Д) Өзін- өзі бақылау сұрақтары

1.ХҮІ ғ. қолжазба кітап түрлері?

2.Россиядағы кітап баспа ісінің пайда болуының алғы шарттары қандай?

3.И. Федоров пен П. Мстиславецтің қызметі не?

1.Баренбаум И.Е. История книги. Учебник.-2-ое издание.- М.: Книга, 1984.- 247с.

2.Владимиров Л.И. Всеобщая история книги.- М.: 1988.- 310с.

3.История книги.\ Под ред. А.А. Говорова, Т.Г. Куприяновой.- М: Светотон, 2001.- 400с.

4.Книга: Энциклопедия. – М., 1999 .-. 799с.

5.Книговедение. Энциклопедический словарь.- М.: Книга, 1982. -664.

№10 дәріс

А)Тақырып: ХҮІІ ғ кітап ісі.

В)Мақсаты: ХҮІІ ғ кітап ісі қарастыру

С)Негізгі сұрақтар:

1.Қолжазба кітаптың репертуары.

2.Мерзімді баспасөздің пайда болуы.

3.Москва баспа сарайының қызметі.

Дворяндардың арасында білімге деген құштарлық өсіп, оқымысты адамдар шыға бастады.

Бұл білімді адамдар Украинамен Белеруссияданда шыға бастады, олар негізінен аудармашылар болып қызмет атқарды.

Мыс: Симеон Полоцкий, Епифаний Славинцкий сияқты адамдар Россияда мәдениеттің дамуына үлкен ықпал жасады. Шетелдік ғылыми ж/е көркем әдебиетіде орыс мәдениеті үшін ықпалы зор болды.

Москва мемлекетінде кітап басылым жұмысының жолға қойылуына қарамастан, қолжазба кітаптарда бұрынғысынша шыға бастады. Себебі кітап басылым жұмысының техника саласы өте нашар болды, типографияда басылып шыққан кітаптар қолжазба кітаптардан бағасы әлдеқайда жоғары болды.

XVIIғ. өзінде-ақ қолжазба кітаптарының ортлықтары болып бұрынғысынша-монастырлар болды. Кітап көшіріп жазушылар, қолөнершілер- шеберханаларда жұмыс істеді.

Кітаптардың тақырыбы: Жаратылыстану білімдерін насихаттайтын-белгілі бір өсімдіктердің емдік қасиетін насихаттайтын кітаптар болды.Астрономия ғылымына байланысты кітаптар шығарылды, бұл тақырыптағы кітаптар жыл қайыру үшін қолданылды. Мұнымен қатар, XVIIғ. Техникалық қолжазба кітаптары шығарылды.

Бұл кітаптарда, әскери ғылымға байланысты қажетті құралдар туралы, мыс: мылтықтар т.б. әскери құралдар туралы жазылды.

Географиялық сипаттағы кітаптарда көптеп шығарылды.XVIIғ. тарихи еңбектерде қолжазба кітап түрінде жарияланып тұрды.Мыс: бұл кітаптарда өткен кездің тарихи оқиғалары, т.б. туралы мәлімметтер жазылды. Тарихи кітаптармен қатар, тұрмыстық повесттерде дамыды, драмалық шығармалар басылды. Сатир, яғни сын әдебиетіде дамыды, бұл кітаптарда дворяндар мен дін иелерінің қарапайым халықты қанауы сынға алынды

XVIIғ. Орыстың мерзімді басылымы пайда бола бастады. Оның ең алғашқылары «Куранты» ж/е «Вести» атты мерзімді басылымдар саналады.

Куранты газеті негізінен өз мақалаларында әскери оқиғалар туралы, сауда-саттық, төтенше оқиғалар туралы мәліметтерді оқуға болатын.

Ең алғашқы Куранты газеті 1621ж. Шығарылды. Осы газеттің негізінде орыстың баспа газеті «Ведомости» пайда болды

1.Қолжазба кітаптың репертуары қандай?

2.Мерзімді баспасөздің пайда болуы?

3.Москва баспа сарайының қызметі қандай?

1.Баренбаум И.Е. История книги. Учебник.-2-ое издание.- М.: Книга, 1984.- 247с.

2.Владимиров Л.И. Всеобщая история книги.- М.: 1988.- 310с.

3.История книги.\ Под ред. А.А. Говорова, Т.Г. Куприяновой.- М: Светотон, 2001.- 400с.

4.Книга: Энциклопедия. – М., 1999 .-. 799с.

5.Книговедение. Энциклопедический словарь.- М.: Книга, 1982. -664.

№11 дәріс

1.Ғасырдың І ширегіндегі кітап және кітап ісінің қайта құрылуы.

2.Қолжазбалық дәстүрдің жалғасуы.

3.Ғылым Академиясының баспа қызметінің басталуы.

а) ХҮІІІғ. Бірінші жартысындағы кітаптардың түрлері мен тақырыптары. Бұл кезеңдегі кітаптардың тақырыптық сан алуан болды. Саяси тақырыптағы ктаптар шығарылды. Мұнымен қатар указдар, монифистер жарияланды. Орыстың заң тәртібіне байланысты кітаптар жарық көрді. Орыс мектептерінің ашылуына байланысты оқулықтарда көптеп шығарылды. Сөздіктер және шетел тілдерін оқып үйренуге байланысты методикалық құралдарда шығару қажет болды. Математика ғылымы бойынша оқулықтар өте қымбат болды. Себебі бұл ғылымды білмейінше өндіріс, әскери-инженерлік және теңізді оқып үйрену жұмысын ұйымдастыру қиын болды. Оқытушы Л.Ф. Магницкийдің «Арифметика» атты оқулығы 1703ж. шықты. Бұл оқулықмаңызы жағынан өте көлемді оқулық болып есептел

б) ХҮІІІғ. бірінші жартысында ең алғаш баспа газет «Ведомость» шығарылып тұрды. Ең бірінші номері 1702 жылдың 16-17 желтоқсанында болды. Бұл газет төрт беттен тұрды, тиражда бірнеше мың экземплиярға дейін шығарылды. Газеттің тақырыбы көптген мәселелерді қамтыды. Мысалы, әскри, өндіріске де байланысты мақалалар жарияланды. Сонымен қатар, мұнда шетелдің өмірі туралы жазылды. Орыс көпестері үшін қажетті сауда-саттық мәселелері қамтылды.

ХҮІІІғ. ІІ-ж. Мемлекетті ІІ Екатерина басқарды. Бұл кезең дворяндардың крепостниктік мемлекетті одан әрі дамыту кезеңі еді, өндіріс жақсы дамып сауда-саттық жұмысының қызған шағы болды. Бірақ феодалдар мен шаруалар арасындағы күрестің күшейген кезі еді. Осындай қиын жағдайға қарамастан ІІ Екатерина өз билігін сақтап қалуға тырысты. 1765ж. жарлық шығарды, бұл жарлық бойынша помещиктер крестияндарды айдауғапровасы болды. Қоғамдық пікірді өзіне бағындыру мақсатында ІІ Екатерина кітап басу ісін қолға алды. 1783ж. «типографиялар бостандығы» туралы бұйрық шығарады. Бұл бұйрық бойынша жеке адамдар өздігінен типография ұйымдастырып, кітап шығаруға құқықтары болды. Бұл бұйрықтың жақсы жағы типографиялардың көбеюіне жол ашты.

1784ж. Петербургте, Москвада, Астраханда, Новгородта, Владимирде небәрі 17 губернияда жеке типографиялар ашылды. Бұл типографиялардан көптеп кітаптар басылып шығарылды, ол жалпы бұқара халықтың сауатын ашуға, крепостниктік құқыққа қарсылығын тудырды. Мұндай жағдайда ІІ Екатерина типографияларға қарсы цензураны күшейтті.

1796ж. типографияларды жабу туралы бұйрық шығарды.

1798ж. цензуралық мекемелер құрылды.

.Д) Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1.Ғасырдың І ширегіндегі кітап және кітап ісінің қайта құрылуы?

2.Қолжазбалық дәстүрдің жалғасуы?

3.Ғылым Академиясының баспа қызметінің басталуы қашан?

Е)Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Баренбаум И.Е. История книги. Учебник.-2-ое издание.- М.: Книга, 1984.- 247с.

2.Владимиров Л.И. Всеобщая история книги.- М.: 1988.- 310с.

3.История книги.\ Под ред. А.А. Говорова, Т.Г. Куприяновой.- М: Светотон, 2001.- 400с.

4.Книга: Энциклопедия. – М., 1999 .-. 799с.

5.Книговедение. Энциклопедический словарь.- М.: Книга, 1982. -664.

№12 дәріс

А)Тақырып: ХҮІІІ ғ ІІ жартысындағы кітап ісі.

В)Мақсаты: ХҮІІІ ғ ІIжартысындағы кітап ісін талдау

С)Негізгі сұрақтар:

1.Жеке баспаханалардың пайда болуы және олардың ролі.

2.Баспагер- ағартушылардың қызметі. ( Новиков Н.Н. т.б. )

3.А.Н. Радищевтің, И.А. Крыловтың баспагерлік қызметі.

ХҮІІІғ. ІІ-ж. Ресей халқының француз әдебиетіне деген ынта-жігері арта түседі. Әсіресе, көркем әдебиет көптеп аударылады. Мысалы: француз әдебиеттінің өкілдері – Руссо, Монтеске, Мольердің кітаптары халық арасында көптеп насихаттады.

1756ж. Москва университетінде типография ашылды. Осы жылы Ломоносовтың шығармаларының бірінші басылымы шықты. Москва универсетінің баспаханасы орыс жазушысының шығармаларын жариялауменде айналысты.

1767ж. Дидро және Д Аламбердің «Энциклопедиясының» үш томын басып шығарды. Москва университетінің оқулықтарды басып шығаруда ролі зор. Грузин және табар алфавитінің алғашқы әліппесі шықты.

1756-1779ж.ж. дейін университет мың кітап шығарды – оның жүз отызы шет тіліндегі әдебиеттер. 1756ж. бастап Москва университетінде «Московские ведомости» атты газет шығып тұрды. Көптеген тақырыптарда журналдар шығарылды.

Д) Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1.Жеке баспаханалардың пайда болуы және олардың ролі қандай?

2.Баспагер- ағартушылардың қызметі. ( Новиков Н.Н. т.б. )

3.А.Н. Радищевтің, И.А. Крыловтың баспагерлік қызметі?

1.Баренбаум И.Е. История книги. Учебник.-2-ое издание.- М.: Книга, 1984.- 247с.

2.Владимиров Л.И. Всеобщая история книги.- М.: 1988.- 310с.

3.История книги.\ Под ред. А.А. Говорова, Т.Г. Куприяновой.- М: Светотон, 2001.- 400с.

4.Книга: Энциклопедия. – М., 1999 .-. 799с.

5.Книговедение. Энциклопедический словарь.- М.: Книга, 1982. -664.

№13 дәріс

1.Кітап ісін дамытудың негізгі бағыттары.

2.Ақылы баспалардың , меценаттардың, декабристердің баспагерлік қызметі.

Мазмұны: Елдің экономикалық, саяси және мәдени дамуы. Баспа туралы цензура, заң. Кітап ісінің негізгі бағыттары. Буржуазиялық ақылы баспалар. Меценаттардың баспа қызметі. Декабристердің, Петрашевшілдердің әдеби- баспа қызметі. Басылымдардың тақырыптары, типтері. Мерзімді басылымдар, кітапты өндіру және көркемдеу ісі. ХІХғ. І-ж. кітап басу жұмысының ең ірі орталықтары – Казан, Астрахан, Смоленск, Орел сияқты провенциялды қала болды. Бұл кезеңде техника мен ауыл шаруашылығы туралы кітаптар көптеп шығарылды. Сонымен қатар, филасофиялық, жаратылыстану, экономика салалаларында да әдебиеттер көптеп дамыды.

ХІХғ. Басында дворяндар арасынан шыққан білім мәдениет қайраткерлері өздерінің барлық байлығын кітап басып шығару ісіне жұмсаған оқымысты – меценат адамдар болды. Бұлардың қатарына 1761-1836ж.ж. өмір сүрген Платон Пилапсоновты, Бекетовты айтуға болады.Бұл өзі Москвалық бай тарих. Ең әуелі армияда қызымет істеді, отставкаға шыққаннан кейін, 1801ж. бастап типография ж/е кітап дүкенін ашады. Бекетов негізінен көркем әдебиетті өте жақсы безендіріп шығарумен айналысты. Ол М.М. Харесковтың, Н.М. Карамзиннің, В.А.Жуковскийдің т.б. жазушылардың кітаптарын басып шығарды.

1806-1811ж.ж. Бекетов А.Н.Радиславтың 6 бөлімді шығармалар жинақтарын жариялады. Жалпы саны-100ге жуық.1812ж. Москвада болған өрт кезінде Бекетовтың баспаханасы түгелімен жанып кетті, бұдан кейін ол жұмысын қайта құра алмады.

Екінші бір ірі баспашы-меценаттың бірі, граф Николай Петрович Румянцев болды.(1754-1826).

Румянцев-оқыған мемлекеттік қайраткер, ірі дипломант, энциклопедиялықбілімді адам еді.

1814ж. мемлекеттікқызыметінен босап, кітаптарды жинап, оларды басып шығару жұмысымен айналысады. Ол орыс тарихы, орыс жазуының ескерткіштерін, ертедегі шежірелерді зерттеумен айналысты.Румянцевтің өте құнды да әрі еш жерде кездеспейтін қолжазбалардың кітапханаларын ұйымдастырды. Кейін ол өз музейінің негізін салуға, одан кейін қазіргі кездегі В.И. Ленин атындағы мемлекеттік кітапхана болып қалыптасады.

1.Кітап ісін дамытудың негізгі бағыттары қандай?

2.Ақылы баспалардың , меценаттардың, декабристердің баспагерлік қызметі?

Е)Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Баренбаум И.Е. История книги. Учебник.-2-ое издание.- М.: Книга, 1984.- 247с.

2.Владимиров Л.И. Всеобщая история книги.- М.: 1988.- 310с.

3.История книги.\ Под ред. А.А. Говорова, Т.Г. Куприяновой.- М: Светотон, 2001.- 400с.

4.Книга: Энциклопедия. – М., 1999 .-. 799с.

5.Книговедение. Энциклопедический словарь.- М.: Книга, 1982. -664.

6. Баренбаум И.Е., Шомракова И.А. Всеобщая история книги: Учебник.- Ч.3.- СПб ., 2001.- 122с.

Дәріс№ 14

Тақырып: XIXғасырдың II ж кітап ісі.

В)Мақсаты: ХІХ ғ ІI жартысындағы кітап ісін қарастыру

С)Негізгі сұрақтар:

1.Кітап ісіндегі өзгерістер. Цензуралық саясат.

2.Кітап ісінің дамуының негізгі бағыттары.

3.Әмбебап және арнайы баспалар.

Қырым соғысындағы жеңіліс әлеуметтік-саяси құрлыстың ыдырауын дәлелдеп берді.Сонымен қатар, крепостниктік жүйенің жалпы күрделенуінің салдарынан 1859-1861ж.ж. шаруалар қозғалысына әкеп соқты. Таптық күрестің шиеленісуіне байланысты патша үкіметі крепостниктік прованы жоюға, реформалар жүргізуге мәжбүр болды.Сөйтіп,1861-1865ж.ж. Россияда жаңа капиталистік, қоғамдық-экономикалық форманың дәуірі басталды.ХІХғ. ІІж.халықшылдардың идеологиясы дамыды.

1879-1880ж.ж. Россияда қайтадан ревалюциялық жағдай туындады. 1881ж. халықшылдардың әрекеті негізінде ІІ Александр өлтірілді. Ал, патшалық өкімет бұл актіге қарсы халықшылдар ұйымын талқандады. Россиядағы капитализмнің дамуы, халықтың саяси қозғалысын күшейтті, рухани мәдениеттің өсуіне әсер етті.Халық ғылым, білімге ұмтылды.1868ж. Россияда студенттердің саны-6 мыңға жетті,1853жылмен салыстырғанда-2есе өсті.

ХІХғ.ІІжартысында орыстың ғылыми шығармашылығы жоғары деңгейге көтерілді. Бұлардың қатарында орыс жаратылыстанушылары-А.Н.Бекетов, И.М.Сеченов,А.Г.Столетов т.б. болды.

60-жылдары ірі-ірі кітап баспалары, полиграфиялық ж/е кітапсату мекемелері қалыптаса бастады.Ғылым мен техниканың дамуы, жаратылыстану мен медицинаның табыстары ірі универсалды кітапсауда ж/е баспа фирмаларының пайда болуына себепші болды. Мұнымен қатар, шағын арнаулы мекемелер 2-3 ғылым салалары бойынша әдебиеттерді шығарумен айналысты.

Баспа продукциясының өсуіне байланысты жаңа баспаханаларда пайда болды. Әдебиеттердің тақырыбы да сан алуан түрде басылды.Оқулықтар, діни кітаптар шығарылуымен қатар, әлеуметтік-экономикалық, жаратылыстану, ғылыми әдебиеттерде шығарылды.

Демократиялық журналдарда, жеке басылым болып Н.Г.Чернышевскийдің, Н.А.Добралюбовтың,Д.И.Писаревтің, М.Е.салтыков-Щедриннің,Д.И.Менделеевтің т.б. ғалым қайраткерлердің еңбектері шығарылды.Ауыл шаруашылығы мен техника саласындағы әдебиеттер шығарылғанымен, әдебиеттің жалпы салмағы бойынша аз мөлшерде болды. 70-80ж.ж. діни тақырыптағы кітаптар көптеп басылып шыққанымен, қоғамдық ж/е экономикалық саладағы әдебиеттерді шығару жұмысы бәсеңсіді.

ХІХғ.ІІж. кітап басу ісінің негізгі орталығы Петербург ж/е Москва қалалары болып саналды, онан кейін Киев,Одесса,Харьков қалалары еді.

1890ж. Россияның 141 қаласында кітап шығарылса,1892ж.163ке жетті.Ал, кейбір губерниялық қалалар – Тамбов,Владимир т.б. қалаларда жылына 1 кітаптан 5 кітапқа дейін басылды. Бұлардың ішінде тарихи, этнографиялық, археологиялық әдебиеттер болды.

80-жылдың аяғы, 90жылдың бас кезінде Россияда баспахана ісінің алға қарай дамуын көрсетті.1891ж. 149 типография болса,1895ж. 185ке жетті.

1.Кітап ісіндегі өзгерістер. Цензуралық саясат?

2.Кітап ісінің дамуының негізгі бағыттары қандай?

3.Әмбебап және арнайы баспалар?

1.Кітап ісінің негізгі бағыттары.

2. Акционерлік баспа мекемелері. Ғылыми, әдеби және көркем бірлестіктердің баспа қызметі.

3.1905-1907 жж революция және бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі баспа ісі.

Маркстің «Нива» журналына жазылу өсті-250 данаға жетті. Сонда Маркс Петербургте ең үлкен де ірі баспахана ұйымдастырды.

1894-1904ж.ж. «Нива» журналында Ломоносовтың, В.А.Жуковскийдің, Н.В.Гогольдің, М. Достоевскийдің, А.П.Чеховтың, Г.И.Успенскийдің, Г.П.Данилевскийдің толық шығармалар жинағы шығарылды.

Д) Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1.Кітап ісінің негізгі бағыттары қандай?

2. Акционерлік баспа мекемелері. Ғылыми, әдеби және көркем бірлестіктердің баспа қызметі?

3.1905-1907 жж революция және бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі баспа ісі?

1.Баспа ісіндегі мемлекет саясаты.

2.Кеңестік кітап басылым жүйесінің қалыптасуы.

3.Ұлттық кітаптардың басылымы.

Соғыстан кейінгі ауыр жағдайға қарамастан, жас совет республикасы социолистік шаруашылықтың негізін салуға көшті. Нағыз халық мәдениеті қалыптаса бастады. Жұмысшылар өздерінің қолдарына фабрика мен заводтарды алумен қатар, мәдени ошақтарды, сонымен қатар баспа жұмысын одан әрі дамытуға ат салысты.

Ревалюциядан кейін әліде буржуазиялық баспа орындары түгелімен жойыла қоймаған еді.

1917ж. 10 қарашада В.И.Ленин «Баспа туралы декретке» қол қойды. Осы декреттің шығуына байланысты буржуазиялық баспасөзбен күрес жұмысы басталды. Жаңа өкіметке бағынбауды үндейтін көптеген буржуазиялық прессалар жабылды.

а) Полиграфиялық өндірістің жағдайы.

Совет өкіметінің алғашқы жылдарында газет, плакаттар шығаратын қағаздар жетіспеді, типографиядағы шрифтілер ескірген, сондықтанда басылып шыққан газеттердің бояуының нашарлығынан оқуға өте қиын болды.

Баспаханалардың қызыметін жақсарту үшін ең алдымен оларды мемлекеттің меншігіне өткізу жұмысы жүргізілді, полиграфиялық және қағаз шығару жұмысы дұрыс жолға қойылды.

Бұл бағыттағы жұмысты В.И.Ленин өзі қадағалап отырды.1920жылдан бастап баспаханалардың жұмысы жақсара бастады. 1918-1920 жылдар советтік баспалар жұмысындағы ең ауыр кезең болсада, соған қарамастан кітаптар, газеттер шығарылып отырды.

1.Баспа ісіндегі мемлекет саясаты қандай?

2.Кеңестік кітап басылым жүйесінің қалыптасуы?

3.Ұлттық кітаптардың басылым түрлері?