Шартты сөйлемдер Conditional sentences Етістіктің шартты райы қимылдың, іс-әрекеттің болу болмау, іске асу-аспау мүмкіндігінің шартын білдіреді. Қазақ тілінде шартты рай етістіктің негізгі және туынды түбіріне, етіс және болымсыз етістік тұлғаларына –са, -се жұрнағы жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: бар-са, айт-са, кел-се. Ал ағылшын тілінде шартты сөйлемдердің мынадай түрлері бар: I типтегі шартты бағыныңқы сөйлемдер, II типтегі шартты бағыныңқы сөйлемдер, III типтегі шартты бағыныңқы сөйлемдер, аралас шартты бағыныңқы сөйлемдер және жалғаулықсыз шартты бағыныңқы сөйлемдер.
I типтегі шартты бағыныңқы сөйлемдер I типтегі шартты бағыныңқы сөйлемдер, яғни нақты шартты сөйлемдер осы кезеңге немесе болашаққа қатысты орындаларлық жағдайды көрсетеді. Басыңқы сөйлемнің баяндауышы келер шақта, ал бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы осы шақта қолданылады. Екеуі де қазақ тіліне келер шақпен аударылады.
Шартты бағыныңқы сөйлем
Басыңқы сөйлем
Present Indefinite
Future Indefinite
If I have money
Егер менде ақша болса,
I will buy a flat.
мен пәтер сатып алар едім.
Unless he is busy
Егер оның қолы бос болса,
he will come to the meeting.
ол жиналысқа барады.
Шартты сөйлемдерде if және unless жалғауларында айырмашылық бар:
If we hurry we’ll get there on time. - Егер біз асықсақ, біз онда өз уақытында боламыз.
Unless we hurry we’ll be late. - Егер біз асықпасақ, онда біз кешігеміз.
