-кесте – Берілген технологиялық операциялардың тоғыспа кстесі

Орташа жүктеу коэффициентін анықтаймыз:

мұндағы Т _{данак.пр.} – жобалық даналық-калькуляциялық уақыт, мин;

Т_{данак.жоб.}– құрастыру вариантының операция бойынша нормалық уақыты, мин;

Т_{данак.баз.} – базалық варианттың операция бойынша нормалық уақыты, мин;

N₁ – асыражүктелген тетіктердің қабылданған шығару бағдарламасы, дана;

F_д. – Жабдықтың жұмыс істеу уақытының нақты қоры, сағ;

К_вн. – нормалық орындау коэффициенті.

С_п. – станоктардың қабылданған саны,дана;

Жабдықтың орташа жүктеме коэффициентін анықтаймыз

∑С_п. –станоктың қабылданған суммалық саны, дана

3.2 Учаскелердегі жұмысшылар санын және құрамын анықтау

К_мо. – көпстанокты қызмет ету коэффициенті;

Р_р. – берілген сатыдағы жұмысшы саны, адам.

мұндағы К_тп. – сатыға сәйкес келетін тарифтік коэффициент.

Негізгі жұмысшылар саны:

Р_көм. = 440,2=8,8 Р_көм.пр =8 адам

Р_бас. = (44+8)·0,08= 4,16; Р_бас.пр = 4адам

Р_моп = (44+8)·0,02=1,04; Р_моп. =2 адам

3.3 Учаскелердің ауданын анықтау

Участкенің өндірістік ауданы:
S_уч.пр. = S_уд·С_нег.уч.; (3.12)
мұндағы S_уд – бір станоктың меншікті ауданы , м²;

С_нег.уч. – берілген группаның участкесіндегі станоктың қабылданған саны, дана.

S_к = 975·0,02= 19,5м²

S_зм = S_уч.пр. · (0,1…0,15); (3.14)

S_зм =975·0,1=97,5 м².
Дайын тетіктердің қоймасы:
S_г.д.= S_уч.пр·0,06; (3.15)

S_г.д =975·0,06=58,5 м².

S_м=7 м².

S_всп=19,5+97,5+58,5+7=182,5 м².

S_орт.уч=975+182,5=1160,5 м².

мұндағы В – ғимарат ені, м.

V_орт.уч= 1160,5 ·8,4=9748,2 м³.

4 Қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі

Диплом жобасының бұл бөлімінде “төлкені” жобалау және оны дайындау барысындағы қауіпсіздік сұрақтарын қарастырамыз.

Мен дипломалды практикалық жұмысты «Арал Пертролеум Кэпитал» кәсіпорында өткіздім. Бұл кәсіпорын Қазақстандағы ең ірі кәсіпорындардың бірі. Олар сериялық өндірістегі бұйымдарды шығарады. Компанияда қызметкерлерді әр бөлімге бөліп қойылған.

Диплодық жоба тақырыбыма байланысты сериялық өндірісте төлкені алу технологиясына бірнеше құрал-жабдықтар қажет. Олар: токарлы-бұрамакескіш, қыздыру пеші, жонғыш станок, құйма болаттар мен дайындамалар.Осы процесстерді орындау барысындағы қауіпсіздік шараларының алдын алу.
4.1 ҚР Техникалық реттеу туралы заңы

Диплом жобасының бұл бөлімі Қазақстан Республикасының келесі заңнамалары мен нормативтік құжаттарына сүйене отырып жазылған:

- Қазақстан Республикасының № 252-ІІІ «Еңбек кодексі» 15.05.2007 жыл;

- Қазақстан Республикасының «Өрт қауіпсіздігі туралы» 22.11.1996 жыл;

- Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңы, 2012жыл өзгертулермен ;

- Қазақстан Республикасының ҚНжЕ 2.04.05-01 «Жылыту, желдету, ауаны баптау».

Көлемдік қалыптау цехында келесі зиянды еңбек шарттары бар: шу және діріл, өндірістік ортадағы зиянды газдар, жасанды жарықтандыру.Өндіріс орталығының қауіпті шарттары: электр тогы және өрт.
4.2 Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды талдау. Цехтағы

жарықтандыруды есептеу

Сериялық өндірісте төлкені жасау цехтарда жүргізіледі. Цехтарда сонымен қатар қауіпті апаттық жарықтандырулар болады. Ол жұмыстық жарық сөнген кезде іске қосылады. Апаттық жарықталудың шамдары жеке көзден қосылады және жұмыстық жарықтан 5% кем жарықты қамтамасыз етеді, бірақ бөлменің жұмыстық бетінде 2 лк кем емес және кәсіпорынның территориясында 1лк жарықты қамтамасыз етеді.

Цехтарда табиғи жарықтану терезелер арқылы іске асырылады ол өте тиімді болғанымен ол жеткіліксіз , сондықтан жасанды жарықтану міндетті түрде болуы тиіс, ол яғни шамдар.

Жұмыстың сапалы орындалуы үшін әрі жұмысшыға жарықтану қолайлы болу үшін, біз зертханалық бөлме шамдар саның үлесті қуат әдісі арқылы есептейміз.

(4.1)

n – шамдар саны – 30;

w_p – үлесті қуат – 25 Вт/м²;

P_л – шам қуаты – 50 Вт;

S – цех бөлмесінің ауданы – 975 м²

Сонда, цехтағы шамдар саны 17 дана болуы қажет.

Жұмыс орнында жарықтану деңгейі жоғары әрі бірқалыпты болу үшін келесі шаралар жүгізіледі:

– терезелерді жуу (жылына кем дегенде 3 рет);

– жанып кеткен шамдарды ауыстыру, шамдарды уақытылы жөндеу және жуу;

– жарық болу үшін төбені және іргелерді ақ түспен бояу.

Табиғи және механикалық желдеткіш артық жылу мен ысуды азайту үшін арналған жалпы табиғи желдеткіш кеңістікті аэрация және желдету арқылы іске асады. Аэрация үшін ғимарат қабырғасында тетіктер қарастырылған. Сериялық өндірістерде төлкені жасап шығару үшін жарық жеткілікті болу керек. Себебі төлкені өңдеген кезде жарықтың жетіспеуі қауіптілікті тудырады.

Цехтың микроклимат параметрлері .Цехтағы жұмыс орташа физикалық ауыр жұмыстар категориясына жатады . Бұл категориядағы жұмысқа арналған температура нормалары , салыстырмалы дымқылдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы :

а ) салқын жыл мезгілінде :

• 
  ауа температурасы – t = 16-18 ⁰С;
  
• 
  ауа қозғалысының жылдамдығы – V_b =0,3-0,2 м/с;
  
• 
  ауаның салыстырмалы дымқылдылығы – 60%-40%
  

• 
  ауа температурасы – t = 20-23 ⁰С;
  
• 
  ауа қозғалысының жылдамдығы – V_b =0,3-0,4 м/с;
  

Өндірістік бөлмелерді салқын ауаның кіруінен қорғау үшін, кіретін жерлерді шлюздермен жабдықтайды, есіктердің аралықтарын жеңіл, салмақсыз пердемен(буркеулер) жабады. Қосарланып шыныланған терезелерді қолданады, қоршауларды, едендерді жылытады.

Жыл мезгілінде жəне жұмысшының жылумен сəулеленуі, ауырлығы

бойынша жұмыс категориясына байланысты СНжЕ ҚР 4.02-42-2006-да ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасы белгіленгендей, орынды желдету, кондиционерлеу жəне жылыту. Салқын кездерде бірқалыпты жылыту жағдайын жасау үшін, жекелеген бөлімшелерде мен жұмыс орындарында сəулелі жылытқыштарды қолданған жөн.

Ауаның қозғалысы V>0,15 м/с жылдамдығы кезінде сезіле бастайды.Оның адам ағзасына əсері, t_в ауаның температурасымен жəне t_ч адамның денесімен, сонымен қатар салыстырмалы ылғалдылықпен В_с бірігіп біліне бастайды. T_вч кезінде, егер В жоғарлатсақ, онда жылу бөлгіш конвекциясы мен булану күшейе бастайды(В₀ төмен болғанда), яғни, адамның көңіл-күйі жақсарып, жұмысқа қабілеттілігі артады. Дегенмен, t_в өте төмен болған кезде, жылуды жоғалту біршама жоғарлайды жəне соның салдарынан ағза салқындап, тоңа бастайды, В_с жоғары кезінденде одан əрі күшейе түседі.
4.2.2 Желдету жүйелері

Бұл тарауда желдету жүйелерін қарастырамыз. Есептеу бойынша зертханалық бөлменің ұзындығы 20м, ені 18м, биіктігі 8,4м. Желдету зертханалық алаңдағы санитарлы – гигиеналық жағдайларды қамтамассыз ететін негізгі құрал болып табылады. Жаз мезгілінде негізгі қызметті табиғи желдету атқарады .

Желдету өзінің мәні бойынша аралас және жергілікті болып бөлінеді, ал бөлмеге таза ауа жіберу тәсілі бойынша табиғи және механикалық болып бөлінеді.

Аралас желдетуді, ауаны ағызып жəне шығарып тастау үшін табиғи

желдетуді ішінара(анда-санда, жарым –жартылай) механикалыққа қосымша

қолдануға болады. Апаттық(авариялық) желдету ауаға кенеттен көп мөлшерде зиянды немесе жарылуға қауіпті газдардың түсуі мүмкін өндірістік бөлмелерде қолданылады. Ол сорып алынады жəне өртке жарылысқа қауіпті А,Б,В категорияларын басқа, барлық кəсіпорындарға арналған желдетудің жұмыс жүйесімен бірігіп, ауа алмасуын 8-ден кем жасалмауын қамтамасыз етуі қажет.

Жергілікті желдету, бөлінетін зияндылықтарды тура пайда болған жерінде жойып(алып тастау үшін)жəне олардың таралуын, барлық өндірістік

бөлмелердің ауасында, болдырмауға арналған. Ол жергілікті сораптар сияқты, сорып алатын желдету түрінде, сонымен қатар ағынды түрінде-жеңіл

бүркемелер(перделер), душ жəне оазис түрінде орындалады. Жалпылама желдететін алаңдардың барлық жерінде зиянды бөлінділер құралатын жағдайларда ғана орнатады. Бұл кезде зертханадағы ауа алмасу желдету алаңындағы ауа алмасу біркелкі қамтамассыздандырылады.

Жалпы алмасу желдету зертханадағы барлық жеріндегі ауа бір сағаттың ішінде қанша рет көрсетіп ауа алмасуын еселігімен сипаттайды.

(4.2)

Артық жылуды жою үшін ауа алмасуын есептеу:

(4.3)

мұндағы бөлмедегі жылу артықтары, Вч;

с – құрғақ ауаның жылу сыйымдылығы с = 1кДм;

кететін ауаның температурасы, 20с;

келетін ауаның жылу температурасы,

Жылу артықтығын анықтайтын формулалар:

Адамдардың жылу бөлуі

Терезенің тұсынан күн радиациясының, жылудың түсуі:

Бір қабатты шынылау ағаш вт/м² . Екі қабатты шыныланған терезелер үшін металдың терезе жақтауы бар К=125 бар түзету көбейтіндісі

(4.10)

Жобалайтын аймақты әртүрлі жабдықтар қауіпті жағдайлар туғызады, электр қозғалтқыштар және көтергіш машиналарының электр жабдықтары, цех ішіндегі электрленген пресс,кескіш,крандар , тағы басқа қондырғылардан сақтану үшін келесі шараларды іске асырады: оқшаулау, ТВ-4 қондырғысын қоршау, ток жүретін бөлімдерін алыстату.

Егерде жұмысшы электрмен жалғанған металдық бөліктерге қолы тиіп кетпес үшін электрленген металдық бөліктерді жерлендірген жөн.

Жобаланған қалыптау цехында электр тогымен істейтін жабдықтарға электр қозғалтқыштар жатады, және де электр тогына арналған сымдар, пісіріп дәнекерлеу жабдықтары бар. Электрлік токтан қорғанудың бірден-бірі жолы, қорғаныштың дара құралы және қорғанышты сөндіргіш ол - жерлендіру . Жобаланып отырған цехта жұмыстық кернеу 380 вольтты құрайды . Осыған сәйкес адамды электр тогынан қорғау проблемасы пайда болады. Барлық ток жүруші бөлікке және бу-ауалы өткізгіштерде электр тогы қауіпін ескертетін бағдарламалар жабыстырылуы тиіс. Жүйе тәртібі изоляцияланған , сондықтан электрлік токтың қауіпсіз қорғанышы ретінде жерлендіруді қолданамыз . Жерлендірушілер ретінде диаметрі 50 мм және ұзындығы 2,5 метр тік болат құбырларды қолданылады .

Жерге тік орнатылған жеке құбырлы жерлендіруші кедергісін мына формуламен анықтайды .
(4.11)
мұндағы - топырақтың салыстырмалы кедергісі ,

= ;

l - құбырдың ұзындығы , м

l =2,5 м ;

d - құбырдың сыртқы диаметрі , м

d =0,05 м ;

t - құбырдың орналасу тереңдігі, м

t =0,7 м .

R_дon = 4О_м.

- топыраққа жерлендірушілерді орналастыруды еске алғандағы коэффициент. = 0,73.

Бірдей саны 14 дана жерлендірушілерді қабылдаймыз .

Металл жолақтың кедергісін құбырлы жерлендірушілермен қосуы үшін қабылдаймыз :
(4.13)
мұндағы l – жолақтың ұзындығы , м

l =10 м ;

b – жолақтың ені , м

b =0,04 м .

Мүмкін мәнмен салыстырғанда [ R_гр ]=4 Ом .

[ R_гр ]> R_гр .
Ток әсері 1 мА , ал жиілігі 50 Гц болғанда рұқсат етіледі.

Егер цехта жұмысшы адамдар жоқ болса , онда дара қорғаныш құралдарын бермейді .

Жерлендіргіштер табиғи жəне жасанды болып бөлінеді. Табиғи жерлендіргіш коммуникациялардың жəне басқа құрылғылардың электр өткізгіш бөлігінде жерде болуы мүмкін (металлдық жəне темір бетонды). Ауыспалы тоқты электр қондырғыларында кернеуі 1000 В-қа дейінгі жерлендіргіш құрылғылардың кедергісі 4 Ом-нан аспауы қажет.

Нөлдендіру дегеніміз кернеуде болуы мүмкін, бұл нөлдік қорғанастық

жетектердің металдық тоқ өткізбейтін бөліктерімен арнайы электрлік жалғануы. Нөлдендірудің қызметі- нөлдендірілген корпуста фазаның біреуі

қысқа тұйықталған кезде осы фазаның тізбегінде қысқа тұйықталған тоқ пайда болады, ол тоқтық қорғанысқа əсер ете отырып, тізбектен апаттық аймақты өшіреді. Нөлдендіру кернеуі 1000 В-қа дейінгі жерлендірілген бейтарап, үш фазалы торапта қолданылады. Нөлдендірілген торапта нөлдік қорғаныстық өткізгіш пен нөлдік жұмысшы өткізгішті ажырата білу қажет. Біріншісі электр қондырғылардың нөлдендірілген бөлігімен жерлендірілген нөлдік жұмысшы өткізгішін жалғайтын өткізгішті айтады.
4.4 Өрт қауіпсіздігі

Сериялық өндірісте өрт қауіпсіздігін тудыратын заттар болуы мүмкін. Сол ушін өндірістік орында өрт қауіпсіздігін мемлекеттік өртке қарсы ұйымы бақылап отырады. Кәсіпорын өртке қарсы шараларын ұйымдастырып олардың орындалуын бақылайтын мемлекеттік өртке қарсы ұйымның инспекторы бекітіледі.

Өндірістік объектілердегі өрт қорғанысы (жарылыс қорғанысы): объектінің өртке тұрақтылық дəрежесін жəне жеке элементтері мен құрылымдарының өртке тұрақтылық шектерін дұрыс таңдаумен; өрт ошағы

пайда болған жағдайда өрттің таралуын шектеумен; өндіріс учаскелеріндегі

жарылыс қауіпті учаскелерді оларды қорғаныстық кабиналарда бункерлеумен жəне қаптаумен; жарлысты белсенді басу жүйелерін қолданумен; ғимараттар мен үймереттерде бірден əсер ететін жүйелерді қабылдаумен; түтінге қарсы жүйелерді қолданумен; адамдарды қауіпсіз эвакуациялауды қамтамасыз етумен; дабылдық, хабарлауыш жəне өртті сөндіру құралдарын қолданумен; өрт қорғанысын, газдық құтқару жəне тау-кен құтқару қызметін ұйымдастырумен қамтамасыз етіледі.

Бұл объектілерді мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары екі жылда бір рет жоспарлы тексереді және жыл сайын жоспарлы тексеру кезеңінде айқындалған өрт қауіпсіздігі саласындағы нормаларды, ережелер мен стандарттарды бұзушылықтарды жоюдың орындалуын бақылауды жүзеге асырады.

Өрт сөндіру құралдары. Өрт сөндіру құралдары алғашқы, стационарларлы жəне қозғалысты болып бөлінеді. Алғашқы өрт сөндіру құралдарына гидропомтар, шелек, құм, су, асбестік жабындар жəне т.б.жатады.

Химиялық көбікті өрт сөндіргіш типті ОХВП – 10 құрамында қышқыл ерітіндісі бар. Полиэтиленді стаканы бар болат баллонынан тұрады. Химиялық көбікті өрт сөндіргіштің əсер ету ұзақтығы 60-65 с. құрайды. Көмір қышқыл өрт сөндіргіш құралдары көмір қышқылды баллоннан, иілмелі металл шлангіден, диффузор, тұтқа мен сақтандырғыштан тұрады.

Көмір қышқыл өрт сөндіргіштің əсер ету уақыты 60 с. ал таралу қарқындылығы 2 метрді құрайды.

Бром этилді көмір қышқыл өрт сөндіргіш құралы (ОУБ-7) бронды этил толтырылған баллоннан көмір екі оксиді бар сығылған ауадан тұрады. Əсер ету уақыты ОУБ-7 35-40 с., ал ұзындығы 5-6 метр құрайды ОУБ -7 жіберу тұтқасымен іске қосылады.

Ұнтақты өрт сөндіргіш құралдары (ОПС-6, ОПС-10) сиымдылығы 6 немесе 10 литр, корпустан,сақтандырғыш клапаны бар қалпақшалардан, потрубок арқылы корпусқа қосылған газды баллонниктерден тұрады. Ұнтақты өрт сөндіргіштің əсер ету уақыты – 30 с, жұмыс қысымы 8*10⁵Па, ал газды баллонниктердегі алғашғы қысымы 15*10⁶ Па құрайды.

Адамдарды қауіпсіз оқшаулауды қамтамасыз ету.

Өрттің қауіпті факторларының адамға əсерінің алдын-алу үшін, ғимаратты жобалау кезінде ғимараттан адамдардың жылдам шығып кетуін қамтамасыз етуі қажет. Өрттің алғашқы кезеңінде адамға төнетін қауіп ол жоғары температура, оттегі концентрациясының төмендеуі жəне ғимарат ауасында улы заттардың пайда болуы, сонымен бірге түтіннің салдарынан көріну дəрежесінің төмендеуі. Өрт пайда болған кезінен адамға қауіптілік төгенге дейінгі жағдай өрттің критикалық ұзақтығы деп аталады.

5 Экономикалық бөлім
Бұл дипломдық жобада сериялық өндірісте «Төлке» тетігінің технологиялық процесін құру жобасын жетілдіру көрсетілген. Осы жобаны жетілдіру үшін қазіргі таңда күрделі экономикалық процестерді талдай білу қажет. Өндірістердің ең бір алдыңғы қатарлы дамыуын дұрыс айыра білу болашақ инженер мен міндетті жаңа техникалық немесе прогрессивтік технологиялық жобалау жұмыстарын өткізген кезде олардың базалық варианттармен салыстарып, экономикалық тиімділігін анықтау мен есептеу әдістермен анықтауға арналған.

Төлкені сериялық өндірісте пайдалану үшін экономикалық тиімділігін есептеу қажет. Сондықтан біз жобалаған дипломдақ жобада төлкенің жалпы қорымен қосымша енгізген бағдарламаның озіндік құнын есептедім. Оны озін қанша уақытта ақтайды, қанша табыс алып келетінін қарастырдым.

Мен дипломалды практикалық жұмысты «Арал Пертролеум Кэпитал» кәсіпорында өткіздім. Бұл кәсіпорын Қазақстандағы ең ірі кәсіпорындардың бірі. Олар сериялық өндірістегі бұйымдарды шығарады. Компанияда қызметкерлерді әр бөлімге бөліп қойылған. Шығарған өнімдердің экономикалық тұрғыда қанша табыс алып келетінін және шығын көздерін есептейтін арнайы бөлімдер бар. Осы өткен дипломалды практикада сериялық өндірісте қолданылатын бұйымдарды зерттедім.

Өнімнің жылдық бағдарламасы N =3000 дана. Осы бөлімде бір тетіктің өзіндік құнын есептеуді жүргіземіз.

Барлық станоктар: станок.

5.2 Амортизациялық қор есебі

Амортизация- капиталдың тозу көлемін бағалау; негізгі капиталдың ауысқан күні.

Ғимараттың амортизациясы амортизация нормалары мен ғимаратты

Негізгі өндірістік қор және жылдық амортизациялық жарна (5.2-кесте) көрсетілген.

5.3 Айналым қаражатын есептеу

Айналым қаражатының басты элементі-шикізат, былайша айтқанда, материалдар. Бұл жұмыста өңделетін өнімге қажетті материалды ғана есептейміз. Бағдарламаға жұмсалатын материалдың көлемі. Негізгі материалдардың бағасы мына формуламен анықталады:
М=(Q_з×Ц_м×К_тр – q_отх×Ц_отх) × N, (5.3)
мұндағы Q_з – дайындама массасы, кг;

Ц_м – 1 кг материалдың бағасы, тг;

К_тр – транспортты шығын коэффициенті,

q_отх – қалдық массасы, кг;

Ц_отх – 1 кг қалдықтың бағасы, тг.

М_проект =(3,8·76,33·1,05-1,1·3,05)·3000 = 903605,1тг.

М_баз =(5,4·76,33·1,05-2,7·3,05)·3000 = 424,5561тг.
5.3-кесте – Негізгі материалдың ведомосты

Тетіктер атауы және нөмірі	Дайындама түрлері	Мате риалы	Тетіктер массасы		Қалдық массасы		Транспорттау ескерілген дайындама бағасы			Қалдық бағасы			Қалдық материалының жылдық бағасының саны
Жалғастырғыш АМ2.02.05.012			тазалай	қаралтым	1 д	N	1 д	N	1 д		N	1 д		N
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10		11	12		13
Жобалық вариант	Қалыпта штамптау	12ХН3А	3,8	2,7	1,1	3300	304,5	943500	3,35		10050	301,2		903605,1
Базалық вариант	Соғылма	12ХН3А	5,4	2,7	2,7	6100	432,8	1298400	8,23		24690	424,5		1273668,3

Негізгі материал. Кәсіпорынның негізгі материалға қажетті көлемін есептеу әдісі (5.4 – кесте) кестеде келтірілген.

5.4-кесте-Кәсіпорынның негізгі материалға қажетті көлемін есептеу

Көмекші материал негізгі материалдан 2 пайыз мөлшерінде алынады:
71400,0 ∙ 0,02 = 1428,0 тг

5.4 Жұмысшылар мен қызметкерлердің саны және жалақыларының қоры

Өнеркәсіпте жұмысшылар екі топқа бөлінеді- негізгі және көмекші.

Бұл жұмысшылар – дайындалып жатқан өнімнің өндіріс процесіне тікелей қатысушылары,оларды ұйымдастыру бөлімінде есептедік.
Негізгі жұмысшылар саны:
Р_нег.уч = 44 адам.
Көмекші жұмысшылар саны:
Р_көм.= Р_нег.уч·(0,2..0,25); (5.4)

Р_всп. = 440,2=8,8 Р_көм.пр =8 адам

Р_рук.= (Р_нег.уч +Р_көм )·(0,08..0,1); (5.5)

Р_бас. = (44+8)·0,08= 4,16; Р_бас.пр = 4адам
Барлық жұмысшылар саны – 56 адам
5.4.2Қызметкерлер
Өнеркәсіп салаларындағы қызметкерлерге техника инженерлері, инженер – экономистер, есеп шот қызметкерлері және кіші қызмет атқарушылар жатады. Бұл қызметкерлердің санын негізгі және көмекші жұмысшылардың санына қарай пайызбен есептейді. Өнеркәсіп салаларында қызметкерлердің санын орта есеппен 5 кесте бойынша келесі мөлшерде алуға болады:
5.4–кесте-Қызметкерлердің санын есептеу

Қызметі	Жұмысшылар саны	Айлық оклад	Барлық жұмысшылардың айлық оклады
Аға шебер	2	33000	66000
Ауысым шебер	2	24000	48000
Барлық жетекшілер	4	−	114000
Кіші қызметкерлер	2	9000	18000
Барлық МОП	2	−	18000

5.4.3 Жалақы қорын есептеу

Кәсіпорында орындардың жұмыстарының күрделілігіне сәйкес түрлі разрядқа жататындығынан жұмысшылар негізінде алты разрядқа бөлінеді. Жалақыны есептеу үшін жұмысшылардың разрядын есептеп шығару керек. Мысалы, кәсіпорында негізгі жұмысшылардың орта разряды –төртінші разряд, көмекші жұмысшылардың разряды-екінші разряд болсын. 6 кестеде әр разрядтың тарифтік коэффициенттері келтірілген-төртінші разрядтікі-2,06; екінші разрядтікі – 1,47.

Әр уақытта халықшаруашылығы бойынша минималдық еңбек ақының мөлшері туралы статистикалық мәлімет беріліп отырады. Осы мәлімет бойынша ай сайындық минималдық сағаттық еңбек ақының мөлшері мына формула бойынша есептеліп отырады:

E_А- елдегі минималдық еңбек ақы, теңгемен;

Ж_к – бір айдағы жұмыс күндерінің саны;

К_с –бір жұмыс күніндегі сағаттардың саны.

1. 
   Негізгі жұмысшылардың еңбек ақылары жұмысшылардың кесімді нысаны бойынша есептеледі, былайша айтқанда, өндірілген өнімнің көлемі бойынша есептеу формуласы:
   

T_T –технологиялық процестің ұзақтылығы, сағатпен;

C_T – разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақының мөлшері, теңгемен.

Е_ТК = 3000 ∙ 2,14 ∙ 250,084 = теңге

2. 
   Көмекші жұмысшылардың еңбек ақылары- жалақылардың мерзімді нысаны бойынша есептеледі, бойынша айтқанда, неше сағат жұмыс атқарғанына сәйкес төленеді:
   

Е_ТК = Ж_К ∙У_К ∙ С_Т (5.8)

У_К – уақыттың жылдық нақты қоры, сағатпен;

С_Т – разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақының мөлшері, теңгемен.

Көмекші жұмысшыларға тарифтік еңбек ақылардың қосымша түрлі төлемдер жасалады. Үстеме төлемдердің мөлшері жылдық тарифтік еңбек ақыларынан 4-5 пайыз шамасында, сыйлық – 25 пайыз мөлшерінде болады. Демалысқа шыққан кезде қосымша еңбек ақы төленеді, оның мөлшері жылдық тарифтік еңбек ақыдан 9 пайыз шамасында. Сонда көмекші жұмысшылардың жылдық еңбек ақылары мына формула бойынша есептеледі:

a) Аға шебердің тариф бойынша жылдық еңбек ақылары мына формуламен есептеледі:

U – орта разряд бойынша орта айлық тарифтік еңбек ақыларының мөлшері.

12 – жылдағы айлардың саны.

Қызметкерлердің басқа топтарының жалақылары да осы әдіспен есептеледі, есептеуде ең бірінші мәселе- қызметкерлердің әр тобының орта категорияларын анықтап, осы категорияның сағаттық тарифтік еңбек ақыларын 6 кестедегі берілген мәліметтер бойынша есептеп шығару керек.

Кәсіпорындарда мамандарға да сыйлық төленеді, ол сыйлықтардың мөлшері алып отырған еңбек ақыларынан 30-40 пайыз мөлшерінде болады, сондықтан:

ә)ауысым шеберлердің жылдық еңбек ақылары мына мөлшерде болады:

W_ТИ =Е_ТИ(1+40/100)= 1,40E_ТИ (5.11)
б)инженер – экономистердің жылдық еңбек ақылары мына мөлшерде болады:

Е_ИЭ=ИЭ U 12 (5.12)

С_Т =C_AM ∙ 1,18 (5.14)

Кіші қызметкерлердің жылдық жалақыларының мөлшері мына формуламен есептеледі:

A_C – орта айлық еңбек ақылары;

12 – жылдағы айлардың саны.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің орта айлық жалақылары 5.5–кестеде келтірілген.
5.5–кесте ТИҚ, ИЭ, ЕШҚ және КҚ жылдық және орта айлық жалақылары

Жұмысшылар мен қызметкерлердің аталуы	Жалпы жылдық жалақы, мың теңге	Орта есеппен әрбір жұмыскерге келетін жалақы, теңге
1.Негізгі жұмысшылар	23440,9	279047
2.Көмекші жұмысшылар	3247,06	81175
3.Аға шеберлер	1457,08	728500
4.Инженер-экономист және есеп шот қызметкерлері	1895,08	157923
5.Кіші қызметкерлері	53242,506	44368
Барлығы	83281,726

5.5 Шығындар есебі

Шығындардың кешенді статьяларына мыналар кіреді:

1. 
   Жабдықтарды күту пайдаланудағы шығындар.
   
2. 
   Цехтық шығындар.
   
3. 
   Жалпы зауыттық, өндірістік шығындар.
   
4. 
   Өндірістен тыс шығындар.
   

1. 
   Негізгі материалдар.
   
2. 
   Жалақы қоры.
   

Өндірісте қолданатын құрал-жабдықтардың күтімі мен пайдалануына қаржы жұмсалады. Сол шығындардың тізімі мен мөлшері 8 кестеде жинақталған.

1) Жабдықтарды күту үшін жұмсалатын материалдық шығынның мөлшерін негізгі материалдың құнынан 3 пайыз ретінде алуға болады.

2) Өндірістік мақсатқа жұмсалатын энергияларды 3.7–кестесінен алу керек.

3) Кәсіпорындағы көмекші жұмысшылардың жартысы жабдықтарға қызмет етумен айналысады. Сондықтан 3.7–кестедегі көмекші жұмысшылардың жалпы жалақыларының 50 пайызы – осы жұмысшылардың жалпы жалақылары. Бұлар көбінесе жабдықтарды жұмыс күйінде ұстап тұратын жөндеу9шілер, электриктер т.б. Әлеуметтік қамсыздандыру жарнасының мөлшерін жалпы жалақы қорынан 26 пайыз ретіндей алу керек.

4) Амортизациялық жарналар 6.2 кестеден алынады.

5) Аз құнды тез тозғыш аспаптар мен қондырғыларды күтуге, жөндеуге, жаңартуға жұмсалатын шығындардың мөлшерін негізгі жұмысшылардың жалпы жалақыларынан 1 пайыз шамасында алу керек.

5.5.1 Цехтардың шығындарын есептеу

Цехтық шығындарға өндіріс жұмыстарымен байланысты барлық шығындар жатады. Ол шығындар 9 кестеде көрсетілген.

Мұндағы шығындарды есептеу әдісі:

1. 
   Көмекші жұмысшылардың, қызметкерлердің жалақыларын 7 пайыз кестеден алу керек. Әлеуметтік қамсыздандыру жарнасының және зейнетақы қорының мөлшерін жалпы жалақыларынан 26 пайыз шамасындай алу керек.
   
2. 
   Жарық түсіруге, тұрмыстық қажетке энергиялардың шығындарын 5.4 кесте бойынша алу.
   
3. 
   Өндірістік және шаруашылық инвентарьларды күту үшін қажетті шығынның мөлшері 6.2 кесте бойынша сол элементтердің алғашқы құнынан 8 пайыз шамасындай алынады.
   
4. 
   Амортизациялық жарналары 6.2 кестеден алынады.
   
5. 
   Ағымдағы жөндеуге арналған шығындардың мөлшерін кесте бойынша элементтердің алғашқы құнынан 2 пайыз шамасындай алу керек.
   
6. 
   Басқа шығындардың мөлшері негізгі жұмысшылардың негізгі жалақыларынан 3 пайыз шамасындай алынады.
   

2. 
   Жалпы зауыттық шығындарды есептеу
   

23440900 ∙ 0,7 = 16408630 теңге

Өндірістен тыс шығындарға тұтынушыларға бұйымдарды тиеу, жіберу және тасымалдау шығындары жатады. Орта есеппен бұл шығындардың мөлшері зауыттық өзіндік құнынан 1 пайыз мөлшерінде алынады:

5. 
   Кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштер.Экономикалық тиімділік
   

АҚН- айналым қаражатының нормативі, мың теңгемен.

Пайдалылықты 40% деп белгілейтін болсақ, онда бұйым бағасы:

П – пайданың мөлшері, теңгемен;

Өтқ – толық өзіндік құн, теңгемен.
П=(40/100) ∙ 96 103,8 = 38 441,6 мың. Тг

Күрделі қаржыны қайтару мерзімі:

Сериялы өндірісте төлкелер аумағы көп болған жағдайда, онда арнайы тексеру автоматтарын қолданған жөн. Диплодық жоба тақырыбыма байланысты сериялық өндірісте төлкені алу технологиясына бірнеше құрал-жабдықтар қажет. Олар: қыздыру пеші, ию қалыбы, жонғыш білдек, құйма болаттар мен дайындамалар.Осы процесстерді орындау барысындағы қауіпсіздік шараларының алдын алу. Сол үшін қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі қарастырылған.

Жобалық нұсқаны өндіріске ендіру 380441,6 мың тг. көлемінде таза табыс беретінін көрсеткен бастапқы мен жобалық нұсқалардың экономикалық салыстырылуы жүргізілді. Шыққан шығындарды 2 жыл ішінде өтеуге болады.

ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДЕБИЕТТЕP ТІЗІМІ

2. Мендебaев Т.М., Дaулетбaкoв A.И. Мaшинa жacaу технoлoгияcы бoйыншa куpcтық жoбaлaу.- Aлмaты: Мектеп, 1987, 83 б.

3. Ишмухaмбетoвa Т.P., Кaпaнoвa A.К. Кәcіпкеpлік іc-әpекеттің экoнoмикaлық негізі.- Aлмaты: 2001, 68 б.

4. Cпpaвoчник технoлoгa-мaшинocтpoителя. В 2-х т.Т. 1/Пoд pед.A.Г. Кocилoвoй и P.К. Мещеpякoвa. – 2-е изд., пеpеpaб. и дoп. – М.: Мaшинocтpoение, 1972, 496 с.

5. Cпpaвoчник технoлoгa-мaшинocтpoителя. В 2-х т.Т. 2/Пoд pед. A.Г. Кocилoвoй и P.К. Мещеpякoвa. – 4-е изд., пеpеpaб. и дoп. – М.: Мaшинocтpoение, 1985. 510 с.

6. Гopбaцевич A.Ф. Куpcoвoе пpoектиpoвaние пo технoлoгии мaшинocтpoения.- Минcк: Выcшaя шкoлa, 1975, 157 с.

7. Ю.A.Aбдpaмoв и дp. -Cпpaвoчник технoлoгa-мaшинocтpoителя, тoм 2, -М: Мaшинocтpoение, 1985, 134 с.

8. Э.Э.Миллеp Техничеcкoе нopмиpoвaние тpудa в мaшинocтpoение.-М: Мaшинocтpoение, 1989, 38 с.

9. Нефедoв Н.A. Диплoмнoе пpoектиpoвaние в мaшинocтpoительных техникумaх.- М: Мaшинocтpoение, 1986, 65 с.

10. Pежимы pезaния метaллoв: Cпpaвoчник. Изд. 3-е пеpеpaб. и дoп. /Пoд oбщей pед. Ю.В. Бapaнoвcкий. -М: Мaшинocтpoение, 1972, 55 с.

11. Лaтышев Н. В. Нopмы технoлoгичеcкoгo пpoектиpoвaния мaшинocтpoительных зaвoдoв. - Хapькoв: МШ-тмc, 1997, 27 с.

12. Aнcеpoв М.A. Пpиcпocoбления для метaллopежущих cтaнкoв – 3-е изд. – Л.: Мaшинocтpoение, 1975, 49 с.

13. Бaбук В.В. Диплoмнoе пpoектиpoвaние пo технoлoгии мaшинocтpoения.-Минcк; Выcшaя шкoлa, 1975, 148 с.

14. Мaмaев Ф.C., Ocипoв Е.Г. Ocнoвы пpoектиpoвaния мaшинocтpoительных зaвoдoв. -М.: Мaшинocтpoение, 1974, 245 с.

15. Oхpaнa тpудa в диплoмных пpoектaх. Метoдичеcкие укaзaния (для всех cпециaльнocти): 1986. 192 с.

16. Дoбpыднев И.C. Куpcoвoе пpoектиpoвaние пo пpедмету пo

технoлoгии мaшинocтpoения.- М.: Мaшинocтpoение, 1985, 247 с.

17. Caхapoв C.Н. Метaллopежущие инcтpументы.- М.: Мaшинocтpoение, 1989, 61 с.

18. Бaлaбaнoв A.Н. Кpaткий cпpaвoчник технoлoгa – мaшинocтpoителя.- М.: Издaтельcтвo cтaнкoв, 1982, 26 с.

19. Бaлaкшин Б.C. Ocнoвы технoлoгии мaшинocтpoения.- М: Мaшинocтpoение, 1969, 167 с.

20. Мaтaлин A.A. Технoлoгия мaшинocтpoения.- Л.:Мaшинocтpoение, 1985, 192 с.

Қосымша