Бастапқы бақылау жұмысы
жүктеу/скачать 1,37 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бейметалл пайдалы қазбалардың жіктелімі [ өңдеу ]
- Қолданылуы [ өңдеу ]
Қолданылуы[өңдеуБейметалл (бейруда) қазбалар - құрамынан металдар өңдірілмейтін, табиғаты мен сипаты жағынан сан түрлі пайдалы қазба түрлерінің үлкен тобы.[1] Бұл қазбалар халық шаруашылығындағы қолданылу салаларына орай бірнеше түрлерге бөлінеді: химиялық шикізаттар — апатит, фосфориттер, барит, минералды тұздар, күкірт, гипс т. с. е.; отқа төзімді шикізаттар — отқа төзімді саздар, тақтатастар, магнезит, талькті тас т. б.; электротехникалық пьезооптикалық жылу және дыбыстұмшалаушы, мұқалмас, қышқылға және сілтіге төзімді шикізаттар — слюдалар, флюорит, пьезокварц, корунд, хризотил және амфибол-талшықтастар, тальк, диатомит т. б.; құрылыс материалдары — граниттер, базальттар, диабаздар, ізбестастар, мергелдер, саздар, құмдар, кесектастар т. с. е.; асыл, зергерлік және техникалық тастар — алмас, замартас, ақық, халцедон т. б. Тау жыныстары мен минералдардың кейбір түрлері көп жағдайда әртүрлі салаларда колданылуы мүмкін. Бейметалл пайдалы қазбалардың жіктелімі[өңдеу]Бейметалл пайдалы ңазбалар өздерінің айрықша физикалық және физикалық-химиялық ңасиеттері, минералдық құрамының ерекшеліктері, сонымен қатар әр түрлі өнімдер мен материалдар алу мүмкіндігі бойынша кең пайдаланылады. Олар құрамынан металдар айырып алуға ( калий , магний , натрий , т.б. айтпағанда) және табиғи отын ретінде (зымыран отыны болатын бор қосылыстары мен фтор қосылыстарын санамағанда) қолданылмайды. Бейметалл пайдалы қазбалар тобы түрлерінің саны бойынша металл пайдалы қазбалар тобы мен жанғыш пайдалы қазбалардан әлдеңайда көп. Бейметалл пайдалы қазбалар табиғи түрінде немесе алдын ала өңдеуден кейін пайдаланылады. Табиғи күйде қолданылатындар - минералдар мен таужыныстар; асбест , қабаттас (слюда), тальк, исланд шпаты, алмас, оптикалық флюорит , асыл және әшекей тастар, анартас, корунд сияқты өнеркәсіптік минералдар; құм, гравий, ңүрылыс тастары (магмалық, метаморфтық және шөгінді таужыныстар); оттөзімді, жылуоқшаулауыш және байланыстырушы материалдар ретінде пайдаланылатын графит , диатомит, магнезит пен доломит; астұз , цеолит, бентонит және басқа табиғи сорбенттер. Өңделген күйде пайдаланылатындар - шыны (кварц құм, далашпат), керамика , қышқылтөзімді және жылуоқшаулауыш материалдар (саз, кремний таужыныстар, вермикулит, т.б.), байланыстырғыш заттар (әктас, бор, мергель, гипсит), минералдық тыңайтқыштар (фосфоит, апатит ) , химиялық өнімдер (күкірт , күкірт ті таужыныстар , бораттар, минералдық тұздар, барит , т.б.) алуға жарамды минералдар мен таужыныстар. Өнеркәсіптік өңдеу үдерісінде құнды химиялық элементтер, минералдар мен минералдық агрегаттар алу үшін пайдаланылатын бейметалл пайдалы қазба түрлеріне қатысты "кен" термині қолданылады. Оларға асбест ,графит , слюда (мусковит , флогопит ), апатит , фосфорит , күкірт , барит , калийлі және басқа да көптеген кендер жатады. Бейметалл пайдалы қазбалар металл және жанғыш пайдалы қазбалардан сапасын бағалау мен өнеркәсіптік қолдану бағыттары бойынша айрықшаланады. Оларды зерттегенде маңыздысы - құрамындағы пайдалы компоненттер мөлшерін анықтау ғана емес, бастысы - өңдеу технологиясы мен ақырғы өнеркәсіптік өнімнің сапасына әсер ететін техникалық және физикалық- химиялық қасиеттерін анықтау. Сондықтан бейметалл пайдалы қазбалардың сапасы стандарт, техникалық шарт пен кондиңиялар арқылы шектеліп, олардың әр түрінің, түрлесінің және шикізат сортының өнеркәсіптің белгілі бір саласында қолдану мүмкіндігін анықтайды. Бейметалл пайдалы қазбалар көбінесе көп мақсатта қолданылатын шикізат болып табылады. Мәселен, флюорит өзінің сапасының нақты көрсеткіштеріне байланысты оптикада, шыны, металлургия мен химия өнеркәсібінде; күкірт - ауыл шаруашылығында улы химикаттардың құрамдас бөлігі ретінде, химия , резеңке, қағаз бен тамақ өнеркәсібінде; неолиттер - ауыл шаруашылығында, газдарды, табиғи және ақаба суды тазартуға, металдар айырып алуға қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар, көптеген бейметалл пайдалы қазба Қасиеттерінің ортақ болуына байланысты өнеркәсіпте бір-бірін алмастыруы мүмкін. Бұл жағдайлар бейметалл Пайдалы қазба кенорындарының зерттелуі мен өнеркәсіптік құндылығын бағалаудың күрделілігін білдіреді. Пайдалы қазбалар қорын, құнды компоненттер мөлшерін (бейметалл кен үшін), өндіру мен өңдеудің кен-технологияльщ жағдайларын анықтаумен қатар олардың физикалың-механикалық, физикалық- химиялық және технологиялық қасиеттерін зерттеу қажет. Осының негізінде шикізат сертификацияланады және әр сорт үшін өнеркәсіптік қолданылуының нақты бағыттары анықталады Бейметалл пайдалы қазбаларды өнеркөсіптік қолданылуы бойынша жіктеу, олардың әр түрлілігіне және пайдаланылуының көп мақсаттылығына байланысты күрделі мәселе болып табылады. Жіктелімдер ішінде ең белгілілері - П.М.Татаринов, Б.М.Крейтер, Б.Бейтс, И.Ф.Романович, В.М.Борзунов, Н.П.Ермаков пен В.И.Смирнов ұсынған нұсқалары. Олар бейметалл шикізаттың практикалық пайдалану салаларын минералогиялық-петрографиялық ерекшеліктері, пайдалы қасиеттерінің сипаты және өңдеу жағдайлары бойынша бөлуді қарастырады. Жіктелімдердің көпшілігінің басты кемшілігі - бір пайдалы қазбаны өр түрлі жіктелімдік топқа жатқызу қажеттілігіне байланысты болуында. Қолданылуы[өңдеу]Қазіргі кезде бейметалл пайдалы қазбалар өздерінің жетекші пайдалы қасиеттері мен өнеркәсіпте қолданылуының басты бағыттары бойынша үш топқа бөлінуі мүмкін: 1) индустриялық шикізат: асыл, әшекей және техникалық тастар - алмас, лағыл (рубин), жақұт (сапфир), зүбаржат (изумруд), табас (топаз), анартас, малахит, ақық, т.б.; пьезооптикалың және электротехникалық шикізат - пьезокварц, исланд шпаты, оптикалық кварц, оптикалық флюорит , мусковит , флогопит ; жылу- және дыбысоқшаулауыш, қышқыл және сілтітөзімді, сонымен қатар оттөзімді материалдар мен металлургиядағы қоспа шикізат - графит , асбест (хризотил мен амфибал), тальк, магнезит, флюорит , ауыртас ( барит ), витерит; табиғи оптағыш-жұтқыштар (сорбенттер) - цеолит, бентонит, т.б.; 2) химиялық және агрономиялық шикізат: минералдық тұздар - калийлі, калий -[[ магнийлі, астұз , натрий сульфаты, табиғи сода; фосфор шикізаты - апатит пен фосфорит; күкірт пен бор шикізаты; 3) кұрылыс материалдар өнеркәсібі үшін минералдық шикізат: жеңіл бетон толтырғыштар мен жылуоқшауағыш материалдар өндірісі үшін - көбіктас (пемза), жанартау және әкті туф, диатомит, трепел, опока, перит, вермикулит; құрылыстық және қаптама тас - магмалық, шөгінді және метаморфтық таужыныстар; байланыстырушы материалдар өндірісінің шикізаты - карбонат таужыныстар, гипсит пен ангидрит; құрылыстық құм мен құм-гравий материал; керамикалық шикізатсаз бенкаолин , далашпат, пегматит; шыны шикізаты; тасқұю шикізаты; минералдық пигменттер. Индустриялық шикізатқа біріктірілген пайдалы қазбалар - айрықша физикалық қасиеттері бар (жылуға төзімді, оттөзімді, қаттылыгы жоғары, пьезоәлектрлік және оптикалық қасиеттері бар, т.б.) минералдар мен таужыныстар. Олар табиғи күйінде немесе байытылғаннан кейін пайдаланылады. Химиялық және агрономиялық кен құнды химиялық элементтер мен қосылыстар айырып алу үшін терең өңдеуден өтеді. Ал үшінші топқа жататындар - құрылыс материалдары өнеркәсібінде табиғи күйінде, сонымен қатар термикалық немесе физикалық - химиялық өңдеуден кейін қолданылатын тау-жыныстар. Бұл бөлінген топтардың шекарасы қатаң емес. Көп мақсатта қолданылатын бейметалл пайдалы қазбалардың жекелеген түрлері ( барит , магнезит , гипс, ангидрит, флюорит , кварц, далашпат, нефелин, т.б.) жіктелімнің әр түрлі тобына жатқызылуы мүмкін. [2] Қазіргі кезде бейметалл пайдалы қазбалар өздерінің жетекші пайдалы қасиеттері мен өнеркәсіпте қолданылуының басты бағыттары бойынша үш топқа бөлінуі мүмкін: 1) индустриялық шикізат: асыл, әшекей және техникалық тастар - алмас, лағыл (рубин), жақұт (сапфир), зүбаржат (изумруд), табас (топаз), анартас, малахит, ақық, т.б.; пьезооптикалың және электротехникалық шикізат - пьезокварц, исланд шпаты, оптикалық кварц, оптикалық флюорит , мусковит , флогопит ; жылу- және дыбысоқшаулауыш, қышқыл және сілтітөзімді, сонымен қатар оттөзімді материалдар мен металлургиядағы қоспа шикізат - графит , асбест (хризотил мен амфибал), тальк, магнезит, флюорит , ауыртас ( барит ), витерит; табиғи оптағыш-жұтқыштар (сорбенттер) - цеолит, бентонит, т.б.; 2) химиялық және агрономиялық шикізат: минералдық тұздар - калийлі, калий -[[ магнийлі, астұз , натрий сульфаты, табиғи сода; фосфор шикізаты - апатит пен фосфорит; күкірт пен бор шикізаты; 3) кұрылыс материалдар өнеркәсібі үшін минералдық шикізат: жеңіл бетон толтырғыштар мен жылуоқшауағыш материалдар өндірісі үшін - көбіктас (пемза), жанартау және әкті туф, диатомит, трепел, опока, перит, вермикулит; құрылыстық және қаптама тас - магмалық, шөгінді және метаморфтық таужыныстар; байланыстырушы материалдар өндірісінің шикізаты - карбонат таужыныстар, гипсит пен ангидрит; құрылыстық құм мен құм-гравий материал; керамикалық шикізатсаз бенкаолин , далашпат, пегматит; шыны шикізаты; тасқұю шикізаты; минералдық пигменттер. Индустриялық шикізатқа біріктірілген пайдалы қазбалар - айрықша физикалық қасиеттері бар (жылуға төзімді, оттөзімді, қаттылыгы жоғары, пьезоәлектрлік және оптикалық қасиеттері бар, т.б.) минералдар мен таужыныстар. Олар табиғи күйінде немесе байытылғаннан кейін пайдаланылады. Химиялық және агрономиялық кен құнды химиялық элементтер мен қосылыстар айырып алу үшін терең өңдеуден өтеді. Ал үшінші топқа жататындар - құрылыс материалдары өнеркәсібінде табиғи күйінде, сонымен қатар термикалық немесе физикалық - химиялық өңдеуден кейін қолданылатын тау-жыныстар. Бұл бөлінген топтардың шекарасы қатаң емес. Көп мақсатта қолданылатын бейметалл пайдалы қазбалардың жекелеген түрлері ( барит , магнезит , гипс, ангидрит, флюорит , кварц, далашпат, нефелин, т.б.) жіктелімнің әр түрлі тобына жатқызылуы мүмкін. [2] Сабақтың тақырыбы: Химиялық өндірістің жалпы ғылыми принциптері. Қазақстандағы металлургия өндірісі, түсті және қара металдар және оның құймаларын өндіру Сабақтың мақсаты: 1) жалпы құймалар туралы түсінік беру. 2) өркениетті елде металдарды және олардың құймаларын алу, пайдалану, сол арқылы техниканың, қнеркәсіптің дамуы туралы айайту. 3) оқушыларды ұйымшылдыққа, тәртіптілікке, үнемшілдікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақтың әдісі: жекелей деңгейлік жұмыс, топпен жұмыс. Сабақтың тәсілі: сұрақ – жауап, тест, Венн диаграммасы, есеп шығару. Сабақтың көрнекілігі: «кейбір құймалардың қасиеттері, қолданылуы, құрамы» кестесі, тайқазан, алтын адам суреттері. Пән аралық байланыс: география, тарих, информатика. Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру 2. Үй тапсырмасын тексеру ІІІ. Жаңа сабақ: Жұмбақ: Екі немесе одан да көп металдан тұратын жүйені қалай атайды?(құймалар). құймалар металдар мен кейбір бейметалдардың бір-бірінде балқыған күйде еруінен түзіледі. Тайқазан 1399 жылы Түркістанда 7 металдан құйылған: 1. Темір (Ғе) 2. Мырыш (Zn) 3. Қалайы (Sn) 4. Қорғасын (Рb) 5. Мыс (Сu) 6. Күміс (Аg) 7. Алтын (Аu) Алтын адам Б.з.д. V ғ.Есік қорғанынан табылған сақ жауынгер. Ол 4000 астам алтын әшекейлермен безендірілген. шойын ,темір құймалары ,болат Еңбек ресурстарын,Еңбек ресурстарын, шикізатты, энергияны жәнешикізатты, энергияны және қаржыны мейлінше аз жұмсапқаржыны мейлінше аз жұмсап адам мен қоршаған ортағаадам мен қоршаған ортаға мейлінше аз зиян келтіремейлінше аз зиян келтіре отырып, мейлінше арзан өнімотырып, мейлінше арзан өнім алу.алу. . Процестердің үздіксіз принципі Қарсы ағыс принципі Реакция жылуын іске жарату принципі Жалған қайнайтын қабат принципі Өндірістік қалдықтарды қолдану принципі Жалпы технологиялық принциптер Пайдалы қазбалар – химиялықПайдалы қазбалар – химиялық өнеркәсіп шикізатыөнеркәсіп шикізаты Табиғи ресурстар Қалпына келетін Қалпына келмейтін Пайдалы қазбаларды қолдану салалары І-топ Отын-энергетикалық минералды заттар (көмір, мұнай, табиғи газ, шымтезек, уран) V-топ Гидроминералды пайдалы қазбалар (жерасты тұщы сулары және минералды сулар)ІV- топ Құрылыс материалдары, жасанды және бағалы тастар (гранит, мәрмәр, яшма, агат, алмаз және т.б.) ІІІ-топ Химиялық шикізат: күкірт, калий тұздары, апатиттер, фосфориттер және т.б; ІІ-топ Металдар кендері: қара (темір), түсті(мыс, мырыш), сирек және асыл (ванадий, германий және т.б.) ІҮ Сабақты бекіту: Жеке тапсырмалар: 1.Металлургия дегеніміз не? (кен құрамынан металл өндірумен айналысатын өндіріс саласы). 2.Металлургия неше топқа бөлінеді, қандай? (2 топқа, қара және түсті). 3.Металдар туралы қандай ғылым дамуда? (металл тану). 4.Асыл металдарға қандай металдар жатады? (алтын, күміс, платина). 5.Сирек металдар нешеге бөлінеді, қалай аталады, металл мысалдарымен?(5-ке:1-қиын балқитындар:вольфрам, молибден, тантал, ванадий, ниобий,цирконий; 2-жеңіл металдар:литий, берилий, рубидий; 3-шашыраңқы металдар:галлий, индий, таллий, гафний, рений, теллур; 4-сирек жер металдар:селен, иттрий, барий; 5-радиактивті металдар: радий, уран, торий, актиний). 6.Металдарды алу неше топқа бөлінеді, қалай аталады?(3 топқа:1-гидрометаллургия; 2-пирометаллургия; 3-электрометаллургия). 7.Металлотермия дегеніміз не? (қосылыстар құрамынан металды басқа металдар арқылы тотықсыздандыру). Ү. Қорытынды: бағалау. ҮІ үй тапсырмасы: §9,2-9,3 тапсырмалар, есептер. 10а химия Сабақтың тақырыбы: Металдарды өндірудің электролиз әдісі, жанасу әдісімен күкірт қышқылын өндіру, аммиак, азот қышқылын өндіру. Қазақстандағы силикат өнеркәсібі. Сабақтың мақсаты: 1) Металдарды өндірудің электролиз әдісі, жанасу әдісімен күкірт қышқылын өндіру, аммиак, азот қышқылын өндіру туралы түсінік беру. 2) өркениетті елде металдарды және олардың құймаларын алу, пайдалану, сол арқылы техниканың, өнеркәсіптің дамуы туралы айту. 3) оқушыларды ұйымшылдыққа, тәртіптілікке, үнемшілдікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақтың әдісі: жекелей деңгейлік жұмыс, топпен жұмыс. Сабақтың тәсілі: сұрақ – жауап, тест, Венн диаграммасы, есеп шығару. Сабақтың көрнекілігі: суреттер, сызбанұсқалар Пән аралық байланыс: география, тарих, информатика. Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру 2. Үй тапсырмасын тексеру ІІІ. Жаңа сабақ: Жоспары Металдарды өндірудің электролиз әдісі, жанасу әдісімен күкірт қышқылын өндіру, Аммиак өндіру Азот қышқылын өндіру. Қазақстандағы силикат өнеркәсібі *Еңбек ресурстарын, шикізатты, энергияны жәнешикізатты, энергияны және қаржыны мейлінше аз жұмсапқаржыны мейлінше аз жұмсап адам мен қоршаған ортағаадам мен қоршаған ортаға мейлінше аз зиян келтіремейлінше аз зиян келтіре отырып, мейлінше арзан өнімотырып, мейлінше арзан өнім алу.алу. . Процестердің үздіксіз принципі Қарсы ағыс принципі Реакция жылуын іске жарату принципі Жалған қайнайтын қабат принципі Өндірістік қалдықтарды қолдану принципі Жалпы технологиялық принциптер Пайдалы қазбалар – химиялықПайдалы қазбалар – химиялық өнеркәсіп шикізатыөнеркәсіп шикізаты Табиғи ресурстар Қалпына келетін Қалпына келмейтін Пайдалы қазбаларды қолдану салалары І-топ Отын-энергетикалық минералды заттар (көмір, мұнай, табиғи газ, шымтезек, уран) V-топ Гидроминералды пайдалы қазбалар (жерасты тұщы сулары және минералды сулар)ІV- топ Құрылыс материалдары, жасанды және бағалы тастар (гранит, мәрмәр, яшма, агат, алмаз және т.б.) ІІІ-топ Химиялық шикізат: күкірт, калий тұздары, апатиттер, фосфориттер және т.б; ІІ-топ Металдар кендері: қара (темір), түсті(мыс, мырыш), сирек және асыл (ванадий, германий және т.б.) ІҮ Сабақты бекіту: Жеке тапсырмалар: 1.Металлургия дегеніміз не? (кен құрамынан металл өндірумен айналысатын өндіріс саласы). 2.Металлургия неше топқа бөлінеді, қандай? (2 топқа, қара және түсті). 3.Металдар туралы қандай ғылым дамуда? (металл тану). 4.Асыл металдарға қандай металдар жатады? (алтын, күміс, платина). 5.Сирек металдар нешеге бөлінеді, қалай аталады, металл мысалдарымен?(5-ке:1-қиын балқитындар:вольфрам, молибден, тантал, ванадий, ниобий,цирконий; 2-жеңіл металдар:литий, берилий, рубидий; 3-шашыраңқы металдар:галлий, индий, таллий, гафний, рений, теллур; 4-сирек жер металдар:селен, иттрий, барий; 5-радиактивті металдар: радий, уран, торий, актиний). 6.Металдарды алу неше топқа бөлінеді, қалай аталады?(3 топқа:1-гидрометаллургия; 2-пирометаллургия; 3-электрометаллургия). 7.Металлотермия дегеніміз не? (қосылыстар құрамынан металды басқа металдар арқылы тотықсыздандыру). Ү. Қорытынды: бағалау. ҮІ үй тапсырмасы: §9,7-9,12 тапсырмалар, есептер. 10б Сабақтың тақырыбы: Құймалар, коррозия түрлері және оның алдын алу шаралары, металдардың қолданылуы және олардың тірі ағзалар тіршілігіндегі маңызы Сабақтың мақсаты: 1) жалпы құймалар туралы түсінік беру. 2) өркениетті елде металдарды және олардың құймаларын алу, пайдалану, сол арқылы техниканың, қнеркәсіптің дамуы туралы айайту. 3) оқушыларды ұйымшылдыққа, тәртіптілікке, үнемшілдікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақтың әдісі: жекелей деңгейлік жұмыс, топпен жұмыс. Сабақтың тәсілі: сұрақ – жауап, тест, Венн диаграммасы, есеп шығару. Сабақтың көрнекілігі: «кейбір құймалардың қасиеттері, қолданылуы, құрамы» кестесі, тайқазан, алтын адам суреттері. Пән аралық байланыс: география, тарих, информатика. Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру 2. Үй тапсырмасын тексеру Жеке тапсырмалар: 1.Металлургия дегеніміз не? (кен құрамынан металл өндірумен айналысатын өндіріс саласы). 2.Металлургия неше топқа бөлінеді, қандай? (2 топқа, қара және түсті). 3.Металдар туралы қандай ғылым дамуда? (металл тану). 4.Асыл металдарға қандай металдар жатады? (алтын, күміс, платина). 5.Сирек металдар нешеге бөлінеді, қалай аталады, металл мысалдарымен?(5-ке:1-қиын балқитындар:вольфрам, молибден, тантал, ванадий, ниобий,цирконий; 2-жеңіл металдар:литий, берилий, рубидий; 3-шашыраңқы металдар:галлий, индий, таллий, гафний, рений, теллур; 4-сирек жер металдар:селен, иттрий, барий; 5-радиактивті металдар: радий, уран, торий, актиний). 6.Металдарды алу неше топқа бөлінеді, қалай аталады?(3 топқа:1-гидрометаллургия; 2-пирометаллургия; 3-электрометаллургия). 7.Металлотермия дегеніміз не? (қосылыстар құрамынан металды басқа металдар арқылы тотықсыздандыру). ІІІ. Жаңа сабақ: Жұмбақ: Екі немесе одан да көп металдан тұратын жүйені қалай атайды?(құймалар). құймалар металдар мен кейбір бейметалдардың бір-бірінде балқыған күйде еруінен түзіледі. Тайқазан 1399 жылы Түркістанда 7 металдан құйылған: 1. Темір (Ғе) 2. Мырыш (Zn) 3. Қалайы (Sn) 4. Қорғасын (Рb) 5. Мыс (Сu) 6. Күміс (Аg) 7. Алтын (Аu) Алтын адам Б.з.д. V ғ.Есік қорғанынан табылған сақ жауынгер. Ол 4000 астам алтын әшекейлермен безендірілген. шойын ,темір құймалары ,болат ІҮ Сабақты бекіту: 2-нұсқада тест тапсырмасын орындату. І-нұсқа 1. Термиттің жану реакциясының нәтижесінде 8АІ + 3Ғе3О4 ═ 4АІ2О3 + 9Ғе + 800 кДж 160 кДж жылу бөлінсе, қанша алюминий реакцияға түскен? А.88,4г; Ә.8,6г; Б.43,2г; В.4,32г. 2. Алюминий мен мыстан тұратын қоспа 10г тұз қышқылымен әрекеттескенде 6,72л (қ.ж.) сутек бөлінсе, қоспаның құрамы қандай? А.46% Cu, 54% AI; Ә.50% Cu, 50% AI; Б.55% Cu, 45% AI; В.40% Cu, 60% AI; 3. Массасы 2т глиноземнен (АІ2О3) 1т алюминий алынса, өнімнің шығымы қандай? А.93,7%; Ә.95,24%; Б.98,2%; В.99,3%; 4. Массасы 2,1г магний мен алюминийден тұратын қоспа тұз қышқылымен әрекеттескенде 2,24л (қ.ж.) сутек бөлінген. Бастапқы қоспаның құрамы қандай? А.72% AI, 28% Mg; Ә.45% AI, 55% Mg; Б.50% AI, 50% Mg; В.42% AI, 57,14% Mg. 5. Мына реакция нәтижесінде қандай зат түзіледі? АІ(ОН)СІ2 + 2NaOH → А.АІ(ОН)3; Ә.АІ(ОН)2СІ; Б.АІСІ3; В.NaАІО2. 6. Алюминийді электролиз әдісімен өндіргенде алюминий оксидіне – криолит (Na3AIF6) не үшін қосылады? А.электр өткізгіштігін арттыру үшін; Ә.АІ2О3 –дін еріту үшін; Б.АІ2О3 – нің балқу температурасын төмендету үшін; В.электр өткізгіштігін азайту үшін; 7. Алюминий сульфатының ерітіндісіне соданың ерітіндісін қосқанда не түзіледі? А.АІ2(СО3)3; Ә.АІ(ОН)3; Б.АІОНSО4; В.NaАІО2. ІІ-нұсқа 1. Егер массасы 13г темір, мыс, алюминийден тұратын қоспаға натрий гидроксиді ерітіндісімен әсер еткенде 6,72л газ бөлінсе, ал тұз қышқылымен әсер еткенде 8,96л газ бөлінсе (қ.ж.) қоспа құрамы қандай? А.5,4г АІ, 5,6г Ғе, 2г Сu; Ә.2,7г АІ, 5,6г Ғе, 4,7г Сu; Б.2,7г АІ, 2,8г Ғе, 7,5г Сu; В.5,4г АІ, 2,8г Ғе, 4,8г Сu; 2. Массасы 10г темір (ІІ,ІІІ) сульфаттарының қоспасымен қышқыл ортада (Н2SО4) әрекеттесу үшін 1ғ58г калий перманганаты жұмсалды.Қоспа құрамы қандай болған? А.5г ҒеSО4, 5г Ғе2(SО4)3; Ә2,5г ҒеSО4, 7,5г Ғе2(SО4)3; Б.7,6г ҒеSО4, 2,4г Ғе2(SО4)3; В.9г ҒеSО4, 1г Ғе2(SО4)3; 3. Массасы 31,9г мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің қоспасын термиялық тотықсыздандырғанда 9г су түзілсе, алынған қоспадағы металдардың массалық үлестері қандай? А.22% Сu және 78%Ғе; Ә.12% Сu және 88%Ғе; Б.50% Сu және 50%Ғе; В.75% Сu және 15%Ғе; 4. Массасы 31,9г мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің қоспасын термиялық тотықсыздандырғанда 9г су түзілгендігі белгілі болса,осы қоспадан неше моль темір алуға болады? А.0,2моль; Ә.2моль; Б.0,1моль; В.1моль. 5. Мыс пен темір қоспасын концентрлі НNО3-пен өңдегенде 4,48л газ бөлінген, ал сол қоспаға НСІ-мен әсер еткенде 2,24л газ бөлінген (қ.ж.). Қоспа массасы қандай? А.5,6г; Ә.6,35г; Б.11,95г; В.18,3г. 6. Құрамында 10% қоспасы бар темір (ІІІ) оксидінен тұратын 200г темір рудасын толық тотықсыздандыру үшін неше грамм көміртегі қажет? А.40,5г; Ә.4,05г; Б.20,25г ; В.2,25г; 7. Құрамында 95% темірі бар 1т құйма алу үшін, құрамында 78% темір оксиді бар қызыл теміртастан қанша кг қажет? А.950кг; Ә.1357кг; Б.1600кг; В.1740кг. Жауаптары: І-нұсқа ІІ-нұсқа 1)Б 1)А 2)А 2)Б 3)Ә 3)А 4)В 4)А 5)А 5)Б 6)Б 6)Б 7)Ә 7)Б Ү. Қорытынды: бағалау. ҮІ үй тапсырмасы: қосымша ақпарат есептер 10а химия Сабақтың тақырыбы: Құймалар, олардың атауы, құрамы, қасиеті, қолданылуы. Шойын және болар өндіру. №8 көрсетілімдер Сабақтың мақсаты: 1) жалпы құймалар туралы түсінік беру. 2) өркениетті елде металдарды және олардың құймаларын алу, пайдалану, сол арқылы техниканың, қнеркәсіптің дамуы туралы айайту. 3) оқушыларды ұйымшылдыққа, тәртіптілікке, үнемшілдікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақтың әдісі: жекелей деңгейлік жұмыс, топпен жұмыс. Сабақтың тәсілі: сұрақ – жауап, тест, Венн диаграммасы, есеп шығару. Сабақтың көрнекілігі: «кейбір құймалардың қасиеттері, қолданылуы, құрамы» кестесі, тайқазан, алтын адам суреттері. Пән аралық байланыс: география, тарих, информатика. Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру 2. Үй тапсырмасын тексеру Жеке тапсырмалар: 1.Металлургия дегеніміз не? (кен құрамынан металл өндірумен айналысатын өндіріс саласы). 2.Металлургия неше топқа бөлінеді, қандай? (2 топқа, қара және түсті). 3.Металдар туралы қандай ғылым дамуда? (металл тану). 4.Асыл металдарға қандай металдар жатады? (алтын, күміс, платина). 5.Сирек металдар нешеге бөлінеді, қалай аталады, металл мысалдарымен?(5-ке:1-қиын балқитындар:вольфрам, молибден, тантал, ванадий, ниобий,цирконий; 2-жеңіл металдар:литий, берилий, рубидий; 3-шашыраңқы металдар:галлий, индий, таллий, гафний, рений, теллур; 4-сирек жер металдар:селен, иттрий, барий; 5-радиактивті металдар: радий, уран, торий, актиний). 6.Металдарды алу неше топқа бөлінеді, қалай аталады?(3 топқа:1-гидрометаллургия; 2-пирометаллургия; 3-электрометаллургия). 7.Металлотермия дегеніміз не? (қосылыстар құрамынан металды басқа металдар арқылы тотықсыздандыру). ІІІ. Жаңа сабақ: Жұмбақ: Екі немесе одан да көп металдан тұратын жүйені қалай атайды?(құймалар). құймалар металдар мен кейбір бейметалдардың бір-бірінде балқыған күйде еруінен түзіледі. Тайқазан 1399 жылы Түркістанда 7 металдан құйылған: 1. Темір (Ғе) 2. Мырыш (Zn) 3. Қалайы (Sn) 4. Қорғасын (Рb) 5. Мыс (Сu) 6. Күміс (Аg) 7. Алтын (Аu) Алтын адам Б.з.д. V ғ.Есік қорғанынан табылған сақ жауынгер. Ол 4000 астам алтын әшекейлермен безендірілген. шойын ,темір құймалары ,болат ІҮ Сабақты бекіту: 2-нұсқада тест тапсырмасын орындату. І-нұсқа 1. Термиттің жану реакциясының нәтижесінде 8АІ + 3Ғе3О4 ═ 4АІ2О3 + 9Ғе + 800 кДж 160 кДж жылу бөлінсе, қанша алюминий реакцияға түскен? А.88,4г; Ә.8,6г; Б.43,2г; В.4,32г. 2. Алюминий мен мыстан тұратын қоспа 10г тұз қышқылымен әрекеттескенде 6,72л (қ.ж.) сутек бөлінсе, қоспаның құрамы қандай? А.46% Cu, 54% AI; Ә.50% Cu, 50% AI; Б.55% Cu, 45% AI; В.40% Cu, 60% AI; 3. Массасы 2т глиноземнен (АІ2О3) 1т алюминий алынса, өнімнің шығымы қандай? А.93,7%; Ә.95,24%; Б.98,2%; В.99,3%; 4. Массасы 2,1г магний мен алюминийден тұратын қоспа тұз қышқылымен әрекеттескенде 2,24л (қ.ж.) сутек бөлінген. Бастапқы қоспаның құрамы қандай? А.72% AI, 28% Mg; Ә.45% AI, 55% Mg; Б.50% AI, 50% Mg; В.42% AI, 57,14% Mg. 5. Мына реакция нәтижесінде қандай зат түзіледі? АІ(ОН)СІ2 + 2NaOH → А.АІ(ОН)3; Ә.АІ(ОН)2СІ; Б.АІСІ3; В.NaАІО2. 6. Алюминийді электролиз әдісімен өндіргенде алюминий оксидіне – криолит (Na3AIF6) не үшін қосылады? А.электр өткізгіштігін арттыру үшін; Ә.АІ2О3 –дін еріту үшін; Б.АІ2О3 – нің балқу температурасын төмендету үшін; В.электр өткізгіштігін азайту үшін; 7. Алюминий сульфатының ерітіндісіне соданың ерітіндісін қосқанда не түзіледі? А.АІ2(СО3)3; Ә.АІ(ОН)3; Б.АІОНSО4; В.NaАІО2. ІІ-нұсқа 1. Егер массасы 13г темір, мыс, алюминийден тұратын қоспаға натрий гидроксиді ерітіндісімен әсер еткенде 6,72л газ бөлінсе, ал тұз қышқылымен әсер еткенде 8,96л газ бөлінсе (қ.ж.) қоспа құрамы қандай? А.5,4г АІ, 5,6г Ғе, 2г Сu; Ә.2,7г АІ, 5,6г Ғе, 4,7г Сu; Б.2,7г АІ, 2,8г Ғе, 7,5г Сu; В.5,4г АІ, 2,8г Ғе, 4,8г Сu; 2. Массасы 10г темір (ІІ,ІІІ) сульфаттарының қоспасымен қышқыл ортада (Н2SО4) әрекеттесу үшін 1ғ58г калий перманганаты жұмсалды.Қоспа құрамы қандай болған? А.5г ҒеSО4, 5г Ғе2(SО4)3; Ә2,5г ҒеSО4, 7,5г Ғе2(SО4)3; Б.7,6г ҒеSО4, 2,4г Ғе2(SО4)3; В.9г ҒеSО4, 1г Ғе2(SО4)3; 3. Массасы 31,9г мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің қоспасын термиялық тотықсыздандырғанда 9г су түзілсе, алынған қоспадағы металдардың массалық үлестері қандай? А.22% Сu және 78%Ғе; Ә.12% Сu және 88%Ғе; Б.50% Сu және 50%Ғе; В.75% Сu және 15%Ғе; 4. Массасы 31,9г мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің қоспасын термиялық тотықсыздандырғанда 9г су түзілгендігі белгілі болса,осы қоспадан неше моль темір алуға болады? А.0,2моль; Ә.2моль; Б.0,1моль; В.1моль. 5. Мыс пен темір қоспасын концентрлі НNО3-пен өңдегенде 4,48л газ бөлінген, ал сол қоспаға НСІ-мен әсер еткенде 2,24л газ бөлінген (қ.ж.). Қоспа массасы қандай? А.5,6г; Ә.6,35г; Б.11,95г; В.18,3г. 6. Құрамында 10% қоспасы бар темір (ІІІ) оксидінен тұратын 200г темір рудасын толық тотықсыздандыру үшін неше грамм көміртегі қажет? А.40,5г; Ә.4,05г; Б.20,25г ; В.2,25г; 7. Құрамында 95% темірі бар 1т құйма алу үшін, құрамында 78% темір оксиді бар қызыл теміртастан қанша кг қажет? А.950кг; Ә.1357кг; Б.1600кг; В.1740кг. Жауаптары: І-нұсқа ІІ-нұсқа 1)Б 1)А 2)А 2)Б 3)Ә 3)А 4)В 4)А 5)А 5)Б 6)Б 6)Б 7)Ә 7)Б Ү. Қорытынды: бағалау. ҮІ үй тапсырмасы: §9.4-9.6 оқу, қосымша ақпарат, есептер жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|