8 . 0з  малынкешлд1кке т1Ю1ейтш, oi

42. 
Даугердщ тарапынан биге, ел агаларына арналган “тарту” 
болуы мумкш (бшпк соцында бершедО, улкен дау болса “тогыз”, 
Kimi дауда “ат шапан”.
Жан беру
“Жан беру” - казактьщ ежелп дзету pi не оны “Ант беру” деп 
атаган. Ант беру, жан беру кобшесе у™ жагдайга байланысты 
колданылады:
1) алдымен болган окигага, кылмыска байланысты кумэщц 
сешлту 
yniiH, 
кумэнд1 адамныц ец бедедщ туыстарынан не руынан 
6ip Kici “жан беру” керек. вздершщ билерге жасаган шагымдарына 
байланысты жан беретш адамды карсы рудыц шпнен тандап, 
нускау м1ндетш даугер жак алады;
2) екшппден, жауапкер жак кшэеш мойнына алмаган жагдайда 
жэне ешкандай косымша дэлел табылмаган кезде даугер озшщ 
шагымыныц шын екешн дэлелдеу 
yniiH 
жан бередц
3) уппнппден, билердщ алдында болатын жупшете куэ 
есеб1нде (айгак) сейлейтш адамдар жан бередк “Жан беру” аркылы 
бет айгак болган адам кылмысты куэландырып, кылмысксрдщ 
мойнына салып бередк Сондыктан, ондай куэ адамныц орны 
да, cymHniici де комакты, ал дэлел1 
Hcri 
jci 
j 
болса, сушнппш де, 
шыккан шыгынды да кайтаруга тшеп.
Даугер жактыц KcniciMi бойынша, журт алдында туысканы уш1н 
жан 6epyini сол елд1ц беделда, абыройлы адамдары болган юке каныгу 
ymiH 6ip жумадан 6ip айга дешн билерден мурсат алады, сейтш, 
ол эбден аныктап алганнан кешн гана туысыныц инэс1зд1пне KOii 
жетсе, оны тазалап жан беред1. Ал енд1 туысыныц OTipiriH, урлыгын 
т.б. сезген “жан 6epymi” немесе “жанга устанган” адам биге хабар 
женелтш, юнэл1 туысына араша тусуден бас тартады.
Кумэнд1 туысын тексеру уппн жан беретш адам оны шакыртып 
алады, кара койды сойгызып, соны айналдырып журпзед1, муны 
“курмалдьщ” деп атайды.
Егер “жан 6epyini” азамат билерд1ц белг1леген же pi не. ел алды­
на келмесе озшсн-оз1 жауапкер жак юнэл1 болып саналады.
Ал, ауыр жагдай KC iirin. жан 6epyini адам не ауырып, не кайтыс 
болып кетсе “жан беру” кешнге шепцщршед1, 6ip жылга дешн
231

купли жогалтпайды. Мундайда казак: “Жан бергенге - жай бер” деп 
тосып жатады. Жан беруппш тандау: егер 6ip бас кой немесе 6ip 
жылкы урланса, кумэщц адамньщ уш атадан косылатын ет-жакын 
туысы жан беру керек. Онга дешнп мал урланса жетт атага дешн 
туысатын 6ip агайын ара тусе алады. Ал, егер урланган мал 50 баска 
дешн жетш калса, сол елдщ орган колдай 6ip басшы азаматы жан 
6epyi керек, ал 100 бастан асса, мундай жагдайда кумэщц сешлту 
ушш рудьщ ец Toyip. од in деген ею азаматы жан бередт
Bip адам ею кылмыс бойынша кумэщц болса, онда ею туысы 
оны актап жан 6epyi керек.
“Жан беру” гурпы 6ip бшк, с нее л i жерде, кырда болмаса бешт 
басында, не су жанында етедт Жиналган калыц елдщ алдында жан 
6epyini, ез туысыныц актыгын жактай сойлеп, ант етумен аяктайды. 
Кебшссс ант сездер1 былайша келедк “Егер OTipiK айтсам, кудай 
атсын, о дуниеде иман буйырмасын, бул дуниеде мал-басымныц 
игш пн кермешн”
Ауыр кылмыс ушш кумэщц жауапкердщ актыгын дэлелдеу ушш 
жан 6epyini жыр сыннан етугс мэжбур болады. Мысалы, октаулы 
мылтьщ унгысын сую немесе ата-бабаныц oipi Hi н керш уш кайта 
айналу. Мше, бул айтылганныц oopi тек туысыныц актыгына сешмдц 
казактьщ гана журеп дауалайтын сынактар. Ец сирек кездесетш жан 
берудщ Typi мынадай: жан берупп адам уйдщ оц жагына, олп< шыгатын 
тэрпппен жатады, суйекке тусет1н тэрпппен жуылып. кеб1нге оранады. 
Сонда гана даугер жак кумэн тугызган едщц, адамныц тазалыгьша кез1 
жетед1. 
BipaK, 
мундай ауыр роим сирек кездесед1. Кебшесе жж апкер 
жактыц 6ip асыл адамы билер отырган бшкке кетершгеншц езш казак 
усак-туйек кумэнд1 сешлгуге жетюл1кт1 деп санайды. Жан беру дэстурш 
халкымыз ете жыр деп касиеттеген. Тэщр1шц жазасынан кутылу ушш, 
осындай дауга тусетш адам бую л руластарын шакырып, аксарыбас 
сойып, дэм беред1. Актыгын долелдсу уппн, кейде жас баланыц иг 
кейлепн журек тусына байлап та барады.
Сонда да жан беретш адамды жазасыз калмайды деп есептеп, 
ел кауштенедт Оган мыс ал:
“Ант шкентц уШне барма, айрандай жугады
‘Ант шкентц мыцы вледг, у Шкентц 6ipi enedi”.
232

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: