мен Людмила», «Сығандар» поэмаларының арасын төрт-ақ жыл бөліп тұр. «Полтава» да «Сығандардан» төрт жылдан кейін жазылды. Пушкин алыптың адымымен алға басты. Әдеби сынның өзі оның соңынан ізме-із жүріп, ақынның ізденісті еңбектерінің дәлме-дәл бағасын беріп үлгере алмай жатты. Сыншылардың өзіне әріден тартып, кеңінен ойланып-толғануы үшін едәуір уақыт керек болды.

Пушкинді тап басып, түстеп-тану кезеңі әлі алда еді. Соңыра Белинский, Тургенев, Гончаров, Толстой оның көркемдік әлемін бар жасауымен жарқырата, жайната ашып көрсетті де. Достоевскийдің «Біздегінің барлығы да Пушкиннен бастау алып жатыр» дейтіні де кейінірек. Асқақ үнді ақын алға қадамын қарыштай түсті...

Ол өзінің ең соңғы, кемел де терең ойлы «Мыс салт атты» поэмасын 1833 жылы жазды. Ақын мұнысын соңында қолжазба күйінде қалдырып кетті. Олл тек ақын дүниеден өткеннен кейін ғана 1837 жылы басылым бетін көрді. «Мыс салт атты» ақынның «Полтава», «Коломнедегі үйшік» поэмаларымен өзара байланыста жазылды деу ләзім. Пушкин «Полтавада» «солтүстік державаның азаматтығында», «оның жаугерлік тағдырында» тек Ұлы Петр ғана өзіне «алып ескерткіш» орната алды деп жазса, енді ол «Мыс салт аттының» жүзіне жақыннан үңіліп, сол ескерткішті жақыннан көріп, әдемілік пен мақтаныш шуағына бөленіп, таңырқайды.

Жалпы, Пушкин шыфн мәнінде өзінің алғашқы ұстазы Жуковсмкийге, бірінші сыншысы Вяземскийге, оқырмандарына, «Руслан мен Людмиланың» достарына уәде еткенінен де анағұрлым көп еңбектеніп, кемел шығармалар жазып қалдырды. Ол, сондай-ақ, «Евгений Онегинді» сомдауға да уақыт тапты. Кезінде еркін романның әуеден түскен жасынындай болған бұл туынды эпикалық қуатының мәуелі жемісіндей болып ақын поэмаларымен қатар тұрды. Пушкин поэмалары оның шығармашылық ізденістерінің энциклопедиясы да секілді көрінеді. Оларда белгілі бір жүйе-бірлік және ұлы әралуандық бар. Өз заманында Белинский де Пушкиннің пешенесіне бұйырған аз ғана өмірдің қарама-қайшылығы басым, ең азапты «нүктелерінде» де тап өз үйіндегідей еркін тірлік кеше алған таңғажайып қабілетін айырықша атап көрсеткен-ді. «Оның шығармалары бойынша, - деп жазды В. Белинский, - оның ақын ретінде ғана емес, сонымен бірге адам және дара болмыс ретінде де біртіндеп дамып жетілгенін байқауға болады». Эпика әлемінде орыс романы «халықтың ойы» болып туындады және пісіп-жетілді. Оның түу-у басында, әрине, Пушкин тұрды. Ақын жұлдызының жарығы әсте көмескі тартпақ емес. Қашанғыдай өз биігінде, ХХІ ғасыр көгінде жарқырай жанып тұра да береді!
ПАЙЫМЫ ПАРАСАТҚА ЖЕТЕЛЕЙДІ
Талант Тәңірден келеді. Таланттар қайталап туып та жатады. Платондық –пифагорлық ағым, мысалы, адам жанының сан қайтара жаңғыратынын жоққа шығармайды. Осымен байланысты әйгілі аргентина жазушысы Хорхе Луис Борхес кезінде «Исаак Лурия әл Леонның өлген адамның жаны желеп-жебеп, жақсы жолға салу үшін мумин адамға қонады деп пайымдағаны бар: ендеше Омардың (Омар ибн Ибрахим әл Һәйями) жаны 1857 жылы Фитцджеральдтің жанына қонуы мүмкін» деп жазды.

Омар демекші... Осы бір поэзияға іңкәр парсы астрономы мен алақұйын мінезді ағылшын ақынының арасынан екеуінің ешқайсысына да ұқсамайтын алапат ақын дүниеге келді. Фитцджеральд Омар Һәйямға ағылшынның айтулы ақынының атағын өз қолымен берді. Оның тамаша тәржімасымен, қырнап-жонып өңдеуімен рубаяттар парсы рәуішті ағылшын поэзиясына да айналып шыға келген-ді... Бұл еріксіз ағылшын парсының жанын жаңғыртты деген байлам жасауға жетелейді: неге десеңіз олардың екеуі де шын мәнінде Құдірет еді, немесе Құдіреттің кездейсоқта көзіне іліккен адамдар болатын. Бүгінде «шыр» етіп дүниеге келгеніне арада он ғасырдай уақыт өтсе де, аталмыш төрттағандардың танымалдығы, өміршең құдіреттілігі тұрғысынан алып қарағангда, екеуінің де «жаны-ортақ» бір ақын екенін ұғыну көп ақылды қажет те етпес...

Мұнымызбен нені мегзедік? Сол Омар-Фитцджеральд жаны арада он ғасырдай уақыт өткенде дүн-дүниені шырқ айналып келіп, Арекеңе, Арғынбай Бекбосын ағамызға қонды ма деп отырмыз. Сонау бір ауыр жылдарда тірәктір тіркемесінде, соқа жалына жармасып жүрген бозбаланың рубаят десе-ақ жаны гүлдеп, жады жыр уілімен жаңғырығып сала беретіні, болашақта оның қазақ даласында парсы рәуішті қазақ поэзиясының танымал туындыгері болып қалыптасатындығынан хабар берді ме? Жаратқан иеміз Омар –Фитцджеральд жанының енді Қазақия қиырындағы бір асқақ ақынға көшіп-қонып, жаңғыруы қажеттігін құп көрді ме?! Бастауын сонау ортағасырлық Шығыстың Һәйям, Фирдоуси, Руми, Сағди, Жәми, Хафиз сынды ұлы ақындарының мәңгілік мұраларынан алатын поэзияның осы түрі қазақ топырағында да қасиетті қара өлеңімен қатар тамыр тарта түсуі кемшіндеу-ді...

Арекең рубаятқа елінің, жерінің, қоғамының игілігі жолындағы қиян-қилы міндетті парызын өтеп барып, бір-ақ келді... Сол, сол-ақ, о, Құдірет, Омар Һәйям ағынан жарыла ақтарылып, қазақша сөйлей бастады! Арекең аудармаларында Омар Һәйям қазақша ойлап, қазақша жазғандай әсер береді. Һәйям рубаяттарына Аллах өміршең рух дарытқан, ол әу басында адамзат санасын сілкілеп оятып тұру үшін жаратылып, Омар-Фитцджеральд-Арғынбай жаны болып ауық-ауық жаңғыртылып, бүгінге жалғасқан болар, сірә!

«Адамзаттың тарихы, қарап отырсаң, жел диірмендей шыр айналып, қайталанады екен. Адамның сана-парасаты қаншалық жетіліп, қоғамдық сатылар салауатты биіктерге көтерілуде деп өзімізді өзіміз желпіп жұбауратқанмен, пенде табиғаты сол баяғы Адам Ата мен Хауа Ананың тұсындағы түсінік пен мәнінен көп өзгере қоймапты. Өмірдің азабы мен өткіншілігі, қоғамның да, патша атаулының да әділетсіздігі мен атқамінгендердің жауыздығы бұл күнде де сол Омар тірлік кешкен дәуірден айырмасы жоқтай. Сондықтан, бұл жырлардың рухани тінін жоғалта қоймаған оқырман үшін қажеттілігі ауадай болса керек. Қазіргі таңда да Омар ақынның өзегін өртеген өмір болмысы дәл сол күйінде өтіп жатқандай. Омар Һәйям рубаиларын оқи отырып, күнделікті тірлігіңе көз жүгіртесің, сенің айтқың келген ойыңды мың жыл бұрын мынау ақынның айтып қойғанына таңданасың...» (Фариза Оңғарсынова).
Арекең Омардан аудармаларымен ғана шектеліп қалған жоқ, осы үлгіде өзінің де заманауи төл туындыларын беріп, қазақ рубаяты жанрын мызғымастай ғып қалыптастырып, біраз байытты. Омар Һәйям 500 жол ғана рубаятпен тарихта қалды. Ал Арекеңнің өзінің жанынан шығарып,түрлі лауазымдық қызметтерде, алыс-алыс сапарларда – Алматыда, Астанада, Колородада (АҚШ) жүріп жазған мөлтек ғақлиялары алғашында «250 рубаят», сосын «Мың түрлі ой» кітаптарына еніп, бүгінде 2000 рубаятқа жетіп отыр. Ақын ағамыздың жуықта өзінің 70 жасқа толуымен байланысты жарық көрген таңдамалы шығармалары жинағына «Фәнилік драма» деген атпен енгізілген осы екі мың түрлі ой адам жанындағы, қоғам өміріндегі қилы құбылыстардың шыншыл да көркем, пәлсафалық антологиясы іспеттес.

Аталған жинақтың да тең жарымынан астамын осы рубаяттар құрайтындықтан, оған айрықша тоқталып отырмыз. Кітаптың екінші бөліміне топтастырылған әңгіме, эссе, хикаят, ойтолғаулардың да тілі тұщымды, айтары ауқымды. Әсіресе, «Қорғандының күні» әңгімесі өлмелі шағында бар тірегі –жалғыз ұлынан, соңыра шалынан айырылып, соқа басы сопайып қалған Елеу кемпірдің соншама ауыр тағдыр тауқіметін еңсеруіне, өмір көшіне қайта ілесуіне ортасының, айналасындағы тілеулес, қамқор жандардың ықпалы айрықша болғаны соншалықты бір жылы сезіммен әңгімеленіп, «Адамның күні – адаммен » екені тағы бір еске салынады. Оның, әсіресе, жастар үшін тағылымы мол.

«Әсембелес» әңгімесі де аңысыз аусар жастық шақтың бір ескерткіш белгісіндей. Арекеңнің, әсіресе, тарихи-әфсаналық пәлсафалық тақырыптарға келгенде, ой-түренінің тісін тым тереңге жіберетіні еріксіз автордың жамбасына дөп келер оңтайлы жол осы-ау дегізеді. «Ақсақ Темірдің ақырғы жорығы» да, «Кемеңгермен кеңесу» де осы рәуіште жазылған. Бір деммен оқылады.Елбасымыз жөніндегі «Астананың авторы» эссесі қандай, шіркін! Мұнда қаламгердің Президентімізге деген риясыз ризашылығы, сүйіспеншілігі, ерлікпен пара-пар ғажап істеріне сүйінісі, таңданысы да мен-мұндалап-ақ тұр.

Жалпы, Арекең – мемлекетшіл, ұлтжанды, рухты азамат. Бәлкім, бұл текті тұқымнан шыққандығынан, өзінің Балуан Шолаққа – алтыншы, Қосы батыр Сәмбетұлына – жетінші ұрпақ болып келетіндігінен де болар-ау. Арекеңнің қанында бар осы қасиет – елдің, мемлекеттің тұтастығын ойлауы, осыған сай өзінің шығармашылық еңбектері арқылы қалтқысыз қызмет етуі назира жырларынан да айқын көрініс тапқан.

А. Бекбосынның осы кітапқа енген Һәйямнан, Румиден, Пушкиннен, Лермонтовтан, Есениннен, Буниннен аударма жырлары да айрықша атап өтуді қажет етеді. Сөз жоқ, көркем, тұщымды, дәлме-дәл аудармалар! Аталған шығармалардың түпнұсқасына, тұтас желісіне, көркемдік сапасына сай түрленіп, біртегіс қалыптан шашаусыз түсе қалғандай шығуы – ақынның кәнігі шеберлігінің де жемісі.

Сайып келгенде айтарымыз, әлі сиясы да кеуіп үлгермеген бұл жаңа кітап белгілі публицист –жазушы, ақын, тәржімашы, қоғам қайраткері А. Бекбосынның өзінің жетпіс жылдығына сүбелі сый-тартуы да секілді.

Жалпы ақын қайткенде ақын? Ол әсте жүрегін сырдың қоймасы ғана қып, жырларын құлыпта ұстамауға тиіс. Ақын - жырлары ел арасына кең таралғанда, өзін оқырмандары іздеп жүріп оқитын деңгейге жеткенде, қысқасы, қай-қай дүниесі де тартпада қалып қоймай, кітап болып түптеліп ел кәдесіне асып жатқанда ғана ақын. Жоғарыда аталған екі ақын да өзекжарды дүниелерін оқта-текте, әрі кеткенде жылына бір рет қана аудандық, облыстық мерзімді басылымдарда топтап жариялаудан аса алмай жүр. Қолдары қысқа, әттең.

«Жамбыл» әдеби-танымдық журналы, оның көзіқарақты сарабдал редакторы, жазушы Н. Дәутайұлы, міне, осындай таланттарды іздеп тауып, елмен қауыштырумен ғана шектелмей, олардың жазған-сызғандарын кітап қып бастырып беру ісін қолға алған екен. Әбден құптарлық-ақ қадам. Журнал осындай әлім-берім шақта Қуандық ақынның да пышақ қырындай кезекті жыр кітабын шығартып берді. Бұл - «Жамбыл журналының кітапханасы» сериясымен шыға бастаған екінші кітап. Мұның алдында журнал қазақтың хас батыры Б. Момышұлы жөніндегі естелік - кітаптың тұсауын кескен-ді. Қазір ұжым күшімен үшінші кітап баспаға әзірлену үстінде. Мына жыр жинағының полиграфиялық безендірілуі жоғары деңгейде, тиісті әдеби қарпінің таңдалынуында да мін жоқ. Кітаптың құны жергілікті оқу орындары жанындағы баспалардікіне қарағанда әлдеқайда арзан әрі кім-кім үшін де қолжетімді.

Ал енді Қуандық жырларына келсек, кілең бір сөзбен салынған суреттер ме дерсің. Бұл оның ақын ғана емес, мынау деген мүсінші, суретші де екендігінен болар, сірә. Қуандық жырлары кешегі символист ақындар Фет, Тютчев, Есениндерге еліктеп-солықтауымен емес, өзіндік ерекшелігімен – қазақилығымен жүрегіңді баурайды. Барлық гәп – Қуандықты табиғаттан, табиғатты Қуандықтан бөліп қарастыра алмайтындығымызда! Ол - табиғат әлеміндегі ғажап, сұлу құбылыстарды сөздің суретіне түсірудің хас шеберлерінің біріне айналып та үлгерген ақын. Ақын жырларында бұлттың көшкеніндей, бұлақтың сыңғырлап аққанындай, құс қанатының уіліндей сырлы динамика-қозғалыс бар. Тіпті тасқа дейін жан бітіп, әне-міне тұра сап жырлап кеткелі тұрғандай! Ақынның туған өлкесіндегі «қыз күнін есіне алған жеңгесіндей сүлесоқ мұңайған сидаң қайың», «көктемнің кеудесінде із қалдырып, ретсіз тасқа басқан әріптердей өрісте шашырай өрген уақ мал», «омыраулап, қара түннің жағасын жалбырата жыртып тынған ожар таң», тіпті «томсарған төбелердің маңдайын сипаған шұғыла алақаны» да, «торғайды жұтқан жыландай соңғы сәулені қылғытқан ымырт» та, «көзін жаңа ашқан күшіктей жыпылықтаған жұлдыздар» да, «жақтырмай кештің балағынан тістелеген балапан толқындар» да, «жонылған құйма күміс жаңқасындай қыламықтап жауған қар» да соншама таныс, жанымызға жақын суреттер. Сол таныс суреттерді дәл Қуандықша бейнелі айтып бере алмасымыз нық. Бірақ, ол сол суреттерді маржан көзінен тізіп өткізу үшін қаншама уқытын сарп ететінін, жанын жейтінін былайғы жұрт біле де бермейді.

Қуандық аға өз айтуында, өзгелердей жоқты-барды түгел тізіп, тек кітабы санын көбейту ниетінен да аулақ. Ақын, өйтейін десе, көкжелкесінен «ұят» деген редакторы көз алмай қадағалап тұрғандай сезінетінін де жасырмайды... Міне, сондай әр нәрсенің, құбылыстың дірілі, уіліне дейін қас қақпай бақылап, ізерлеп үңілер ақ тер, көк тер еңбегінің жемісі-ау бұл кітап. Маң даладағы «лекіп ескен самалмен бұрқырай жетер саумалдың исі желіге сіңіп қалатыны», «шала-шарпы қарпылған киіздей аспанда ала бұлттардың жөңкілетіні», «жауынның суық, ірі тамшыларын – бытырасын қырға ататыны» айрықша ғажап, тамаша суреттер ғой, шіркін!

Қуандық ағаның осындай табиғаттың оқшау суреттерін образды жеткізе білетіні, өлеңдерінің поэтикалық қуатқа ие екендігі – мен ашқан жаңалық емес. Оның ақындығының мұндай қыры Қазақстан жазушыларының әлденеше сьезінде жасалған баяндамаларда, әдеби жыл қорытындыларында ерекше аталып өтілгені белгілі.

Дейтұрғанмен, ақын ең үлкен бағаны, әсіресе, оқырмандары тарапынан елеңдей күтетін секілді. Ал шын мәнінде Қ. Шолақ - әдебиетте әлдеқашан мойындалған ақын. Оның өзіне әлі де көңілі толмайтыны, «жүргеніммен емексіп, жырым жайлы жылы сөз естімедім», «дәмем барын қайтейін, келем әлі тізіміне мықтының іліге алмай» дейтіні – еріксіз «пәлі, шынайы ақын осындай болсайшы» дегізгендей. Өмір бойы өзіне-өзінің көңілі толмай, шабытын қамшылауынан танбау, айтары, берері, өлеңі бар болуы ақынға тән қасиет, міне, осылар ғой! Ақындық әлеміңіз дәйім мыңсайран күйге тола берсін, өлең көшіңіз өзіндік жасауымен жарқырап, жайнай берсін, ақын аға!