Темір дәуіріндегі көшпелілердің ат - әбзелдері мен қару – жарақтары Ертедегі сақ дәуірі ұсталары ат-тұрмандарын жсауға ерекше назар аударды. Ат әбзелдерінен жүген, ауыздық, құйысқан, айылбас жасауды өте шебер меңгерді. Ертедегі көшпелілердің жүгендері күрделі болатын. Оның қола ауыздықтары екі ұшты кішкентай үзеңгі тәріздес етіліп жасалды. Б.з.б. Ү ғасырдан бастап жүгендер барынша ыңғайлы болып жасалы. Қарапайым болды.
Алғаш рет көшпелілер үзеңгіні пайдаланды. Үзеңгі адамның ат үстінде өзін еркін ұстауға мүмкіндік туғызды. Үзеңгіге аяғын тіреп, соғыс кезінде қаруларын шебер пайдаланды. Үзеңгіні ойлап табу адамзат баласының даму кезеңіндегі ең ірі жетістіктерінің бірі болды.
Қару-жарағы жебелі шағын садақтардан, парсылық ақинақ деп атаған, шабуыға да, түйреуге де ыңғайлы қанжарлардан, ұзын семсерлерден, найзалардан және бітімі әртүрлі жауынгерлік балталардан тұрды. Сақ жауынгерлерінің сауыт-сайманы қоладан істелген дуылғыдан, шағын қалқаннан және жебе салынған қорамсақ ілінген белдіктен тұрды. Шығыс қазақстандағы Шілікті қорғанынан 13 қола жебе табылған.
Ежелгі грек тарихшысы Арриан көшпелілердің әскери қару-жарақтарының ерекшелігін суреттеп жазған: «Скифтер өздерін және аттарын берік сауытпен мұқият қорғаған». Мұны Геродот та растайды. Сауыт-сайман киген атты әскерлердің болғанын археологиялық олжалар да дәлелдеп отыр. Шірік-Рабат қаласының орнынан табылған сақ жауынгерінің темір қару-жарағы мен сауыт-сайманы болды. Ал мұндай қарулар Еуропада тек орта ғасырларда ғана шықты.
Патша қабірлерінен (Есік) табылған семсерлер мен қанжарлар алтынмен апталған.
