«Бекітемін» Жаратылыстану-математика факультетінің деканы Медешова А. Б 2010 ж География Мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған Туристік топография Пәннің оқу-әдістемелік кешені

Жаратылыстану-математика

факультетінің деканы

________ Медешова А.Б

«____» ________ 2010 ж
География
Мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған

Туристік топография

Пәннің оқу-әдістемелік кешені

Курс-3

Семестр-6

Дәріс-15

Кредит саны-1

Оқытушының жетекшілігімен

Студенттердің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 15 сағат

СӨЖ -15 сағат

Емтихан -2 -ші семестрде

Барлығы - 45 сағат

Орал-2010 ж.

Пәннің оқу-әдістемелік кешені _Бакалавриат –«География» мамандығы, Типтік оқу бағдарламарыАлматы, 2006ж., 31-55б.б.Жоғарғы жоғарғы оқу орнынан кейінгі Мемлекеттік оқу-методикалық кеңесінде протоколдық шешім бойынша іске енгізілді және бекітілді МОН РК 22.06.2006ж.

(типтік бағдарлама атауы, қаласы, жылы)
Құрастырушы: Б.Х Ходжанова, география магистрі

(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)

« » 200 ж. № хаттама.

Кафедра меңгерушісі Амельченко В.И

(қолы) (аты-жөні)

Факультеттің оқу-әдістемелік Теміралиева С.Б

кеңесінің төрағасы _____________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Ходжанова Б.Х.

География кафедрасы.

«Жаратылыстану» бөлімі, БҚМУ.

Достық даңғылы, 121

21 бөлме

Семестр 15 оқу аптасынан және 2 апта сессиядан тұрады. Аптасына 1 кредит сағат, әрбір кредиттік-сағат бір кездесу сағатынан ( дәріс, ОЖСӨЖ ) және бір сағат студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ).

Кредиттердің апта бойынша бөлінуі:

Сабақ	Өтілу ұзақтығы	Өзіндік жұмыс сабақтары	Өтілу ұзақтығы
Кездесу сағаты (дәріс сағаты 1)	50 мин.	ОЖСӨЖ СӨЖ	50+50 мин.

Кредиттер саны – 1. Өтілетін орны №5 оқу ғимараты.

Курстың негізгі мақсаты туристік топография ғылымының зерттеу нысаны. География ғылымындағы алатын орны. Туристік топография ғылымының жорық, саяхат кезіндегі маңыздылығын оқыту, зерттеу.

Студенттерді туристік топография ғылымына қатысты, географиялық ерекшеліктермен таныстыру, сонымен қатар басқа ғылымдармен байланысы және ғылымдағы алатын орны жайлы толық мағлұмат беру.

Сабақты оқу нәтижесінде студент:

• 
  туристік топография ғылымының зерттеу нысаны
  
• 
  геодезия, картография-топография, география ғылымдарымен байланысын
  
• 
  географтар үшін туристік жорықтардың маңыздылығы
  
• 
  туристік жорықтардағы бағдарлаудың түрлері.
  
• 
  топографиялық карталармен бағдарлау
  
• 
  компаспен жұмыс және жорықтарда компастың ролі.
  
• 
  топографиялық шартты белгілермен жұмыс, олардың география ғылымындағы орны
  

• 
  жергілікті жердің белгілеріне қарай бағдар жасау.
  
• 
  туристік жорықтарда Күнмен, Аймен, Жұлдыздармен бағдар жасау.
  

Курс бойынша жақсы баға алу үшін үнемі жұмыс жасауды қажет етеді. Курс бойынша бағалану бүкіл семестр бойына жүргізіледі. Ең жоғарғы максималды баға барлық жоспарланған жұмыстардағы тапсырмаларды дұрыс толық орындаған жағдайда қойылады. Әрбір студент кредит сғаттар бойынша жинаған баолдарының есебін жүргізіп отыруы тиіс. Сонымен қатар студенттерге қойылатын негізгі телептар:

1. 
   Сабаққа қатысуы тиісті. Жіберілген сабақтар оқу-әдістемелік кешенде көрсетілген жоспар бойынша толық көлемде орындалып өтелуі тиіс. Курстағы сабақтың үштен біріне себепсіз қатыспаған студенттер, курстағы жоспарланған сабақтарды игере алмаған болып есептелінеді. Де университеттен шығарылады.
   
2. 
   Студенттердің аудиториялардағы мінез-құлқы. Студент сабаққа кешікпеуі тиіс, сабақ кезінде сөйлесуге, рұқсатсыз жүруге, газет-журналдар оқуға, ұялы телофонмен сөйлесуге аудиториядан рұқсатсыз шығуға тиым салынады. Сабақ үстінде ұялы ұялы телефонын айырып тастауы тиіс. Оқу процесіне белсене қатысып отыру керек.
   
3. 
   3. Үй тапсырмаларын орындау және оның есебін оқйтушымен клісе отырып тапсыру міндетті. Үй тапсырмасын есебін тапсыруға келісілген уақытта себепсіз келмеген студенттерден сабақ алынбайды. Осы есептер негізінде бағалау жүргізіледі, бұл бағалар қорытынды бағаға әсерін тигізеді.
   
4. 
   Жеке тапсырмалар. Жеке семестрлік тапсырмалар студенттерге міндетті түрде беріледі. Олар рефераттар түрінде беріледі және қорғалады. Тапсырмаларға баға қойылады
   

Апта 1

Дәріс №1

Әдебиет: №1, 3-5 беттер

ОЖСӨЖ мазмұны: Жалпы географиялық карталардың ерекшелігіне қарай, шолу жасау.

Әдебиет. №4, 105-107 беттер

СӨЖ мазмұны: Топографиялық карталарға талдау жасау.

Әдебиет: 5, 90-92 беттер.

Апта 2

Кредит сағат 2

Тақырыбы: Топографиялық карталар.

Әдебиет: №1, 3-6 беттер

ОЖСӨЖ мазмұны: Геодезиялық пунктттер.

Әдебиет: №6, 3-6 беттер.

СӨЖ мазмұны: Арақашықты өлшеу.

Әдебиет: 5, 92-98 беттер.

Апта 3

Дәріс №3

Әдебиет: №1, 9-12 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Географиялық карталардағы жазулар.

Әдебиет: №4, 102-105 беттер.

СӨЖ мазмұны: Географиялық және тіке кординаталарды анықтау.

Апта 4

Дәріс №4

Әдебиет: №1, 12-13 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Ұсақ (уақ) масштабты карталарды қолдану.

Әдебиет: №4, 155-164 беттер.

СӨЖ мазмұны: Бағдарлау бұрышын анықтау.

Әдебиет: №5, 102-104 беттер.

Апта 5

Кредит сағат 5

Тақырыбы: Топографиялық шартты белгілер.

1. 
   Жолдар және жол құрылыстары.
   

ОЖСӨЖ мазмұны: Су обьектілерінің карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №4, 107-110 беттер.

СӨЖ мазмұны: Ауданды анықтау.

Әдебиет: №5, 111-121 беттер.

Апта 6

Дәріс №6

1. Гидрография.

Әдебиет: №1, 22-24 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Су обьектілерінің карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №6, 47-55 беттер.

СӨЖ мазмұны: Көзбен бағдарлау.

Әдебиет: №5, 121-122 беттер.

Апта 7

Дәріс №7

1. Өсімдік әлемі.

Әдебиет: №1, 24-28 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Өсімдік әлемі мен топырақтың топографиялық карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №4, 114-115 беттер.

СӨЖ мазмұны: Жергілікті жерді географиялық тұрғыда сипаттау.

Әдебиет: №5, 122-123 беттер.

Апта 8

Дәріс №8

1. Елді мекендер және жеке құрылыстар.

Әдебиет: №1, 19-22 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Өсімдік әлемі мен топырақтың топографиялық карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №6, 104-115, 86-104 беттер.

СӨЖ мазмұны: Топографиялық карталарды құрастыру жұмыстары.

Әдебиет: №5, 193-195 беттер.
Апта 9

Кредит сағат 9

Дәріс №9

Тақырыбы: Топографиялық шартты белгілер.

1. Жер бедерінің белгіленуі.

Әдебиет: №1, 28-34 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Жер бедерінің белгіленуі.

Әдебиет: №4, 110-114 беттер.

СӨЖ мазмұны: Биіктікті анықтау әдісі.

Әдебиет: №5, 165-166 беттер.

Апта 10

Кредит сағат 10

Тақырыбы: Жорық кезінде, көкжиек бойынша бағдарлау.

Әдебиет: №1, 35-39 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Жер бедерінің топографиялық карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №6, 79-85 беттер.

СӨЖ мазмұны: Топографиялық карталарды құрастыру жұмыстары.

Әдебиет: №5, 193-195 беттер.

Апта 11

Дәріс №11

Тақырыбы: Туристік жорықтарда, компаспен жұмыс жасау.

Әдебиет: №1, 44-49 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Елді мекендердің карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №4, 115-117 беттер.

СӨЖ мазмұны: Азимутты анықтау.

Әдебиет: №1, 39-40 беттер.

Апта 12

Кредит сағат 12

Тақырыбы: Туристік жорықтарда арақашықтықты өлшеу, есептеу жұмыстары.

Әдебиет: №1,49-54 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Елді мекендердің топографиялық карталарда белгіленуі.

Әдебиет: №6, 15-36 беттер.

СӨЖ мазмұны: Компас дегеніміз не.

Әдебиет: №1, 40-44 беттер.

Апта 13

Дәріс №13

Тақырыбы: Туристік жорықтарда маршруттарды бағдарлау.

1. 
   Туристік бағдарлаудың мазмұны мен мәні.
   
2. 
   Бағдарлау түрлері. Бағдарлаужағдайы және қолданылатын құралдар.
   

ОЖСӨЖ мазмұны: Территорияның саяси және саяси- әкімшілік бөлінуі.

Әдебиет: №4, 119-120 беттер.

СӨЖ мазмұны: Компаспен жұмыс жасау.

Әдебиет: №1,44-49 беттер.

Апта 14

Дәріс №14

Тақырыбы: Жергілікті жердің белгілеріне қарай бағдарлау жасау.( Бағдарды жоғалтып, адасқан жағдайда).

Әдебиет: №1,66-70 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Шекаралар.

1. 
   Шекаралардың топографиялық карталарда белгіленуі.
   

Әдебиет: №6, 116-117 беттер.

СӨЖ мазмұны: Жергілікті жерді көзбен бағдарлап түсіру.

Әдебиет: №1,66-64 беттер.

Апта 15

Кредит сағат 15

Тақырыбы: Жорықтың маршрутты белгілеу және қозғалыс жоспарын түзу.

Әдебиет: №1, 59-64 беттер.

ОЖСӨЖ мазмұны: 1. Карталарды көшіру жұмыстары.

2. Ірі масштабты карталармен жұмыс. (1:10000, 1:25000, 1:50000)

Әдебиет: №1, 70-72 беттер.

СӨЖ мазмұны: Жергілікті жерді белгілеріне қарай бағдарлау.

Әдебиет: №1,66-70 беттер

Тақырыбы: Топография: Турист үшін топографияның анықтамасы және маңызы.

Тірек сөздер: топография, турист, анықтама, сьемка, бағдарлау.

Топография термині грек тілінен аударғанда «топос» жергілікті жер және «графио»- жазамын деген сөз. Топография – бұл ғылым саласы жергілікті жердің картасы мен жоспарын түзу үшін, зерттеу жұмыстарымен, оқумен айналысады. Бұл іспен топографтар шұғылданады. Топографтар арнайы оптикалық құралдармен жергілікті жерді фотоға түсіріп, оларды өлшеп

, арнайы қағаздарға түсіреді. Олар-өзендер, көлдер, жолдар, ормандар, таулар, елді мекендер, құрылыстар, топырақ, өсімдік, жануарлар және т.б. Жергілікті жердің топографиялық сьемкаларын аяқтап болғаннан кейін, арнайы карта шығаратын фабрикаларда карталарды басып щығарады.

Карта сөзі тарихта бұрыннан белгілі сөз, латын тілінен аударғанда сызу, «чертеж) деген сөз. Ал қазіргі заманғы түсінік бойынша арта дегеніміз – жер қыртысының немесе оның бөліктерінің кішірейтіліп түсірілуін айтады. Мазмұнына қарай карталар:

1. Жалпы географиялық карталар- олардың өздері де екі топқа бөлінеді: топографиялық және шолу карталары.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Топография ғылымының зерттеу нысаны.
   
2. 
   Топография термині қай тілден енді.
   
3. 
   Топография ғылымымен айналысатын ғалымдар.
   
4. 
   Жалпы географиялық карталар нешеге бөлінеді.
   

Тақырыбы: Топографиялық карталар.

Тірек сөздер: карта, глобус, жер бедері, жергілікті жер, элемент, рельеф.

Жалпы мәліметтер Ф.Н Крассовскийдің зерттеуі бойынша жердің көлемі және фигурасы Геойд пішіндес. Жер беті күрделі тегіс емес, мұхиттардан тұратын, физикалық және топографиялық жер қыртысы деп аталады.

Топография ғылымы – жер қыртысының беткі бөлігін географиялық және геметриялық жағдайын, жер бетінде түсірген топографиялық карталар мен космостық және тағы басқа әуе түсірілімдерінен кейін, топографиялық карталарды құрастыру, жасап шығу.Топографияның негізгі ғылыми және практикалық мәселесі топографиялық карталарды құрастыру, яғни онда адамның шаруашылық әрекеті үшін қажетті обьектілер беріледі.Топографиялық дайындық. Топографияның негізгі элементтері. «Жергілікті жер» түсінігі, жер қыртысындағы кеңістік, яғни рельеф және жергілікті заттарды айыруға, ажыратуға болады. Жер қыртысындағы, жер бетіндегі әркелкілікті (тегіс емес жерді рельеф деп атайды.Ал ондағы орналасқан барлық табиғи және жасанды заттар, (өзендер, көлдер, таулар әртүрлі құрылыстар жергілікті жердің заттары деп аталады.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Топографиялық карталарды жасаудағы жұмыстар.
   
2. 
   Топографияның негізгі элементтері.
   
3. 
   Жергілікті жер түсінігі.
   
4. 
   Жергілікті заттар ұғымы.
   

Тақырыбы: Топогрфиялық карталардың мазмұны.

Тірек сөздер: топографиялық карталар, масштаб,

Картаны оқу дегеніміз не, Мысалы: газет, журнал, кітап оқу, ал каратны қалай оқимыз. Карталарға қарасақ, көптеген аттар, сандар, сызықтар, көптеген әртүрлі формадағы белгілерді де көруге болады. Бұлар не, яғни топографиялық шартты белгілер. Картаның төменгі бөлігінде масштабы, үш түрде сандық, атаулық, сызықтық түрде беріледі.

Картаның екі рамкасы бар, ішкі және сыртқы. Сыртқы жуан қара сызықпен, ішкісі жіңішке сызықпен беріледі. Рамканың жоғарғы жағы солтүстік, төменгі жағы оңтүстік, сол жағы батыс, оң жағы шығыс болып келеді. Рамканың жоғарғы жағында (картаның жоғарғы бөлігінде) әріппен, санмен, оның шифры (номенклатурасы) беріледі.

Барлық карталар вертикаль және горизанталь бағытта сызықтармен беріліп, квадрат болып сызылған. Вертикаль сызықтар –солтүстіктен оңтүстікке бағытталған, ал горизанталь сызықтар батыстан-шығысқа бағытталған. Бұл сызықтар карталардың координаттық торлары деп аталады. Егер кез келген масштабы 1:10000, 1:25000, 1: 50000 карталардың квадрат координатасын есептейтін болсақ. Мысалы: Картада масштабы 1:10000 карталардың ұзындығы 10 см тең, 1:25000 4см-ге, , 1:50000 2 см-ге тең.Карталардан қажетті координаталардың торларын табу үшін, ішкі және сыртқы рамкаларда санмен номерленеді.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Топографиялық карталардың мазмұны түсінігі.
   
2. 
   Топографиялық карталарды оқу.
   
3. 
   Сандық масштаб дегеніміз не,
   
4. 
   Атаулық масштаб дегеніміз не,
   
5. 
   Сызықтық масштаб түсінігі.
   

Тақырыбы: Топографиялық шартты белгілер.

Тірек сөздер:шартты белгілер, сызықтық, фигуралық, аудандық, анықтамалық

Барлық жергілікті жердің заттары, топографиялық карталарда арнайы топографиялық шартты белгілермен белгіленеді. Мысалы: орман топографиялық карталарда жасыл түспен беріледі. (Шын өмірде де ол жасыл түсті). Үйлер және басқа да құрылыстар тік бұрышты болып белгілінеді. ( Егер осы обьектілерді самалетпен төбесінен қарағанда тік бұрышты болып көрінеді) Ал өзендер көлдер, жылғалар, жалпы су жүйесі көк түспен беріледі. Дегенмен топографиялық карталарда барлық заттарды олардың өмірдегі қасиеттеріне қарай сипаттау мүмкін емес. Мысалы: ені 20 метрлік шоссені (үлкен жол) масштабы 1:200000 карталарда 0,1 мм-мен ғана береді, ал самалеттен қарағанда көрінбейтін кішкентай бұлақтар 1мм беріледі. Топографиялық карталарда жақсы көріну үшін, сонымен қатар шоссе және тағы басқа үлкен жолдар карталарда боялып анық көрсетіледі. Сонымен әрбір турист қандай белгілер карталарда масштабтық, ал қандай карталарда масштабсыз болып келеді білуі керек.

Брлық топографиялық шартты белгілерді, шартты тұрде бөліп қарастыруға болады.

1. 
   Сызықтық- бұл жолдар, байланыс сызықтары, электр беретін сызықтар, жылғалар, өзендер және т.б жатады. Бұл аталан шартты белгілір шын өмірде де ұзын,сызық сияқты болып келеді.
   
2. 
   Фигуралық- көпір, шіркеу, мұнара, электростанция, жекелеген құрылыстар жатады.
   
3. 
   Алып жатқан аумағы көп жерлер. Орман, батпақ, жыртылған жерлер, елді мекендер, шалғын және т.б.
   
4. 
   Анықтамалық-орманға анықтама беру, елді мекендер аты, темір жол станциялары, өзен, көл, тау.
   

1. 
   Топографиялық шартты белгілер түсінігі.
   
2. 
   Сызықтық шартты белгілер.
   
3. 
   Фигуралық шартты белгілер.
   
4. 
   Анықтамалық шартты белгілер
   

Тақырыбы: Топографиялық шартты белгілер.

1. 
   Жолдар және жол құрылыстары.
   

Бұл топтың он бір топографиялық белгісі бар, бұл белгілерді туристер міндетті түрде білуі қажет. Өзінің маршруты барысында, жаяу турист жолсызбен жүргеннің өзінде, жол бағдар жасау үшін қажет.

Жолдардың негізгі үш түрін бөліп қарастыруға болады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, грунт жолдары. Шосселік жолдар дегеніміз арнайы жасанды материалдармен жабылған, таспен яғни асфальтпен жамылған. Топографиялық карталарда шоссе бір-біріне параллель жатқан екі қара сызықпен беріледі.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Топографиялық карталарда жолдардың берілуі.
   
2. 
   Жолдардың негізгі үш түрі.
   
3. 
   Грунт жолдарының маңызы.
   
4. 
   Шосселік жолдарының маңызы.
   

Тақырыбы: Топографиялық шартты белгілер.

1. Гидрография

Тірек сөздер: гидрография, мұхит, теңіз, көл, өзен, бұлақ

Гидрографияға қатысты туристер білуге шарт сегіз белгі бар. Жаяу саяхат жасағанда саяхатшыға отта тамақ әзірлеу үшін өзен, көлдің, бұлақтың басқа су көздерінің жанына орналасады. Негізгі топографиялық карталарда өзендер масштабпен және масштабсыз беріледі. Барлғы өзеннің үлкендігімен картаның масштабына байланысты. Егер өзен кішкентай болса, оны ірі масштабты карталарда дәл көлемімен беру қиын, Ал өзеннің көлемі, ауданы, ұзындығы көп болса оны карталарға салу жеңіл болады. Яғни үлкен өзендер масштабпен беріледі. Үлкен өзендердің жағалау сызықтары болады, көк түспен боялады. Шағын өзендер тек ирек сызықпен беріледі.

Теңіз, көл, тоған – жіңішке көк түсті сызықпен және көк түспен боялады.

Халық жиі қоныстанған елді мекенде құдықтар ірі масштабты карталарда ғана көрсетіледі. Құдықтың белгісі-1мм болатын көк дөңгелек, ортасында нүктесі бар.

Бұлақтар- егер суы тұрақты, құрғап қалмайтын болса, топографиялық карталарда диаматрі 1мм болатын көк түсті дөңгелек.

Батпақтар-екі типі болады: кісі өте алатын және кісінің өтуіне қиын немесе мүлдем өте алмайды. Осыған байланысты шартты белгілердің де екі түрі бар.

Суы мол балшық жерлер- бұл батпақты, сулы жерлерде кездесіп құрғатуды талап ететін жерлер. Бұл белгілер кәдімгі жылғаларға ұқсайды, тек қатты ирелеңдеген болып келеді.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Гидрография ғылымының зерттеу нысаны.
   
2. 
   Гидрографияға жататын нысандар.
   
3. 
   Өзендер неліктен масштабпен және масштабсыз беріледі.
   
4. 
   Бұлақтар топографиялық карталарда қанша мм –мен беріледі.
   
5. 
   Құдықтар топографиялық карталарда қанша мм-менберіледі.
   

Тақырыбы: Топогрфиялық шартты белгілер.

1. 
   Өсімдік әлемі.
   

Бұл топқа он бес топографиялық шартты белгі бар, лоардың көпшілігі аумақты жерді алып жатқандықтан масштабпен беріледі.

Бірінші белгіоларды жасанды және табиғи өсімдіктер алып жатыр. Кез-келген орманның алаңы, шалғыны, батпағы болады. Яғни олардың барлығының шекарасы бар, топографиялық карталарда көрсетуге болады. №олардың шекаралары уақ қара нүктелермен беріледі, нүктелерінің арақашықтығы 1мм шамасында.

Орманның шартты белгісі жасыл фон (түс). Егер орман қарт болса онда қою жасыл түспен беріледі. Ал орман енді отырғызылған болса, ашық жасыл түспен беріледі. Сонымен қатар елді мекендердегі парктер де жасыл түспен беріледі. Орманның қасында өзіне тән шартты белгілер тұрады.

Жаңадан отырғызылған орман алқабы (табиғи немесе жасанды) ашық жасыл түспен беріледі және фонда кіщкентай қара дөңгелектер болады.

Бау-бақшалар- жасыл фон, кішкентай қара дөңгелектер тіке болып түседі. Кесілген орман-ақ фон, Сирек орман- ақфонда орналасады. Кішкентай қара дөңгелектері бар.

Ірі масштабты карталарда жеке тұрған бұталар, ағаштар да көрсетіліеді. Және өзіне тән шартты белгісі бар.

Жіңішке жолақты ормандар карталарда жасыл фон ені тым жіңішке блғандықтан масштабсыз беріледі.Жол бойында егілген ағаштардың да өзінің шартты белгісі бар. Жек тұрған ағаш немесе бұта турист үшін маңызды рол атқарады.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   Топографиялық карталарда өсімдік әлемінң қанша шартты белгісі бар.
   
2. 
   Орманның түсінің шартты белгісі.
   
3. 
   Қарт ормандар қандай түспен беріледі.
   
4. 
   Жас ормандар фоны қандай түспен беріледі.